Alternantera krokodylowa
Alternantera krokodylowa (Alternanthera philoxeroides) to gatunek rośliny należący do rodziny szarłowatych (Amaranthaceae). Jest to roślina rodzimą dla Ameryki Południowej, występując w takich krajach jak Argentyna, Brazylia, Paragwaj i Urugwaj. Początkowy zasięg geograficzny tego gatunku obejmował jedynie obszar rzeki Parana, lecz od tamtej pory jego obecność rozszerzyła się na ponad 30 krajów, w tym Stany Zjednoczone, Nową Zelandię, Chiny i inne. Uznawany jest za gatunek inwazyjny.
Morfologia
Roślina jest zielna i dwupienna. Wytwarza długie pędy (stolony) sięgające do 10 m, które są puste w środku, co umożliwia im unoszenie się na powierzchni wody. Liście są skrętoległe. Kwiaty mają białawą barwę i są zgrupowane w kuliste kwiatostany o średnicy około 13 mm, wyrastające na krótkich szypułkach.
Biologia i ekologia
Roślina kwitnie od grudnia do kwietnia i może rozwijać się zarówno w warunkach suchych, jak i wodnych. Jako gatunek inwazyjny, A. philoxeroides rozmnaża się głównie wegetatywnie – poza swoim rodzimym zasięgiem rzadko wytwarza żywe nasiona. Może się rozprzestrzeniać nawet z niewielkich fragmentów łodygi lub liścia. W rejonach, gdzie jest rodzimy, korzysta również z rozmnażania generatywnego.
Wpływ na roślinność
Inwazyjność tego gatunku wpływa na naturalny przepływ wody, tworząc gęste skupiska łodyg, które utrudniają dostęp światła słonecznego dla rodzimych roślin wodnych. Dodatkowo, zakłócają one regularną wymianę gazów poniżej powierzchni wody. Oprócz pogarszania warunków dla rodzimej flory, A. philoxeroides może negatywnie oddziaływać na wzrost oraz plony roślin uprawnych, ograniczając przepływ wody w systemach nawadniających i zwiększając ryzyko powodzi, które mogą niszczyć uprawy.
Wpływ na zwierzęta
Gęste skupienia A. philoxeroides redukują różnorodność roślinności, co stanowi problem dla roślinożerców z uwagi na zmniejszenie dostępności pokarmu. Zgęszczenie pędów utrudnia także dostęp do wody. W rezultacie, masowe występowanie tego gatunku ogranicza zróżnicowanie rodzimej fauny.
Wpływ na społeczeństwo
Gęste skupiska roślin utrudniają rekreacyjne korzystanie z akwenów, takich jak pływanie czy wędkowanie. Zakłócenia przepływu mogą również wywołać negatywne konsekwencje dla infrastruktury, w tym funkcjonowania małych elektrowni wodnych. Gęste zarośla sprzyjają rozwojowi komarów, co można opisać jako komensalizm – komary zyskują miejsce na wylęg, podczas gdy roślina nie odnosi strat ani korzyści. Wzrost populacji komarów może zwiększać ryzyko przenoszenia chorób na ludzi.
Zwalczanie
Usuwanie gatunku metodami manualnymi, takimi jak pielenie czy wyrywanie, może przynieść efekt odwrotny, prowadząc do dalszego rozprzestrzenienia się rośliny, nawet z niewielkich fragmentów pędów.
Środki biologiczne i chemiczne
W biologicznej ochronie Alternanthera krokodylowej stosuje się owady, z których najskuteczniejszy jest Agasicles hygrophila, wykorzystywany w kontrolach biologicznych w Australii, Chinach, Tajlandii, Nowej Zelandii i Stanach Zjednoczonych. Jego skuteczność jest jednak ograniczona w temperaturach poniżej 11 °C. Próby wprowadzenia innych gatunków owadów, takich jak Amynothrips andersoni i Vogtia malloi, również miały miejsce w USA, gdzie powodują one więdnięcie rośliny oraz ograniczają jej rozmnażanie. Oprócz tego, można stosować środki chemiczne, które są skuteczne, jednak muszą być aplikowane regularnie. Do najskuteczniejszych należą: glifosat, trichlopyr, fluridon, imazamoks oraz imazapyr.
Stan zagrożenia w Europie
Gatunek ten został po raz pierwszy zaobserwowany w Europie w 1971 roku w południowo-zachodniej Francji. Przez wiele lat nie rozprzestrzenił się znacząco i nie uważano go za inwazyjny. Dopiero w 2000 roku odnotowano nowe stanowiska nad rzeką Tarn. Pomimo dalszej ekspansji, nie klasyfikowano go jako zagrażającego, z uwagi na brak gęstych skupisk. W 2013 roku odkryto nowe stanowiska wzdłuż rzeki Ouveze, a populacja zwiększyła się ponad 150-krotnie w ciągu roku (z 10 m² do około 1500–2000 m²). Ta szybka ekspansja sprawiła, że gatunek uznano za inwazyjny w rejonie śródziemnomorskim. Od 2001 roku notowano również jego obecność we Włoszech, gdzie pierwsze stanowisko odkryto w Toskanii, w pobliżu Pizy, a następnie uznano go za inwazyjny wzdłuż rzeki Arno oraz w regionie Lazio w Rzymie, wzdłuż rzeki Tevere. Ostatnio, obserwowano go także w Parku Narodowym Circeo w Borgio Grappa.
Gatunek ten znajduje się na Liście inwazyjnych gatunków obcych, które stanowią zagrożenie dla Unii Europejskiej.
Stan zagrożenia w Polsce
W Polsce gatunek ten nie został dotychczas stwierdzony i nie figuruje na krajowych listach gatunków inwazyjnych lub zagrożonych. Alternantera krokodylowa nie toleruje ujemnych temperatur oraz dużych wahań dobowych, przez co klimat Polski nie jest dla niej sprzyjający. Nie występuje także w arboretach ani ogrodach botanicznych w kraju. Mimo że znajduje się na liście gatunków inwazyjnych w UE, nie jest dostępna w handlu jako roślina akwariowa, a inne gatunki z rodzaju Alternanthera są trudne do hodowli w akwariach, przez co nie cieszą się popularnością.
Jedynym potencjalnym siedliskiem, które w Polsce mogłoby być zagrożone, są zbiorniki z wodą termalną, posiadającą podwyższoną temperaturę. Dodatkowym zagrożeniem mogą być globalne zmiany klimatyczne, które mogą przyczynić się do ocieplenia, sprzyjającego warunkom preferowanym przez Alternanthera krokodylową.
