Alojzy Wiktor Stepinac

Alojzy Wiktor Stepinac (chorw. Alojzije Viktor Stepinac; ur. 8 maja 1898 w Brezariciu, zm. 10 lutego 1960 w Krašiciu) był chorwackim duchownym katolickim, kardynałem, prymasem Chorwacji oraz błogosławionym Kościoła katolickiego. Pełnił funkcję arcybiskupa Zagrzebia w latach 1937–1960, a także był wikariuszem wojskowym ustaszów w latach 1942–1945 oraz członkiem parlamentu NDH w latach 1943–1945. W 1946 roku został skazany przez komunistyczny sąd w Zagrzebiu na 16 lat więzienia. Po pięciu latach zwolniono go z więzienia, a karę zamieniono na zakaz opuszczania parafii w Krašiciu. W 1952 roku został mianowany kardynałem, a w 1998 roku papież Jan Paweł II ogłosił go męczennikiem i beatyfikował.

Życiorys

Wczesne lata

Alojzy Wiktor Stepinac urodził się w rodzinie chłopskiej we wsi Brezarić, znajdującej się w pobliżu Krašicia w Chorwacji, która wówczas należała do Austro-Węgier. W 1916 roku ukończył gimnazjum w Zagrzebiu. Wziął udział w I wojnie światowej, wkrótce po swoich osiemnastych urodzinach został wcielony do armii austro-węgierskiej. Na froncie odniósł rany i spędził pięć miesięcy w niewoli włoskiej. Po wojnie rozpoczął studia rolnicze na Uniwersytecie w Zagrzebiu, jednak po pierwszym semestrze wrócił na wieś, by wspierać ojca. W 1924 roku wstąpił do seminarium duchownego, skąd został wysłany do Rzymu, gdzie ukończył filozofię i teologię na Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim. Został wyświęcony na księdza w 1930 roku i pełnił różne funkcje w Zagrzebiu. Z jego inicjatywy powstała Caritas archidiecezji oraz zainicjowano publikację czasopisma „Caritas”.

W 1934 roku został biskupem koadiutorem archidiecezji zagrzebskiej, a trzy lata później objął tę archidiecezję, stając się jednym z najmłodszych arcybiskupów w historii Kościoła. W 1936 roku zdobył górę Triglav (2864 m n.p.m.), najwyższy szczyt Alp Julijskich, co zostało uhonorowane specjalną kaplicą w 2006 roku.

Arcybiskup Zagrzebia

Po śmierci abp Antuna Bauera 7 grudnia 1937 roku, Alojzy Stepinac objął stanowisko arcybiskupa Zagrzebia. Zakładał nowe parafie w Zagrzebiu i prowadził aktywną działalność społeczną, zwłaszcza w obliczu rosnącego bezrobocia. Wspierał prasę katolicką, a aborcję uznawał za „czyste zło, którego nie można w żaden sposób usprawiedliwić”. Podczas Wielkiego Postu w 1938 roku wyraził swoje przekonania do grupy studentów z Uniwersytetu w Zagrzebiu.

Kiedy w wyniku prześladowań z Niemiec i Austrii zaczęli napływać żydowscy uchodźcy, Stepinac 11 stycznia 1939 roku wystosował list do 298 prominentnych Chorwatów, wzywając do pomocy.

II wojna światowa

W 1939 roku przydzielił dom w Brezovicy dla karmelitanek bosych, które uciekły przed nazistami z Mayerlingu.

5 listopada 1940 roku zanotował w swoim dzienniku, że…

Stosunek do NDH

6 kwietnia 1941 roku, po ataku państw Osi na Jugosławię i jej kapitulacji, powstało marionetkowe Niepodległe Państwo Chorwackie, które początkowo zyskało poparcie Stepinaca. Nowy reżim, kierowany przez Ante Pavelicia, zadeklarował wierność katolicyzmowi, jednak prowadził politykę eksterminacji mniejszości w celu stworzenia jednolitego państwa religijnego. Stepinac początkowo wyraził błogosławieństwo dla Pavelicia, ale szybko rozczarował się jego rządami. 16 kwietnia 1941 roku odwiedził Pavelicia i zanotował, że nowy wódz „nie będzie tolerował Cerkwi prawosławnej”. Na tej podstawie ocenił go jako „szczerego katolika”. Również od episkopatu oczekiwał lojalnej współpracy z ustaszami. 28 kwietnia 1941 roku napisał do duchowieństwa swojej diecezji…

Niektórzy historycy wskazują, że Stepinac balansował pomiędzy osobistymi protestami a publicznym poparciem dla reżimu Pavelicia, legitymizując władzę ustaszów, pełniąc funkcję wikariusza wojskowego, zasiadając w kontrolowanym przez nich parlamencie i uczestnicząc w ceremoniach państwowych, a jednocześnie próbując łagodzić skutki polityki reżimu, chroniąc osoby zagrożone represjami.

26 października 1943 roku Niemcy zamordowali brata arcybiskupa, Mijo Stepinaca.

Kontrowersje wokół stosunku do zbrodni NDH

28 marca 1941 roku Stepinac wyraził swoje zdanie na temat relacji serbsko-chorwackich, żaląc się z powodu podziału chrześcijaństwa. Stwierdził, że „Chorwaci i Serbowie są jak dwa bieguny, które nigdy się nie spotkają, co wymaga cudu Boga”. Krytykował również schizmy w chrześcijaństwie. Stepinac nie wahał się przejmować majątku Serbskiego Kościoła Prawosławnego na rzecz chorwackiego Kościoła katolickiego, wysyłając petycję do Pavelicia w sprawie przekazania serbskiego klasztoru w Orahovicy trapistom.

W swoich kazaniach po 1942 roku Stepinac zaczął krytykować brutalne metody stosowane przez ustaszów wobec Serbów, a także poddawał w wątpliwość szczerość masowych nawróceń dokonanych pod przymusem. Osobiście angażował się w ochronę prawosławnych i Żydów, co skłoniło Pavelicia do wysłania noty do Watykanu z prośbą o usunięcie Stepinaca z urzędów. Mimo to, Pavelic nie stracił całkowicie zaufania do arcybiskupa, proponując mu w 1945 roku objęcie tymczasowego rządu. Stepinac odmówił, ale przyjął depozyt władz NDH, w tym archiwa i część zarekwirowanych kosztowności.

Francis D’Arcy, brytyjski minister przy Stolicy Apostolskiej, uznał Stepinaca za „surowego krytyka” nazizmu. Stepinac pisał do Pavelicia o…

W 1943 roku wzywał urzędników do powstrzymania prześladowania Żydów i innych. Wzywał także księży prawosławnych do przejścia do Kościoła katolickiego w czasach niebezpieczeństwa. Bezpośrednio lub pośrednio pomógł uratować życie setkom Żydów.

Dr Amiel Shomrony, osobisty sekretarz naczelnego rabina Zagrzebia, stwierdził, że Stepinac był „naprawdę błogosławiony”, ponieważ zrobił najwięcej dla ratowania Żydów w czasie wojny. Kiedy wiosną 1943 roku Freiberger został aresztowany, Stepinac natychmiast wysłał prośbę o jego uwolnienie, jednak bezskutecznie.

Rząd ustaszów próbował wywierać presję na Stolicę Apostolską, aby usunęła Stepinaca, jednak Watykan nigdy nie uznał państwa chorwackiego, mimo że włoski rząd wywierał naciski. Na koniec 1941 roku pojawił się list, rzekomo od Prvislava Grisogono, który wplątywał Stepinaca w zbrodnie przeciw Serbom. Sam Grisogono zdementował treść listu, odcinając się od niej. Stepinac organizował ucieczki Żydów do krajów neutralnych.

Po wojnie do izraelskiego instytutu Jad Waszem wpłynęły dwa wnioski o przyznanie Stepinacowi tytułu „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”, które zostały odrzucone z uwagi na bliskie związki Stepinaca z reżimem.

Proces i wyrok

17 maja 1945 roku Stepinac został aresztowany przez komunistyczne władze Jugosławii. Po dwóch tygodniach został zwolniony, a następnego dnia spotkał się z Josipem Broz Tito, jednak nie doszło do żadnego porozumienia. Władze w Belgradzie przez pewien czas wysyłały prośby do Watykanu o usunięcie Stepinaca, ale bez skutku. 22 listopada 1945 roku biskupi chorwaccy, z inicjatywy Stepinaca, potępili prześladowania Kościoła katolickiego przez komunistów, nazywając nowy ustrój „bezbożnym duchem materializmu”. 4 listopada 1945 roku miała miejsce nieudana próba zamachu na Stepinaca. 18 września 1946 roku arcybiskup został ponownie aresztowany, a 30 września rozpoczął się jego proces. Dwa dni po aresztowaniu Stepinaca, Louis Breier, Prezes Gminy Żydowskiej w USA, protestował przeciwko oskarżeniom o kolaborację z nazizmem:

„Ten wielki człowiek jest sądzony jako współpracownik nazizmu. Protestujemy przeciwko temu oszczerstwu. Zawsze był szczerym przyjacielem Żydów i nie ukrywał tego, nawet w czasach okrutnych prześladowań pod rządami Adolfa Hitlera i jego zwolenników. Wraz z Piusem XII, arcybiskup Stepinac był wielkim obrońcą prześladowanych Żydów w Europie”.

11 października 1946 roku sąd skazał Stepinaca na 16 lat więzienia za zdradę stanu i zbrodnie wojenne, uznając go za winnego kolaboracji z ustaszami. Opinie na temat procesu są podzielone – niektórzy badacze uważają go za pokazowy, inni za właściwie przeprowadzony. Światowa opinia publiczna potępiła wyrok, a „New York Times” napisał 13 października 1946 roku, że…

1 listopada 1946 roku Winston Churchill w Izbie Gmin wyraził „wielki smutek” z powodu wyniku procesu.

Po wojnie, jako zwolennik niepodległości Chorwacji, wspierał byłych ustaszów (Kriżari) w ich działaniach przeciwko Jugosławii.

Po pięciu latach został zwolniony, pod warunkiem, że wyjedzie do Rzymu, lub spędzi resztę kary w swojej parafii w Krašiciu. Stepinac zdecydował się na Krašic. 29 listopada 1952 roku jego nazwisko znalazło się na liście kardynałów mianowanych przez papieża Piusa XII. W ostatnich latach życia arcybiskup cierpiał na przewlekłe choroby. Zmarł 10 lutego 1960 roku, a jego ostatnie słowa brzmiały po łacinie „Fiat voluntas tua!”, co oznacza „Bądź wola Twoja”.

Symboliczna rehabilitacja i beatyfikacja

14 lutego 1992 roku parlament niepodległej Chorwacji unieważnił polityczny proces oraz wyrok skazujący kard. Alojzego Stepinaca. 3 października 1998 roku Jan Paweł II beatyfikował Stepinaca podczas wizyty w Mariji Bistricy, podkreślając jego znaczenie dla rodaków: „Dzięki swojemu doświadczeniu ludzkiemu i duchowemu, błogosławiony Alojzy Stepinac mógł pozostawić swoim rodakom swoistą busolę, która pozwala im odnajdywać właściwy kierunek.”

W 2016 roku papież Franciszek postanowił wstrzymać proces kanonizacyjny chorwackiego duchownego.

Zobacz też

Przypisy

Bibliografia

Richard Patee, The Case of Cardinal Archbishop Stepinac, Bruce 1953
Vladimir Dedijer, The Yugoslav Auschwitz and the Vatican, Prometheus Books 1992
Stella Alexander, The Triple Myth: A Life of Archbishop Alojzije Stepinac, East European Monographs 1987
Carlo Falconi, Silence of Pius XII, Faber 1970
Ivo Banac, The National Question in Yugoslavia: Origins, History, Politics, Cornell University Press 1988
Viktor Novak, Magnum Crimen, Nova Knjiga 1986
Ladislaus Hory, Martin Broszat, Der kroatische Ustascha-Staat, 1941–1945, Dt. Verl.-Anst. 1964
Margherita Marchione, Consensus and Controversy: Defending Pope Pius XII, Paulist Press 2002
Karlheinz Deschner, Polityka papieska w XX wieku, tom II, Uraeus 1997, s. 155–188