Alokazja, zakleśń
Alocasia (Schott) G. Don to rodzaj roślin należący do rodziny obrazkowatych, obejmujący 79 gatunków, które występują od wschodnich Himalajów, przez tropikalne i subtropikalne obszary Azji, aż po tropikalne regiony zachodniego Pacyfiku i wschodniej Australii. Niektóre z tych gatunków są endemitami.
Morfologia
Pokrój
Rośliny alokazji mogą mieć różnorodne rozmiary, od drobnych i średnich (np. A. acuminata, osiągająca wysokość do 75 cm) po ogromne i drzewiaste (np. A. macrorrhizos, dorastająca do 4 m, oraz A. robusta, do 10 m). Są to rośliny wiecznie zielone, rzadko przechodzące w stan spoczynku, z zielonymi częściami zawierającymi przezroczysty lub mleczny sok.
Łodyga
Grube łodygi często mają charakter podziemny i kłączowaty, czasem zredukowane do bulwy pędowej (np. A. hypoleuca) lub tworzące stolony (np. A. hypnosa). W przypadku niektórych gatunków łodygi są nadziemne, zazwyczaj wzniesione, a rzadziej wydłużone i płożące.
Liście
Na szczycie łodygi wyrasta korona liści, zazwyczaj w liczbie kilku (rzadziej pojedynczy), czasem z katafilem u nasady. Ogonki liściowe mogą być gładkie (rzadziej szorstkie lub gruczołowe), osiągające długość od 15 cm (np. A. acuminata) do 130 cm (np. A. macrorrhizos). Blaszki liściowe niektórych gatunków mogą być pokryte włoskami. Liście młode mają kształt tarczowaty, podczas gdy dojrzałe są strzałkowate, rzadziej oszczepowate lub sercowate, czasem z wyraźnymi wcięciami. Wymiary liści wahają się od 15–60×8–20 cm (np. A. acuminata) do 120×50 cm (np. A. macrorrhizos), przy czym ich kolor od wewnętrznej strony jest jasnozielony do zielono-miedzianego, a od zewnątrz purpurowofioletowy (np. A. cuprea). Liście są całobrzegie, rzadziej falisto wcięte lub pierzastosieczne.
Kwiaty
Rośliny alokazji są jednopienne, tworząc kwiatostany w formie kolbiastego pseudancjum, które mogą występować w liczbie od dwóch do wielu. Szypułka jest zwykle krótsza od ogonka liściowego i wzniesiona, czasem wygina się ku ziemi podczas dojrzewania owoców. Pochwa kwiatostanu jest zwężona, w dolnej części rurkowato zwinięta i ma kształt jajowaty lub wydłużony, podczas gdy górna część jest podłużna, czasem łódkokształtna. Długość pochwy waha się od 7 cm (np. A. acuminata) do 60 cm (np. A. hypoleuca). Kolba kwiatostanu jest zazwyczaj krótsza od pochwy i siedzi na szypułce. Odcinek kolby pokryty kwiatami żeńskimi jest krótki, konoidalno-cylindryczny, a kwiaty męskie są zgrupowane w piramidalne główki.
Owoce
Pochwa owocostanu jest eliptyczna, pękająca wzdłuż po dojrzeniu. Owoce to niemal kuliste, eliptyczne lub odwrotnie stożkowate jagody, które mogą mieć kolor od czerwonego do zielonkawo-czarnych, osiągające średnicę około 1 cm i zawierające od 1 do 5 nasion. Nasiona mają kształt niemal kulisty do eliptycznego, z grubą, gładką lub chropowatą łupiną. Zarodek jest szeroko-konoidowy, krótki i walcowaty lub wydłużony, a bielmo jest obfite.
Gatunki podobne
Wśród podobnych roślin występują przedstawiciele rodzaju kolokazja. Różnice między nimi obejmują:
- liczbę i położenie zalążków (u alokazji kilka zalążków bazalnych, u kolokazji wiele położonych parietalnie),
- zapach jagód (alokazja bezzapachowa, kolokazja pachnąca),
- metody rozprzestrzeniania nasion (u alokazji przez ptaki, u kolokazji przez ssaki),
- budowę wierzchotki kwiatostanów złożonych.
Biologia i ekologia
Rozwój
Alokazje to wieloletnie chamefity, rzadziej hemikryptofity, nanofanerofity lub geofity ryzomowe.
Siedlisko
Rośliny te występują w pierwotnych i wtórnych lasach deszczowych oraz na otwartych bagnach, głównie w nizinach, rzadziej w górach. Większość gatunków preferuje miejsca stale wilgotne, jedynie niektóre tolerują okresowe susze. Zazwyczaj są to rośliny naziemne, a rzadziej litofityczne lub reofityczne. Dwa gatunki (A. macrorrhizos i A. cucullata) występują tylko w pobliżu siedzib ludzkich, co czyni je apofitami i starożytnymi kultygenami.
Systematyka
Rodzaj alokazji według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016) należy do plemienia Colocasieae, podrodziny Aroideae, rodziny obrazkowatych, w rzędzie żabieńcowców w kladzie jednoliściennych.
W systemie Reveala z 2007 (2010) alokazje zaliczają się do gromady okrytonasiennych (Magnoliophyta), podgromady Magnoliophytina, klasy Magnoliopsida, podklasy żabieńcowe (Alismatidae), nadrzędu obrazkopodobne (Aranae), rzędu obrazkowce (Arales) oraz rodziny obrazkowate (Araceae).
W systemie Crescent Bloom (Reveala z lat 1993–1999) alokazje również klasyfikowane są jako gromada okrytonasienne (Magnoliophyta), podgromada Magnoliophytina, klasa jednoliścienne (Liliopsida), podklasa obrazkowe (Aridae), nadrząd obrazkopodobne (Aranae), rząd obrazkowce (Arales), rodzina obrazkowate (Araceae), podplemię Alocasiinae Schott.
Gatunki
Przykłady kultywarów alokazji:
- Alocasia 'Amazonica’ – alokazja amazońska
Nazewnictwo
Toponimia nazwy naukowej
Nazwa naukowa powstała poprzez dodanie greckiego przedrostka a- (bez-) do nazwy rodzaju Colocasia.
Nazwy zwyczajowe
W języku polskim alokazja rzadko jest nazywana zakleśnią. W języku angielskim jest określana jako elephant ear (ucho słonia), a w niemieckim jako Pfeilblätter (strzałoliście).
Zagrożenie i ochrona
Trzy gatunki alokazji zostały uwzględnione w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych:
- Alocasia atropurpurea – Kategoria: CR (krytycznie zagrożony) B1ab(ii,iii,v) wersja 3.1, Rok oceny: 2008, Dynamika populacji: malejąca. Główne zagrożenie to ograniczenie siedlisk spowodowane budową autostrady krajowej.
- Alocasia Sandera – Kategoria: CR (krytycznie zagrożony) B1ab(ii,iii,v) wersja 3.1, Rok oceny: 2008, Dynamika populacji: malejąca. Główne zagrożenie to ekspansja rolnictwa i turystyki.
- Alocasia sinuata – Kategoria: CR (krytycznie zagrożony) B1ab(ii,iii,v) wersja 3.1, Rok oceny: 2008, Dynamika populacji: malejąca. Główne zagrożenie to ograniczenie siedlisk w wyniku rozwoju hoteli.
Zastosowanie
Rośliny jadalne
Liście i łodygi alokazji olbrzymiej są wykorzystywane po ugotowaniu jako jarzyna.
Rośliny ozdobne
Dzięki atrakcyjnemu ulistnieniu alokazje są popularne jako rośliny ogrodowe (w krajach tropikalnych) oraz pokojowe. Są również szeroko obecne w ogrodach botanicznych. Ich uprawa jest jednak wymagająca, ponieważ potrzebują warunków zbliżonych do naturalnych siedlisk.
Uprawa
Wymagania
Podłoże dla alokazji powinno być żyzne, lekko kwaśne i dobrze przepuszczalne. Najlepsza będzie mieszanka próchniczej ziemi z gruboziarnistym piaskiem i obornikiem. Drenaż na dnie doniczki jest niezbędny. Rośliny te potrzebują dużej wilgotności powietrza, dlatego doniczkę warto ustawić na podłożu z kamieni regularnie spryskiwanych wodą lub wilgotnym torfem. Ziemia w doniczce nie powinna przesychać, ale nie można jej także zalać. Światło powinno być intensywne, lecz rozproszone. Roślina najlepiej rośnie przy dużym oknie balkonowym, na parapecie nie ma dobrych warunków. Temperatura powietrza nie może być niższa niż 16 °C, a optymalna wynosi 23–28 °C, zimą lepiej czuje się w 18–20 °C. W przypadku przechłodzenia po około 2–3 tygodniach na liściach mogą pojawić się plamy, a liście zaczynają obumierać.
Zabiegi uprawowe
Roślinę należy regularnie spryskiwać wodą. W lecie warto wynieść ją na balkon, gdzie będzie miała więcej światła, ale należy ją chronić przed bezpośrednim słońcem i wiatrem. Dobrze rośnie w pobliżu oczka wodnego. Nawożenie należy przeprowadzać od wiosny do jesieni, najlepiej stosując roztwór gnojowicy. Przesadzanie powinno odbywać się co roku na wiosnę, w dużej doniczce.
Rozmnażanie
Po kilku latach roślina może stracić estetyczny wygląd, ponieważ dolne liście opadają. Należy ją wtedy odnawiać, co najłatwiej zrobić poprzez odcinanie odrostów korzeniowych powstających u podstawy zgrubiałych pędów. Ranę po cięciu zasypuje się sproszkowanym węglem drzewnym, a sadzonkę ukorzenia się pod folią w temperaturze 25–28 °C.
Przypisy
Bibliografia
Peter C. Boyce. A review of Alocasia (Araceae: Colocasieae) for Thailand including a novel species and new species records from South-West Thailand. „Thai For. Bull. (Bot.)”. 36, s. 1–17, 2008. (ang.).
M.P. Medecilo, G.C. Yao i D.A. Madulid. A new species of Alocasia (Araceae : Colocasieae) from Panay Island, Philippines. „J. Bot. Res. Inst. Texas”. 1 (2), s. 815 – 818, 2007. (ang.).
Jiří Haager: Mieszkanie w kwiatach: moje hobby. Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, 1992. ISBN 83-7066-343-5. (pol.). Brak numerów stron w książce.
Jarosław Rak: Pielęgnowanie roślin pokojowych. Cz. II. Edward Kawecki (zdjęcia). Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 1998. ISBN 83-7073-089-2. (pol.). Brak numerów stron w książce.
Świat kwiatów. Alokazja. [dostęp 2009-03-11]. (pol.).
Linki zewnętrzne
The Genus Alocasia. aroid.org. [dostęp 2013-09-20]. (ang.).
