Alternatywna Uogólniona Teoria Organizacji i Zarządzania (AUTOiZ)
Alternatywna Uogólniona Teoria Organizacji i Zarządzania (AUTOiZ) to nowatorskie podejście do organizacji i zarządzania, traktowane jako dziedzina naukowa, opracowane przez Seweryna Chajtmana. Koncepcja ta powstała w wyniku dokładnej analizy poglądów zawartych w krajowych oraz zagranicznych publikacjach dotyczących organizacji i zarządzania, a także na podstawie wieloletnich doświadczeń w kształceniu specjalistów (inżynierów-organizatorów) oraz praktycznego projektowania usprawnień organizacyjnych. AUTOiZ przyjmuje antropocentryczne podejście, w którym człowiek stanowi punkt odniesienia dla relacji w organizacji. Motywacją do stworzenia tej teorii są:
- ogromne nagromadzenie wiedzy rozproszonej w literaturze specjalistycznej w różnych dziedzinach,
- nadmiar jednostronnych ujęć cząstkowych,
- brak spójnego, syntetycznego podejścia integrującego różnorodne poglądy na temat organizacji i zarządzania, opartego na precyzyjnych kryteriach,
- konieczność uzgodnienia podstawowych paradygmatów organizacji i zarządzania, m.in. w odniesieniu do takich zagadnień jak: przedmiot (obiekt) organizacji i zarządzania, dominująca rola procesu pracy, funkcje zarządzania, podział systemu na podsystemy, modelowanie celów i procesów w systemie, relacja między terminami „organizacja” i „zarządzanie”, obiektywna klasyfikacja szkół i kierunków,
- potrzeba precyzyjnego określenia, przyjęcia oraz powszechnego uznania praw i zasad organizacji,
- konieczność gruntownej reformy systemów edukacji organizacyjnej.
Alternatywne paradygmaty i uogólniony przedmiot organizacji i zarządzania
Od XIX wieku oraz na początku XX wieku, głównym paradygmatem w obszarze organizacji i zarządzania stał się proces pracy ludzkiej. Było to zgodne z ówczesnym poziomem mechanizacji pracy oraz początkami automatyzacji. Obecnie, w erze zaawansowanej automatyzacji, konieczna jest zmiana dotychczasowych paradygmatów w kontekście rozważań dotyczących organizacji i zarządzania. Paradygmat procesu pracy powinien zostać zastąpiony paradygmatem integralnego procesu ergotransformacyjnego PET, w którym proces pracy jest jednym z coraz mniej istotnych elementów.
Możliwe jest również uogólnienie przedmiotu organizacji i zarządzania. Zamiast przypadkowych terminów takich jak: przedsiębiorstwo, zakład przemysłowy, instytucja, można przyjąć jako uogólniony przedmiot dowolny system ergotransformacyjny SET, którego celem jest wytwarzanie produktów materialnych lub informacyjnych.
System ergotransformacyjny SET
System ten charakteryzuje się tym, że w wyniku działania specyficznej kombinacji zgrupowanych i wzajemnie powiązanych procesów ergotransformacyjnych PET (które obejmują zarówno procesy podstawowe, jak i pomocnicze oraz informacyjne) następuje przetwarzanie tworzyw materialnych i informacyjnych w docelowe produkty, które zaspokajają przewidywane potrzeby odbiorców (użytkowników, klientów).
Proces ergotransformacyjny PET
Proces ergotransformacyjny PET to ciąg wzajemnie powiązanych zmian stanów tworzywa materialnego lub informacyjnego, które zachodzą pod wpływem celowych działań uczestniczącego w nim człowieka (lub działań zaprojektowanych przez człowieka) oraz funkcjonowania zastosowanych urządzeń. W wyniku tego następuje przekształcenie tworzywa wejściowego w pożądany produkt wyjściowy (materialny lub informacyjny).
Przedmiotem organizacji i zarządzania są wyłącznie wszelkie systemy i procesy ergotransformacyjne SET oraz PET. Kluczowym elementem SET i PET są ich celowe wytwory, które mogą mieć formę produktów materialnych lub wytworów informacyjnych. To stwierdzenie zastępuje powszechnie przyjęte poglądy, że przedmiotem organizacji i zarządzania jest jedynie „proces pracy” lub inne związane z tym koncepcje.
Prawa i prawidłowości
Prawo trójsekwencyjnej struktury procesu ergotransformacyjnego PET. Klasyfikacja procesów w systemie ergotransformacyjnym SET.
Każdy proces ergotransformacyjny PET jest syntezą trzech składowych, które równolegle zachodzą i są ze sobą powiązane – to podprocesy cząstkowe, a są to:
- Sekwencja przetwarzania tworzywa [T]
- Sekwencja działań człowieka uczestniczącego w procesie [L]
- Sekwencja funkcjonowania różnorodnych urządzeń i narzędzi [N]
Wynikające z prawa trójsekwencyjnej struktury procesu ergotransformacyjnego prawidłowości prowadzą do dalszych logicznych wniosków.
Można wyróżnić następujące rodzaje procesów:
- A) procesy podstawowe Ppod
- B1) procesy pomocnicze Ppom
- B2) procesy informacyjne Pinf
W zależności od charakteru przetwarzanego tworzywa można zidentyfikować procesy materialne oraz procesy przetwarzania danych informacyjnych.
Prawo obsługi przez procesy pomocnicze Ppom
Funkcjonowanie dowolnego procesu PET wymaga obsługi przez sekwencje działań człowieka [L] oraz funkcjonowania urządzeń (i narzędzi) [N] ze strony procesów pomocniczych Ppom. Można wyróżnić cztery kategorie Ppom:
- Procesy remontowe i konserwacyjne urządzeń [Prem]
- Procesy obsługi narzędziowej [Pn]
- Procesy obsługi energetycznej [Pen]
- Procesy obsługi uczestników procesu [PL]
Każdy proces pomocniczy Ppom, jako należący do jednej z kategorii PET, również wymaga obsługi ze strony innych procesów pomocniczych Ppom, lub może zachodzić jego samoobsługa.
Prawo obsługi przez procesy informacyjne Pinf
Funkcjonowanie dowolnego PET jest uzależnione od integracji jego trzech składowych sekwencji przez procesy informacyjne Pinf. Fragmentacja PET na kolejne operacje wymaga także obsługi ze strony odpowiednich procesów informacyjnych Pinf. Z tego powodu każdy proces PET wymaga wsparcia ze strony trzech rodzajów procesów informacyjnych Pinf:
- Procesu informacyjnego, który łączy trzy sekwencje PET w ramach każdej operacji,
- Procesu informacyjnego, który łączy kolejne operacje PET,
- Procesu informacyjnego, który łączy procesy w systemie SET.
Każdy proces informacyjny Pinf, jako szczególna kategoria PET, również wymaga wsparcia ze strony innych procesów informacyjnych Pinf (i oczywiście ze strony procesów pomocniczych Ppom), lub może mieć miejsce częściowa samoobsługa.
Prawo wielokryterialnej, wieloprzekrojowej dekompozycji i syntezy systemu ergotransformacyjnego SET
Kluczowym zagadnieniem w identyfikacji lub projektowaniu (nowego lub ulepszanego) dowolnego SET jest odpowiednia dekompozycja na składowe podsystemy. Metodologicznie nie dopuszcza się arbitralnego podziału, który nie opiera się na spójnych kryteriach. AUTOiZ traktuje SET jako system „przestrzenny”, analizowany z różnych perspektyw – jako odrębne, choć wzajemnie powiązane „przekroje”, w zależności od określonych kryteriów dekompozycji. Zakłada się, że takich przekrojów może być wiele, jednak dotychczas zidentyfikowano cztery kryteria (przekroje i struktury):
- Pierwszy przekrój przedstawia SET jako strukturę wszystkich procesów PET: S1 = < Ppod; Ppom; Pinf; R1 >.
- Drugi przekrój ilustruje strukturę wszystkich zasobów w systemie (tworzyw i wytworów [T], zasobów ludzkich [L], zasobów urządzeń i narzędzi [N], zasobów informacyjnych [D] oraz zasobów kapitałowo-finansowych [F]): S² = < T; L; N; D; F; R² >.
- Trzeci przekrój pokazuje hierarchię wszelkich komórek „organizacyjnych” (podstawowych, pomocniczych i informacyjnych), składających się na SET: S³ = < Kpod; Kpom; Kinf; R³ >.
- Czwarty przekrój obrazuje dynamikę kolejnych etapów rozwoju analizowanego obiektu – od projektowania i przygotowania warunków, przez wdrożenie i normalną eksploatację, aż do zmiany lub ewentualnej likwidacji systemu: S4 = < S1; S²; S³; S4; ... ; Sn; R4 >.
Poszczególne przekroje wchodzą w skład relacyjnej konfiguracji systemu: S = < S1; S²; S³; S4; ... ; Sn; R1...n >.
Prawo fazowej struktury integralnego procesu informacyjnego Pinf
Prawo fazowej struktury integralnego procesu informacyjnego stanowi wprowadzenie do dalszych zasad projektowania podsystemu informacyjnego. Istota dowolnego procesu informacyjnego Pinf polega na obsłudze innych procesów lub obiektów. W każdym integralnym procesie Pinf można wyróżnić cztery fazy, które zachodzą kolejno w czasie:
- Faza prospektywnego przygotowania parametrów wytworów obsługiwanych procesów, metod realizacji i innych czynników (normatywy N1).
- Faza planowania obsługiwanych procesów (normatywy Np).
- Faza bieżącej ewidencji stanów i rezultatów przebiegu procesów po ich uruchomieniu (E).
- Faza kontroli i regulacji obsługiwanych procesów.
Prawidłowości powiązań między procesami i ich modele
Prawidłowości oraz modele wynikają z wcześniej wymienionych praw, tj.: prawa trójsekwencyjnej struktury dowolnego procesu ergotransformacyjnego PET, prawa obsługi dwóch sekwencji przez specjalistyczne procesy pomocnicze Ppom (cztery rodzaje) oraz prawa obsługi i powiązań sekwencji przez odpowiednie procesy informacyjne Pinf. Możliwości kombinacji obsługi i sprzężeń procesów są bardzo rozmaite. W każdej sytuacji obowiązuje zasada obsługi każdego procesu ergotransformacyjnego PET.
Prawidłowość kombinatoryki wszystkich rodzajów procesów w dowolnym systemie ergotransformacyjnym SET
W każdym systemie ergotransformacyjnym nie można uniknąć zestawu procesów podstawowych Ppod, pomocniczych Ppom oraz informacyjnych Pinf, a także, w zależności od charakteru przetwarzanego tworzywa, procesów materialnych i procesów przetwarzania danych informacyjnych.
Zarządzanie jako szczególny rodzaj procesu informacyjnego Pinf
Z zestawienia wskazanych wcześniej prawidłowości wynika, że zarządzanie można postrzegać jedynie jako proces Pinf wyższego stopnia, który koordynuje różne procesy informacyjne Pinf niższego stopnia. Kluczowe dla procesów zarządzania jest ich integralność oraz kompleksowe uwzględnianie wymagań sterowania wszystkimi procesami podstawowymi Ppod, pomocniczymi Ppom i informacyjnymi niższego stopnia Pinf, obejmując wszystkie cztery fazy i składowe części procesu informacyjnego Pinf.
W hierarchii powiązań i sprzężeń procesu ergotransformacyjnego PET w systemie, proces zarządzania występuje jako proces informacyjny Pinf co najmniej 3-go stopnia (Pinf≥3), koordynujący procesy informacyjne co najmniej 2-go stopnia (Pinf≥2). Procesy informacyjne niższego stopnia (Pinf≤2) mogą być ukierunkowane na realizację jednej z faz lub części integralnego procesu informacyjnego Pinf, albo na sterowanie (obsługę) jednego z rodzajów procesów w systemie ergotransformacyjnym SET.
W związku z tym, pojęcie organizacji w sensie czynnościowym można interpretować jako dowolny proces informacyjny, dowolnego stopnia w systemie ergotransformacyjnym SET. Na przykład, robotnik na stanowisku roboczym, mistrz, technolog, konstruktor, referent, planista, kontroler itp. uczestniczą w procesach organizacyjnych, ale nie zawsze jest to „zarządzanie”, które jest domeną procesów informacyjnych wyższych stopni, zazwyczaj związanych z wyższymi szczeblami kierownictwa.
Przypisy
Bibliografia
Seweryn Chajtman, Marek Zyzik: Some Theoretical Problems of the Factory of the Future. W: Proceedings of the Conference on Factory of the Future. Tel Aviv: 1984. Brak numerów stron w książce
Seweryn Chajtman, Marek Zyzi: The Identification of Information Processes in the Manufacturing. W: Proceedings of the 8th International Conference on Production Research. Stuttgart: 1985. Brak numerów stron w książce
Seweryn Chajtman: Systemy i procesy informacyjne. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne PWE, 1986, seria: Informatyka w Praktyce. Brak numerów stron w książce
Seweryn Chajtman, Jarosław Borzęcki: Методические проблемы моделирования системы управления как основа их автоматизации и применения ЭВМ. W: Konferencja COMPCONTROL. Moskwa: 1987. Brak numerów stron w książce
Seweryn Chajtman, Marek Zyzik: Modelling Relations Between Processes in the Production System. W: Proceedings of the 9th International Conference on Production Research. Cincinnati, Ohio, USA: 1987. Brak numerów stron w książce
Seweryn Chajtman, Jarosław Borzęcki. Metodyczne podstawy analizy i projektowania struktury aparatu zarządzania przedsiębiorstwa na tle wieloprzekrojowej dekompozycji systemu gospodarczo-produkcyjnego. „Zeszyty Naukowe Politechniki Poznańskiej”. Nr 14, 1988. brak numeru strony
Seweryn Chajtman, Jarosław Borzęcki: Выделение информационной системы в хозяйственной единице как основа комплексного проектирования информатических систем. W: Konferencja COMPCONTROL. Bratysława: 1989. Brak numerów stron w książce
Seweryn Chajtman: Alternatywne poglądy nieodzownym warunkiem przekształcenia wiedzy o organizacji i zarządzaniu w uogólnioną teorię i akceptowaną naukę. W: Stan i perspektywy rozwoju teorii i praktyki zarządzania na progu XXI wieku. R. Krupski i J. Lichtarski (red.). Wrocław: Wydawnictwa Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, 2002, seria: Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu. Brak numerów stron w książce
Seweryn Chajtman, Marek Zyzik: Business Process Model: An Objective Description. W: Proceedings of the 12th World Multi-Conference on Systemics, Cybernetics and Informatics. Orlando, Florida, USA: The International Institute of Informatics and Cybernetics, 2008. Brak numerów stron w książce
