Altiero Spinelli (urodzony 31 sierpnia 1907 w Rzymie, zmarł 23 maja 1986 tamże) był włoskim politykiem komunistycznym oraz zwolennikiem federalnej koncepcji zjednoczenia Europy. Uznawany jest za jednego z ojców integracji europejskiej, mając znaczący wpływ na proces integracji po II wojnie światowej.
W latach 1924–1937 był członkiem Włoskiej Partii Komunistycznej, jednak został z niej wydalony za krytykę stalinizmu. W okresie 1927–1943 był więziony i internowany przez rząd Benita Mussoliniego za swoją działalność komunistyczną. W 1941 roku przyczynił się do stworzenia tekstu znanego jako Manifest z Ventotene, w którym przedstawił swoją wizję zjednoczonej Europy. Po wojnie, w 1943 roku, założył w Mediolanie Europejski Ruch Federalistyczny (Movimento Federalista Europeo), który promował federalistyczną koncepcję integracji w Europie. W latach 1970–1976, jako członek Komisji Europejskiej, zajmował się polityką przemysłową i badaniami naukowymi, a w 1979 roku został wybrany do Parlamentu Europejskiego.
W latach 80. odegrał kluczową rolę w procesie integracji europejskiej, formułując ideę wzmocnienia traktatów, znaną jako plan Spinellego. Choć plan ten nie zyskał poparcia parlamentów narodowych i nigdy nie został wdrożony, zainspirował jednolity akt europejski z 1986 roku, który przyczynił się do powstania wspólnego rynku w UE.
Życiorys
Młodość
W 1924 roku, w wieku 17 lat, dołączył do Włoskiej Partii Komunistycznej. Jako radykalny dziennikarz w czasach rządów Narodowej Partii Faszystowskiej (Benita Mussoliniego) został aresztowany w 1927 roku za działalność opozycyjną, spędzając 10 lat w więzieniu. Po wybuchu II wojny światowej był internowany na wyspie Ventotene od 1939 do 1943 roku, gdzie przebywał z około 800 przeciwnikami reżimu. W czasie uwięzienia prowadził pogłębione studia i stał się zwolennikiem idei ponadnarodowej integracji, krytykując jednocześnie komunizm i totalitaryzm stalinowski. Ostatecznie został wydalony z partii za oskarżenie o podważanie bolszewizmu oraz wspieranie trockizmu.
Manifest z Ventotene
Pobyt Spinellego na Ventotene był kluczowy dla jego rozwoju politycznego, ponieważ miał tam dostęp do prac ważnych federalistów, co ukształtowało jego federalistyczne poglądy. Największy wpływ na jego myślenie mieli amerykańscy federaliści (Alexander Hamilton, John Jay, James Madison) oraz Karol Marks. Wraz z Ernestem Rossim, uczestnikiem ruchu oporu, stworzył manifest, w którym poparł nowy europejski ruch federalistyczny. Był to jeden z pierwszych dokumentów wzywających do utworzenia demokratycznej federacji w Europie po wojnie, przedstawiający argumenty na rzecz konstytucji europejskiej. W Manifeście z Ventotene, pierwotnie zatytułowanym „W kierunku wolnej i zjednoczonej Europy”, podkreślono, że zwycięstwo nad faszyzmem nie zapewni pokoju, jeśli nie ograniczy się państw narodowych. Autorzy twierdzili, że bez utworzenia federacji europejskiej (Stanów Zjednoczonych Europy), państwa narodowe w Europie będą nieustannie prowadzić wojny.
Historia powstania i rozpowszechnienia manifestu była złożona. Został napisany na bibułce papierosowej i przemycony z więzienia dzięki pomocy Ursuli Hirschmann i Eugenia Colorniego. Po publikacji dokument zaczął krążyć wśród włoskiego ruchu oporu.
Ruch federalistyczny
Niedługo po uwolnieniu Spinellego, 28 sierpnia 1943 roku, zorganizowano w Mediolanie zebranie założycielskie Europejskiego Ruchu Federalistycznego, gdzie Manifest z Ventotene został przyjęty jako program ruchu. W latach 40. i 50. Spinelli promował ideę zjednoczonej Europy, zwracając uwagę na niewystarczające dotychczasowe wysiłki na rzecz integracji. Uważał, że współpraca międzyrządowa z zachowaniem pełnej suwerenności narodowej w ramach OECD czy Rady Europy nie wystarczy. Z tego powodu angażował się w działania mające na celu poprawę sytuacji, w tym próbował przeforsować powstanie Europejskiej Wspólnoty Obronnej, która ostatecznie nie została utworzona.
Klub Krokodyla
W latach 60. Spinelli był doradcą znanych osobistości, założył Instytut Spraw Międzynarodowych w Rzymie, a w 1970 roku został członkiem Komisji Europejskiej, odpowiedzialnym za politykę przemysłową. Zrezygnował z tego stanowiska w 1976 roku, a w 1979 roku wziął udział w pierwszych bezpośrednich wyborach do Parlamentu Europejskiego jako niezależny kandydat na liście Włoskiej Partii Komunistycznej.
Był także jednym z założycieli Klubu Krokodyla, którego celem było zaproponowanie reformy wspólnot europejskich na forum Parlamentu, dążąc do przekształcenia ich w państwo federalne. Pierwsze spotkanie tej nieformalnej grupy miało miejsce w restauracji „Krokodyl” w Strasburgu, co dało jej nazwę. Klub dążył do opracowania wniosku dotyczącego nowego traktatu o unii. Z uwagi na polityczną siłę Klubu, Parlament powołał w styczniu 1982 roku specjalną komisję, w której Spinelli był głównym sprawozdawcą.
Plan Spinellego
14 lutego 1984 roku Parlament Europejski przyjął znaczną większością głosów wniosek Klubu, zatwierdzając projekt Traktatu ustanawiającego Unię Europejską (plan Spinellego). Dokument ten, mimo braku poparcia parlamentów narodowych, został odrzucony przez rządy państw członkowskich, ale stał się impulsem do negocjacji, które doprowadziły do przyjęcia Jednolitego aktu europejskiego w 1986 roku oraz traktatu z Maastricht w 1992 roku.
Życie prywatne
W 1945 roku ożenił się z antyfaszystowską działaczką niemiecką i zwolenniczką federalnej koncepcji zjednoczenia Europy, Ursulą Hirschmann, z którą miał trzy córki: Dianę, Barbarę i Sarę. Jego pasierbica wyszła za indyjskiego ekonomistę Amartya Sena.
Upamiętnienia
Jeden z budynków Parlamentu Europejskiego nosi jego imię.
15 września 2010 roku przewodniczący Porozumienia Liberałów i Demokratów na rzecz Europy, Guy Verhofstadt, zainicjował utworzenie Grupy Spinelli, mającej na celu ożywienie idei federalizacji Unii Europejskiej. W skład grupy wchodzi 110 posłów do Parlamentu Europejskiego, w tym czterech z Polski.
Przypisy
Linki zewnętrzne
„Manifest z Ventotene” – tłumaczenie na język polski i komentarze
