Altówka
Altówka (wł. viola, skrót: vla.) to instrument strunowy, należący do grupy chordofonów smyczkowych. Jest nieco większa od skrzypiec i charakteryzuje się niższym, głębszym oraz łagodniejszym dźwiękiem. Mimo większych wymiarów, sposób trzymania altówki podczas gry jest identyczny jak w przypadku skrzypiec, opiera się ją na ramieniu (po stronie o słabszej lateralizacji). Składa się z podłużnego pudła rezonansowego (w razie potrzeby z żeberkiem), które posiada dwa otwory w kształcie stylizowanej litery f, oraz z gryfu z bezprogową podstrunnicą, zakończoną główką o charakterystycznym kształcie ślimaka. Struny, podparte na mostku (podstawku), są napinane za pomocą stożkowatych naciągów (kołków).
Struny altówki, które dawniej były wytwarzane z preparowanych jelit zwierzęcych, obecnie produkowane są głównie ze stali lub tworzyw sztucznych z cienką metalową owijką.
Standardowe długości pudeł rezonansowych altówek wynoszą 16″ (40,6 cm), 15 1/2″ (39,4 cm), 41 cm, 42 cm oraz 43 cm, z czego największe są wykorzystywane głównie w repertuarze koncertowym.
Instrument ten ma cztery struny strojone w kwintach do następujących dźwięków (od najniżej strojonej): c, g, d1, a1, a jego zakres dźwięków rozciąga się od c do a³. Tonacja jest zazwyczaj zapisywana w kluczu altowym, przynależącym do grupy kluczy C, natomiast wyższe partie często zapisuje się w kluczu wiolinowym z grupy kluczy G.
Technika gry na altówce przypomina tę stosowaną w skrzypcach, jednak altowiolista ma nieco większe oparcie. Dłuższa menzura wymaga szerszego rozstawu palców na podstrunnicy w porównaniu do skrzypiec. Smyczek jest również nieco dłuższy i cięższy niż ten używany do skrzypiec.
Altówka powstała równocześnie ze skrzypcami w okresie baroku i pierwotnie pełniła rolę instrumentu akompaniującego, grając zazwyczaj w rejestrach środkowych, co wzbogacało przestrzeń muzyczną. Dopiero współcześnie, wraz z rozwojem sztuki instrumentacji, zaczęto postrzegać altówkę jako samodzielny instrument, przyznając jej ważniejszą rolę w orkiestrze symfonicznej. Zaczęto także komponować utwory solowe na ten instrument.
Kompozycje na altówkę i ich kompozytorzy
Wielu kompozytorów stworzyło utwory dla altówki, w tym:
- Georg Philipp Telemann
- Johann Sebastian Bach
- Georg Friedrich Händel
- Karl Ditters von Dittersdorf
- Carl Stamitz
- Franz Anton Hoffmeister
- Johann Baptist Vanhal
- Wolfgang Amadeus Mozart
- Alessandro Rolla
- Niccolò Paganini
- Carl Maria von Weber
- Michaił Glinka
- Johannes Brahms
- Robert Schumann
- Hector Berlioz
- Max Reger
- Max Bruch
- Béla Bartók
- Ralph Vaughan Williams
- York Bowen
- Arthur Honegger
- Arnold Bax
- George Enescu
- Ernest Bloch
- Dmitrij Szostakowicz
- William Walton
- Paul Hindemith
- Benjamin Britten
- Grażyna Bacewicz
- Herbert Howells
- Tadeusz Baird
- Alfred Schnittke
- Krzysztof Penderecki
- Sofija Gubajdulina
- Philip Glass
Znane kompozycje na altówkę obejmują:
Koncerty
- Koncert G-dur – Georg Philipp Telemann
- Koncert C-dur – Joseph Schubert
- Koncert D-dur – Franz Anton Hoffmeister
- Koncert D-dur – Carl Stamitz
- Koncert C-dur – Johann Baptist Vanhal
- Koncert D-dur – Ignaz Pleyel
- Koncert F-dur – Alessandro Rolla
- Koncert c-moll – York Bowen
- Koncert g-moll – Cecil Forsyth
- Koncert a-moll – William Walton
- Koncert „Der Schwanendreher” – Paul Hindemith
- Koncert na altówkę – Béla Bartók
- Koncert na altówkę – Grażyna Bacewicz
- Koncert na altówkę – Krzysztof Penderecki
- Koncert na altówkę – Alfred Schnittke
- Koncert na altówkę – Sofija Gubajdulina
- Koncert-Elegia – Hikaru Hayashi
Sonaty
- Sonata Es-dur – Johann Nepomuk Hummel
- Sonata d-moll – Michaił Glinka
- Sonata c-moll – Luigi Boccherini
- Sonata Per La Grand’ Viola – Niccolò Paganini
- Sonaty op. 120: f-moll nr 1, Es-dur nr 2 – Johannes Brahms
- Sonata C-dur – Dmitrij Szostakowicz
- Sonata na altówkę – Arthur Honegger
- 3 Sonaty na altówkę i fortepian, 4 Sonaty na altówkę solo – Paul Hindemith
- Sonata na altówkę – Nikołaj Rosławiec
- Sonata Fantastyczna na altówkę i harfę – Arnold Bax
Etiudy, kaprysy
- 12 Etiud – Franz Anton Hoffmeister
- 41 Kaprysów op. 22 – Bartolomeo Campagnoli
- 10 Künstler-Etüden op. 44 – Johannes Palaschko
- 24 Kaprysy op. 77 – Johannes Palaschko
Inne formy
- Harold w Italii op. 16 na altówkę i orkiestrę – Hector Berlioz
- Märchenbilder op. 113 – Robert Schumann
- Andante e Rondo Ungarese – Carl Maria von Weber
- Romance Oubliée – Ferenc Liszt
- Elegia op. 30 – Henri Vieuxtemps
- Muzyka żałobna – Paul Hindemith
- Romans na altówkę op. 85 – Max Bruch
- Lachrymae: Reflections on a Song of John Dowland na altówkę i orkiestrę smyczkową op. 48a – Benjamin Britten
- Suita na altówkę i orkiestrę – Ralph Vaughan Williams
- „Styx” na altówkę, chór i orkiestrę – Gia Kanczeli
- opera „Akhnaten” – Philip Glass
Znani altowioliści
Wśród wybitnych altowiolistów można wymienić:
- William Primrose
- Lionel Tertis
- Rudolf Barszaj
- Jurij Baszmiet
- Kim Kashkashian
- Gérard Caussé
- Stefan Kamasa
- Tabea Zimermann
- Claude Lelong
- Nobuko Imai
- Jerzy Kosmala
- Janusz Pisarski
- Ryszard Groblewski
- Bjarne Brustad
- John Cale
- Marek Marczyk
- Hatto Beyerle
- Piotr Reichert
- Lech Bałaban
- Hartmut Rohde
- Marco Misciagna
- Marcin Murawski
- Michał Bryła
- Ewa Grzywna
- Katarzyna Budnik-Gałązka
- Volker David Kirchner
- Zbigniew Fil
Przypisy
Bibliografia
Drobner A. Instrumentoznawstwo i akustyka, Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1997, s. 67-69
Encyklopedia Instrumentów Muzycznych Świata, Warszawa: Wydawnictwo Bellona, Oficyna Wydawnicza Rytm, 1996, s. 212-213
