Alpy Zillertalskie

Alpy Zillertalskie (niem. Zillertaler Alpen, wł. Alpi della Zillertal) to pasmo górskie w Alpach Centralnych, które stanowi część głównej grani Alp. Masyw ten znajduje się na terenie Austrii (w kraju związkowym Tyrol) oraz Włoch (Tyrol Południowy). Nazwa tego regionu pochodzi od doliny Zillertal.

Topografia

Alpy Zillertalskie usytuowane są w głównej grani Alp, która jednocześnie stanowi granicę hydrologiczną pomiędzy doliną rzeki Inn, będącej dopływem Dunaju (zlewisko Morza Czarnego), a doliną rzeki Eisack, która jest dopływem Adygi (zlewisko Adriatyku). Na wschodzie Alpy Zillertalskie oddzielone są od Wysokich Taurów przełęczą Birnlücke, natomiast na zachodzie graniczą ze Stubaier Alpen przez przełęcz Brenner.

Za pośrednictwem przełęczy Tuxer Joch, Alpy Zillertalskie łączą się z masywem Tuxer Alpen (niem. Tuxer Alpen lub Tuxer Voralpen). Dodatkowo, przez łatwo dostępną przełęcz Gerlos region ten łączy się z Alpami Kitzbühelskimi, które różnią się od Zillertalskich zarówno krajobrazem, jak i budową geologiczną.

Na północ od masywu znajduje się głęboka dolina Zillertal, z wieloma odgałęzieniami: Gerlostal, Tuxertal, Zemmtal, Stilupgrund i Zillergrund. Po stronie południowej natomiast znajdują się doliny Ahrntal i Pfitscher Tal. Granicę Alp Zillertalskich od zachodu wyznacza dolina Wiptal, a od wschodu – dolina Krimmlertal.

Masyw dzieli się na kilka grup górskich:

Zillertaler Hauptkamm – część głównej grani Alp na granicy austriacko-włoskiej
Zillertaler Hauptkamm (Alpi Aurine)
Hochstellerkamm
Greinerkamm
Mörchenkamm
Ingentkamm
Floitenkamm
Ahornkamm
Riblerkamm
Magnerkamm
Tuxer Kamm – położony na północny zachód od Zillertaler Hauptkamm, przebiegający w kierunku SW-NE
Tuxer Hauptkamm
Padauner Kamm
Valser Kamm
Wildlahner Kamm
Reichenspitzgruppe – boczne odgałęzienie głównej grani w kierunku północnym, położone w południowo-wschodniej części masywu
Reichenspitzkamm
Gerloskamm
Schönachkamm
Wimmerskamm
Schwarzachkamm
Zillerkamm
Pfunderer Berge – południowa część grupy, znajdująca się w całości we Włoszech
Kreuzspitzkamm
Plattspitzkamm
Wurmaulkamm
Grubbachkamm
Mühlwalder Kamm

Granicę między Alpami Zillertalskimi a Tuxer Hauptkamm wyznaczają przełęcz Pfitscher Joch oraz doliny Pfitscher Tal, Zammsergrund i Zemmtal. Przełęcz Zillerplatten Scharte oddziela Reichenspitzgruppe od Alp Zillertalskich.

W obrębie masywu nie ma łatwo dostępnych przełęczy, które umożliwiałyby jego wygodne przekraczanie. Jedynie przełęcze Birnlücke i Pfitscher Joch są stosunkowo łatwo osiągalne. Przez nisko położony Brenner, który wyznacza zachodnią granicę Alp Zillertalskich, prowadzi jedna z kluczowych dróg komunikacyjnych w Alpach (linia kolejowa Monachium – Werona, droga i autostrada).

Najwyższe i najbardziej znaczące szczyty

Hochfeiler, 3509 m n.p.m. – Zillertaler Hauptkamm
Großer Möseler, 3478 m n.p.m. – Zillertaler Hauptkamm
Olperer, 3476 m n.p.m. – Tuxer Hauptkamm
Hochfernerspitze, 3463 m n.p.m. – Zillertaler Hauptkamm
Turnerkamp, 3418 m n.p.m. – Zillertaler Hauptkamm
Schrammacher, 3410 m n.p.m. – Tuxer Hauptkamm
Großer Löffler, 3376 m n.p.m. – Zillertaler Hauptkamm
Hoher Weißzint, 3371 m n.p.m. – Zillertaler Hauptkamm
Schwarzenstein, 3368 m n.p.m. – Zillertaler Hauptkamm
Reichenspitze, 3303 m n.p.m. – Reichenspitzkamm
Hohe Wand, 3289 m n.p.m. – Tuxer Hauptkamm
Gefrorene-Wand-Spitzen, 3288 m n.p.m. – Tuxer Hauptkamm
Großer Mörchner, 3285 m n.p.m. – Zillertaler Hauptkamm
Rauchkofel, 3252 m n.p.m. – Zillertaler Hauptkamm
Hoher Riffler, 3231 m n.p.m. – Tuxer Hauptkamm
Hintere Stangenspitze, 3227 m n.p.m. – Ahornkamm
Wollbachspitze, 3219 m n.p.m. – Zillertaler Hauptkamm
Großer Greiner, 3201 m n.p.m. – Zillertaler Hauptkamm
Napfspitze, 3144 m n.p.m. – Zillertaler Hauptkamm
Wilde Kreuzspitze, 3134 m n.p.m. – Kreuzspitzkamm
Ochsner, 3107 m n.p.m. – Zillertaler Hauptkamm
Kleibach Spitze, 3093 m n.p.m. – Zillertaler Hauptkamm
Wildkarspitze, 3078 m n.p.m. – Gerloskamm
Ahornspitze, 2973 m n.p.m. – Ahornkamm
Dristner, 2765 m n.p.m. – Zillertaler Hauptkamm

Budowa geologiczna

Alpy Zillertalskie charakteryzują się typowo alpejskim krajobrazem, z ostrymi graniami, wybitnymi, poszarpanymi szczytami oraz głębokimi dolinami, co odzwierciedla ich geologiczną budowę.

W literaturze niemieckojęzycznej często wskazuje się, że najwyższe szczyty oraz główne grani Alp Zillertalskich, takie jak Zillertaler Hauptkamm, Tuxer Hauptkamm czy Reichenspitzgruppe, zbudowane są z twardego gnejsu. W rzeczywistości skład geologiczny jest bardziej zróżnicowany i obejmuje kompleks skał metamorficznych, w tym gnejsy (dominuje), granitognejsy, migmatyty, amfibolity, serpentynity, łupki krystaliczne oraz fyllity. Skały te wchodzą w skład krystalicznego rdzenia okna tektonicznego Wysokich Taurów. Południowa granica tej strefy biegnie od przełęczy Eissbruggjoch na zachodzie, przez dolinę Weisenbach i dolinę Ahrntal, a północną granicę wyznacza linia biegnąca od Kraxentrager przez Kaserer, Mayrhofen i Krimml.

Gnejsy, które tworzą rdzeń Alp Zillertalskich, otoczone są strefą łupkową zarówno od północy, jak i od południa. Północna granica tej strefy przebiega przez miejscowości Hippach i Gerlos oraz przez przełęcz Gerlos. Określenie „strefa łupkowa” ma tutaj charakter umowny, ponieważ składają się na nią różnorodne skały, wśród których łupki dominują. Wiele z nich to łupki krystaliczne o różnym stopniu metamorfizacji. Widać wyraźnie, że procesy metamorfizacyjne miały tu miejsce w sposób wyraźnie niejednorodny. W rezultacie, zwykłe szare lub niemal czarne, matowe łupki o chropowatej powierzchni przełomu sąsiadują z wysoko zmetamorfizowanymi łupkami krystalicznymi, które są bogate w błyszczącą mikę o gładkich powierzchniach doskonałej łupliwości.

W obrębie strefy łupkowej wyróżnia się dwie główne serie: wewnętrzną i zewnętrzną. Strefa wewnętrzna, otaczająca gnejsy centralne, składa się głównie z łupków, które są silniej lub słabiej zmetamorfizowane. Nie zawiera ona skał węglanowych. Natomiast seria zewnętrzna składa się nie tylko z łupków, ale także z znacznej ilości wapieni lub produktów ich wczesnej metamorfizacji.

W wyniku erozji twarde gnejsy stworzyły ostre grani i wybitne szczyty, natomiast obniżenia, stoki i doliny po obu stronach masywu znajdują się w obrębie strefy łupkowej.

Rdzeń gnejsowy Alp Zillertalskich przyciąga poszukiwaczy minerałów, a szczególnie znany jest z wystąpień pięknych minerałów granatu. W przeszłości w okolicy obecnego schroniska Berliner Hütte znajdował się prymitywny młyn wodny, który służył do kruszenia skał gnejsowych i wydobywania granatów.

Alpy Zillertalskie mają typową alpejską rzeźbę, ukształtowaną przez lodowce. Są jednym z najbardziej zlodowaconych obszarów Austrii. Masy lodu kształtowały rzeźbę terenu podczas maksymalnych zasięgów zlodowacenia w plejstocenie, kiedy to warstwa lodu w głównych dolinach miała grubość przekraczającą kilometr. Dzięki temu można tam spotkać jedne z najlepiej wykształconych form żłobów lodowcowych, zwanych po niemiecku Trogtal. Terminologia ta została wprowadzona przez glacjologów na terenie Alp Zillertalskich, które były jednym z pierwszych masywów poddawanych badaniom geomorfologicznym w całych Alpach.

Obecnie wielkie cyrki lodowcowe, wypełnione jeszcze istniejącym, aczkolwiek powoli topniejącym lodem, stanowią naturalne zbiorniki czystej wody i źródło mocy hydroenergetycznej.

Turystyka

Większość szczytów Alp Zillertalskich jest stosunkowo trudno dostępna, co wymaga przygotowania alpinistycznego. Ułatwieniem w zwiedzaniu masywu są liczne schroniska dostępne dla turystów. Poniżej przedstawiono zestawienie schronisk zlokalizowanych zarówno po stronie tyrolskiej, jak i południowo-tyrolskiej.

Alpy Zillertalskie są jednym z najważniejszych obszarów turystyki i sportów zimowych w Austrii. W dolinie Zillertal znajduje się największy w Austrii ośrodek narciarski, zwany również Zillertal. Obejmuje on cztery duże oraz kilka mniejszych ośrodków w całej dolinie, łącznie oferując ponad 600 km tras narciarskich, w tym lodowiec Tuxergletscher (znany również jako Hintertux Gletscher).

Główne miejscowości, takie jak Mayrhofen, Zell am Ziller i Hintertux, co roku przyciągają setki tysięcy turystów.

Po stronie południowo-tyrolskiej znajduje się średniej wielkości ośrodek narciarski Ahrntal.

Schroniska górskie Alp Zillertalskich

== Ludność ==

Na terenie Alp Zillertalskich, zarówno po północnej (tyrolskiej), jak i południowo-tyrolskiej stronie masywu, zamieszkują Tyrolczycy, posługujący się tyrolskim dialektem języka niemieckiego. Ludność koncentruje się głównie w dolinach znajdujących się na obrzeżach masywu, ale można spotkać także większe lub mniejsze osiedla na tarasach górskich stoków. Główne zajęcia ludności to obsługa turystyki, rolnictwo, leśnictwo oraz hodowla zwierząt gospodarskich.

Miejscowości położone w obrębie lub na granicy Alp Zillertalskich to:

we Włoszech: Sand in Taufers, St. Jakob in Ahrn, Lappach, Kasern, Luttach, St. Johann in Ahrn, St. Peter in Ahrn, St. Jakob in Pfitsch, Steinhaus, Weisenbach, Műhleg, Műhlwald i Prettau.
w Austrii: Bärenbad, Dornauberg, Finkenberg, Heinzenberg, Gerlos, Ginzling, Hintertux, Lanersbach, Mayrhofen, Schwendau, St. Jodok, Tux, Vorderlanersbach oraz Zell am Ziller.

Gospodarka

Rolnictwo, hodowla zwierząt, leśnictwo i drobne rzemiosło to tradycyjne zajęcia mieszkańców. Obecnie jednak tradycyjny wypas bydła na wysokogórskich halach jest w zasadzie rzadko praktykowany i ma charakter reliktowy. Tartaki, które wykorzystują lokalny surowiec, dostarczają materiał do budowy tradycyjnych, tyrolskich domów.

Turystyka stanowi obecnie kluczowy element gospodarczy dla Alp Zillertalskich oraz dolin na ich obrzeżach, będąc głównym źródłem dochodów ludności i dostarczającym tysięcy miejsc pracy.

Na terenie części austriackiej masywu znajdują się trzy jeziora zaporowe, z których największym jest Schlegeisspeicher, usytuowane w zachodniej części masywu, blisko przełęczy Pfitscher Joch; zbudowane w 1971 roku w celach hydroenergetycznych. Pozostałe jeziora zaporowe to Speicher Stillup w dolinie Stillupgrundl oraz Speicher Zillergrundl w dolinie Zillergrundl. Państwo austriackie zainwestowało znaczne środki w infrastrukturę hydrologiczną, a jeziora zaporowe są połączone z rozbudowanymi systemami podziemnych sztolni. W Mayrhofen znajduje się duża elektrownia wodna, do której woda transportowana jest podziemnie z sąsiednich regionów Alp Zillertalskich. Zakłady hydroenergetyczne dostarczają znaczne nadwyżki energii, które są transportowane w kierunku doliny Innu, leżącej na północ, za pomocą rozbudowanego systemu linii energetycznych.

Górnictwo, które miało miejsce w przeszłości na terenie Alp Zillertalskich, ma obecnie znaczenie głównie historyczne. Ostatnie kopalnie miedzi w Kasern zostały zamknięte na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku. Obecnie część dawnych sztolni i urządzeń górniczych zachowano jako muzeum górnicze.