Alternata
Alternata (pochodząca z łaciny, gdzie „alter” oznacza „inny”; dawniej rozumiana jako kolejna zmiana, odmiana, na przemian, w zmiennej kolejności) to metoda rozwiązywania sporów prestiżowych między poszczególnymi prowincjami Korony oraz między Koroną a Wielkim Księstwem Litewskim. Alternata mogła dotyczyć zarówno konkretnych urzędów, jak i całych instytucji, na przykład sejmu.
Alternata sejmowa
W kontekście alternaty sejmowej istniały dwie kluczowe zasady: dotyczące miejsca obrad oraz osoby marszałka. Zgodnie z zasadą alternaty miejsc, obowiązującą od 1673 roku, co trzeci sejm musiał odbywać się w Grodnie na Litwie (z wyjątkiem sejmów konwokacyjnych, elekcyjnych i koronacyjnych). Z kolei zasada dotycząca marszałka stanowiła, że osoba ta powinna być wybierana na przemian z trzech głównych prowincji Rzeczypospolitej: Małopolski (do której wtedy wliczano Ruś Czerwoną oraz Kijowszczyznę od 1569 roku), Wielkopolski (z Mazowszem i Prusami Królewskimi) oraz Litwy.
Alternata wśród senatorów
Alternata mogła także dotyczyć pierwszeństwa pomiędzy senatorami. Na przełomie XV wieku wojewodzie poznańskiemu przyznano alternatywnie drugie miejsce wśród senatorów świeckich, obok wojewody krakowskiego. Po unii lubelskiej w 1569 roku biskup wileński uzyskał alternatę z biskupem poznańskim, a biskup łucki z biskupem warmińskim.
Urzędy w Inflantach
Urzędy w Inflantach były obsadzane kolejno przez przedstawicieli Korony, Litwy oraz Inflant, a podatki z tego regionu były corocznie wnosiły na przemian do skarbu koronnego i litewskiego.
Ugoda hadziacka
W 1658 roku zawarta ugoda hadziacka przewidywała alternatę religijną. W województwach bracławskim i czernihowskim urzędy senatorskie miały być przydzielane na przemian szlachcie prawosławnej i katolickiej, a zaszczyty senatorskie miały być conferowane na przemian. Po ustąpieniu senatora obrządku greckiego, miał nastąpić senator obrządku rzymskiego.
Przypisy
Bibliografia
Witold Doroszewski: alternata. Słownik języka polskiego PWN. [dostęp 2021-04-19].
Edward Opaliński: Sejm srebrnego wieku 1587-1652. Warszawa: 2001.
Urszula Augustyniak: Historia Polski 1572-1795. Warszawa: PWN, 2008. ISBN 978-83-01-17800-0.
Linki zewnętrzne
AndrzejA. Stroynowski AndrzejA., Znaczenie alternaty sejmów dla Wielkiego Księstwa Litewskiego w epoce stanisławowskiej, „Przegląd Nauk Historycznych”, 17 (1), Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2018, DOI: 10.18778/1644-857X.17.01.06 (pol.).
