Alojzy Pronobis

Alojzy Pronobis (Alois Pronobis) (ur. w Bytkowie na Górnym Śląsku, zm. w Bytomiu) – polityk z Górnego Śląska, początkowo polski działacz narodowy, a następnie śląski działacz niepodległościowy. Brał udział w walkach związanych z obaleniem monarchii w Berlinie w 1918 roku. W tym samym roku założył delegaturę Związku Wojackiego w Bytkowie, a w 1919 roku został naczelnym organizatorem i III komendantem powiatu katowickiego Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska, będąc jej delegatem na rozmowy z Józefem Piłsudskim. W latach 1919-1920 pełnił funkcję prezesa katowickiej Rady Ludowej, a także dowodził frontem podczas I powstania śląskiego w 1919 roku. W 1920 roku był założycielem Polskiego Związku Górnośląskich Autonomistów oraz autorem broszury wspomnieniowo-propagandowej. W 1922 roku był aktywnym działaczem Związku Górnoślązaków-Bund der Oberschlesier i wydawcą jego organu prasowego.

Działalność

W czasie obalenia monarchii Hohenzollernów w 1918 roku przebywał w Berlinie. Starał się przekonać nowopowstałe władze niemieckie do przyznania Górnemu Śląskowi politycznej autonomii oraz równouprawnienia języka polskiego. Przywódca socjaldemokratów, Phillipp Scheideman, nie wykazał zainteresowania zmianami w statusie Rejencji Opolskiej, natomiast przewodniczący komunistów, Karl Liebknecht, był bardziej otwarty na propozycje. Po powrocie do Bytkowa Pronobis dołączył do obozu polskiego, gdzie pod koniec 1918 roku zajął się organizowaniem delegatury Związku Wojackiego. W początkach 1919 roku, gdy Polacy założyli Polską Organizację Wojskową (POW) Górnego Śląska w Sosnowcu, został III komendantem powiatu katowickiego oraz przewodniczącym Rady Ludowej. Latem 1919 roku, w obliczu narastających konfliktów społecznych, oboz Korfantego wysłał delegację do Warszawy, a Pronobis był jednym z przedstawicieli Ślązaków domagających się wsparcia dla akcji zbrojnej na Śląsku.

Dowódca powstańczy

W nocy z 16 na 17 sierpnia 1919 roku, gdy rozpoczęło się I powstanie śląskie, Pronobis pełnił rolę oficera polowego. Pod pseudonimem „Białek” dowodził oddziałami walczącymi w okolicach Katowic i Siemianowic, które musiał wycofać do Czeladzi, gdy niemiecka Straż Graniczna (Grenzschutz) otrzymała wsparcie z Katowic i Bytomia. W rejonie kopalni „Saturn” zebrał nowe siły, a jednocześnie narzekał na brak wsparcia dla powstańców. Na czele wzmocnionego oddziału wkroczył z terytorium Polski na Górny Śląsk, zdobywając Miasteczko Śląskie. 24 sierpnia, po klęsce powstańców, ewakuowali się oni do Polski (Sosnowiec, Jaworzno, Oświęcim). Po klęsce powstania, 10 września, na rozkaz ppłk Michała Żymierskiego, Pronobis został internowany w Sosnowcu z powodu ostrej krytyki wobec władz polskich, które nie udzieliły powstańcom wsparcia. Wkrótce został przeniesiony do obozu Kraków-Dąbie, ale udało mu się uciec z konwoju i wrócić na Górny Śląsk.

Górnośląski niepodległościowiec

W 1920 roku Pronobis wydał w języku niemieckim broszurę pt. Geschichte des Oberschlesisches Aufstandes und seine Resultate oraz jej polskie streszczenie Historia powstania górnośląskiego i jego rezultaty. W wersji niemieckojęzycznej znajdował się jego portret podpisany „C.G. Pronobis”. Krytykował w niej nieporządek w szeregach powstańczych oraz wyższość polskich oficerów nad Ślązakami, jak również samowolę Polaków na Górnym Śląsku. Choć Pronobis uważał się za Polaka, był zwolennikiem Polskiego Związku Górnośląskich Autonomistów, który opowiadał się za utworzeniem Wolnego Państwa Górny Śląsk, jako alternatywy w sporze polsko-pruskim. Ostrzegał, aby nie żałować decyzji o przyznaniu Górnego Śląska Polsce, wspominając o doświadczeniach Słowaków z Czechami. W końcowej części broszury nawoływał do autonomii Górnego Śląska i Śląska Cieszyńskiego, co w jego rozumieniu oznaczało de facto niepodległość.

Pronobis postulował, że polscy Ślązacy powinni mieć prymat w niepodległym Państwie Górnośląskim. Istnieją hipotezy mówiące, że Polski Związek Górnośląskich Autonomistów mógł być finansowany przez księcia von Donnersmarcka, co wywołało spekulacje, że mógł on ubiegać się o prezydenturę w niepodległej Republice Górnośląskiej. W tygodniku „Der Bund-Związek” zaskoczono się tymi rewelacjami, twierdząc, że „wolnokrajowcy” nie są świadomi poparcia księcia dla idei niepodległości. W pierwszym numerze organu prasowego Związku Górnoślązaków-Bund der Oberschlesier pojawił się artykuł o broszurze Pronobisa, w którym oskarżano go o rzekome przyjęcie 35 000 marek od Związku Górnoślązaków na wydanie książki. Pronobis jednak zaprzeczył tym oskarżeniom, podkreślając, że jego celem jest dobro Górnego Śląska. Jego końcowe słowa „Niech żyje samodzielny złączony Górny i Cieszyński Śląsk” miały szczególne znaczenie.

W obliczu ataków ze strony niemieckich i polskich gazet plebiscytowych, w piśmie „Der Bund-Związek” ukazywały się polemiki, a polska prasa zarzucała Pronobisowi współpracę z niemieckimi dywersantami. W 1921 roku jego działalność została zepchnięta do marginesu, a „Kurier Śląski” opublikował fałszywą informację o jego śmierci. Niektórzy autorzy umiejscowili koniec jego życia na tym etapie, jednak wiosną 1922 roku Pronobis jako wydawca „Bund-Związek” wystosował pismo do Carla Severinga, wskazując na swoje zrozumienie sytuacji na Górnym Śląsku. W dokumentach ministra spraw wewnętrznych Prus z 1 kwietnia 1922 roku, Alojzy Pronobis został opisany jako wydawca tygodnika „Bund-Związek”, który w swojej walce plebiscytowej odrzucał polską opcję, ale też samowolnie interpretował wydarzenia i koncepcje niemieckie.

Przypisy

Bibliografia

Dariusz D. Jerczyński, Orędownicy niepodległości Śląska, Zabrze: Narodowa Oficyna Śląska, 2005, ISBN 83-919589-4-9, OCLC 749595039. Brak numerów stron w książce.
Dariusz Jerczyński, Śląski ruch narodowy, Zabrze 2006, ISBN 978-83-60540-50-3.
Dariusz Jerczyński, Historia Narodu Śląskiego, wyd. II (uzupełnione i poprawione), Zabrze 2006, ISBN 978-83-60540-55-8.
Piotr Dobrowolski, Ugrupowania i kierunki separatystyczne na Górnym Śląsku i w Cieszyńskiem w latach 1918-1939, Warszawa; Kraków: PWN, 1972.
Andrea Schmidt-Rösler, Autonomie und Separatismusbestrebungen in Oberschlesien 1918-1922, „Zeitschrift für Ostmitteleuropa” Forschung 1999, Heft 1.
Guido Hitze, Carl Ulitzka (1873-1953) oder Oberschlesien zwischen den Weltkriegen, Düsseldorf 2002.
Zdzisław Janeczek, Od Sancovic do Siemianowic – szkice dziejów miasta i okolic, Katowice 1993.
[Alois] Pronobis, Geschichte des Oberschlesisches Aufstandes und seine Resultate, Bittkow 1920.
[Alojzy] Pronobis, Historia powstania górnośląskiego i jego rezultaty, Bytków 1920.