Altair
Altair (Alfa Aquilae, α Aql) to najjaśniejsza gwiazda w konstelacji Orła oraz dwunasta najjaśniejsza gwiazda na nocnym niebie. Znajduje się w odległości 16,7 roku świetlnego od Słońca.
Nazwa
Tradycyjna nazwa tej gwiazdy, Altair, pochodzi z arabskiego zwrotu النسر الطائر Al Naṣr al Ṭāïr, co oznacza „lecący orzeł”. Nazwa ta odnosiła się do Altaira oraz sąsiadujących gwiazd Beta Aquilae (Alshain) i Tarazed. W dziele Almagest Ptolemeusza gwiazda ta została wymieniona pod nazwą stgr. Ἀετός Aetos („orzeł”), znaną już kilka stuleci wcześniej, prawdopodobnie o mezopotamskich korzeniach. W 2016 roku Międzynarodowa Unia Astronomiczna formalnie zatwierdziła nazwę Altair dla tej gwiazdy.
Charakterystyka obserwacyjna
Altair jest jednym z trzech wierzchołków charakterystycznego asteryzmu znanego jako trójkąt letni, który w Polsce jest najlepiej widoczny wiosną i latem; pozostałe dwa wierzchołki to Wega i Deneb.
Dzięki swojej bliskości, Altair była jedną z pierwszych gwiazd (i pierwszą typu słonecznego), których tarcze udało się bezpośrednio zaobserwować; dokonano tego w 2006 roku (wyniki opublikowano w 2007) przy użyciu czterech teleskopów z interferometru CHARA Array w Mount Wilson Observatory. Obserwacje te potwierdziły wcześniej przewidywany teoretyczny efekt zwany „grawitacyjnym pociemnieniem” – występowanie ciemniejszego (chłodniejszego) pasa wokół równika gwiazdy, będącego wynikiem jej spłaszczenia wskutek obrotu.
Altair ma sześciu optycznych towarzyszy oznaczonych literami B–G, których jasność wynosi od 10,3 do 13m, a odległość od Altaira wynosi od 26,8 do 292,4″ (dane z 2015 roku). Gwiazda ta wyróżnia się również szybkim ruchem własnym – przemieszcza się na niebie o jeden stopień w czasie około 5000 lat.
Charakterystyka fizyczna
Altair jest białą gwiazdą ciągu głównego, zaliczającą się do typu widmowego A. Jest około 10,6 razy jaśniejsza od Słońca, a jej średnica przekracza średnicę Słońca o 1,8 razy. W 1999 roku, za pomocą satelity Wide Field Infrared Explorer (WIRE), przeprowadzono pomiary, które wykazały, że jasność gwiazdy zmienia się o kilka tysięcznych magnitudo w czasie krótszym niż 2 godziny. Na podstawie tych badań w 2005 roku Altair została zaklasyfikowana jako gwiazda zmienna typu Delta Scuti.
Badania ujawniły również, że Altair obraca się wokół własnej osi z dużą prędkością. Czas jednego obrotu wynosi prawdopodobnie około 10,4 godziny (w porównaniu do 25,4 doby dla Słońca). Po uwzględnieniu kąta nachylenia osi obrotu Altaira do kierunku obserwacji, okazuje się, że jego średnica równikowa jest o 14% większa od średnicy biegunowej. Temperatura powierzchniowa gwiazdy waha się od około 6860 K na równiku do około 8450 K na biegunach – na równiku większa ilość materii oddziela powierzchnię od jądra gwiazdy.
Znaczenie kulturowe
Altair był powiązany z ptakiem drapieżnym przez wiele starożytnych cywilizacji w zachodniej Azji. Nad Eufratem nosił nazwę Idchu („orzeł”) lub Erigu („potężny ptak”), Persowie nazywali go Muru („ptak”), w Sogdianie był znany jako Shad Mashir, a w Chorezmie jako Sadmasjij – oba te określenia oznaczały „szlachetnego sokoła”. Dla Hindusów Altair, Alshain i Tarazed tworzą 21. nakszatrę (konstelację) Śrawana, czyli „Ucho”, reprezentując trzy kroki boga Wisznu. W astrologii Altair był uważany za znak zapowiadający zagrożenie ze strony gadów.
Zobacz też
- lista gwiazd w gwiazdozbiorze Orła
- lista najbliższych jasnych gwiazd
- lista najjaśniejszych gwiazd według jasności wizualnej
- lista najjaśniejszych gwiazd w poszczególnych gwiazdozbiorach
