Alojzy Smolka (ur. 27 kwietnia 1907 w Raciborzu, zm. 9 maja 1971 w Opolu) – lalkarz, aktor, reżyser, scenograf oraz dyrektor teatru lalek.
Życiorys
Urodził się 27 kwietnia 1907 roku w Raciborzu, w rodzinie wielodzietnej, której ojciec był „snycerzem, obywatelem niemieckim narodowości polskiej”. Jego rodzice kształtowali dzieci w polskiej tradycji, mimo że edukacja odbywała się w niemieckiej szkole, co pozwoliło im na umiejętność czytania i pisania po polsku. Smolkowie angażowali się w życie kulturalne Polaków, jednak jako obywatele Niemiec nie mogli sprzeciwiać się powołaniu ojca i jego najstarszych synów do armii niemieckiej. Bracia Alojzego nie wrócili do domu po wojnie – jeden zginął w walce, a drugi poległ w Afryce w szeregach armii pruskiej.
Po wybuchu powstania śląskiego Alojzy uczestniczył w kolportażu polskich gazet i ulotek. W trakcie manifestacji, pochodów i wieców w Raciborzu był chorążym polskiego sztandaru narodowego oraz występował jako aktor w polskich spektaklach teatralnych.
W 1920 roku ukończył szkołę powszechną, a następnie podjął pracę w drogerii E. Grylewicza. Praca ta jednak nie trwała długo, ponieważ niemiecka bojówka zdemolowała sklep, zmuszając właściciela do emigracji do Polski po podziale Górnego Śląska. Życie w okresie międzywojennym było trudne, zwłaszcza w czasach inflacji i kryzysu powojennego w latach 1923-1926. Zdolności rzeźbiarskie, jakie odziedziczył po ojcu, przyciągnęły Alka do warsztatu mistrza snycerskiego Henryka Mrowca, gdzie zdał egzamin czeladniczy w 1926 roku z bardzo dobrym wynikiem. Mistrz jednak wolał się go pozbyć niż płacić mu wynagrodzenie czeladnicze, co doprowadziło do jego bezrobocia. Został skierowany do pracy w teatrze miejskim w Raciborzu, gdzie zajmował się remontem sceny i urządzeń sanitarnych.
W 1926 roku został zatrudniony przez I Dzielnicę Związku Polaków w Niemczech jako instruktor zespołów amatorskich. Praca ta była niełatwa i niedoceniana przez kierownictwo polskiego ruchu, a zatrudnienie miało charakter sezonowy. W pozostałych miesiącach podejmował dorywcze prace. Uczestniczył również w kursach doskonalących umiejętności organizacji spektakli teatralnych, które odbywały się w Katowicach, Bytomiu, Kalwarii Zebrzydowskiej i Zakopanem. Wiedzę tę wykorzystał w 1929 roku jako kierownik amatorskiego zespołu teatralnego, gdzie sam dobierał repertuar, reżyserował, projektował oraz tworzył scenografię, dbał o oświetlenie, sprowadzał kostiumy i opracowywał muzykę.
Swoje prawdziwe powołanie odkrył na jednym z kursów instruktorskich, konkretnie na kursie lalkarskim zorganizowanym w 1937 roku w Zakopanem. Wykładowcami byli aktorzy warszawskiego Teatru Kukiełkowego Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci BAJ, tacy jak Jan Wesołowski, Witold Miller i Wanda Pawłowska. Po powrocie z kursu Alojzy stworzył Polski Teatr Kukiełkowy, działający przy I Dzielnicy ZPwN. W jego skład weszli m.in. Anna Augustynówna, Anna Poliwoda, Zofia Poliwoda, Władysław Mikołajczak, Artur Gadziński, Antoni Leksza, Benedykt Skorupa oraz Teodor Wróbel. Teatr odniósł niesamowite sukcesy, a pierwszym przedstawieniem była bajka Marii Konopnickiej „Cztery mile za piec”. Ostatni występ miał miejsce w Wiedniu w lipcu 1939 roku na kolonii polskich zuchów.
22 listopada 1938 roku Alojzy poślubił Annę Poliwodę.
Po wrześniu 1939 roku większość zespołu teatru została aresztowana przez hitlerowców. Alojzy Smolka, oskarżony o „udział w spisku przeciw III Rzeszy”, został skazany na dziesięć lat w twierdzy Branderburg-Goerden. Do Opola powrócił w 1945 roku, a trzy lata później zorganizował pierwszy występ zespołu lalkarskiego na scenie Teatru Ziemi Opolskiej. W 1949 roku objął stanowisko kierownika artystycznego nowej Sceny Lalkowej, które pełnił do 1970 roku, reżyserując większość przedstawień.
W 1962 roku był pomysłodawcą i współorganizatorem Śląskiego Festiwalu Teatrów Lalkowych. W latach 1952–1970 współpracował z Polskim Radiem w Opolu, gdzie m.in. wygłaszał gawędy śląskie autorstwa własnego.
Od 1972 roku nazwisko Alojzego Smolki nosi Opolski Teatr Lalki i Aktora.
Bibliografia
Archiwum rodzinne – Przemysław Nijakowski, nijak9@wp.pl
Ludzie spod znaku Rodła. Biografie działaczy Związku Polaków w Niemczech na Śląsku Opolskim. Tom I (pod redakcją Franciszka Hawranka), Opolskie Towarzystwo Kulturalno-Oświatowe, Opole 1973, s. 197-200
Alojzy Smolka. teatry.art.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-11-20)].
