Alojzy Poszwa

Alojzy Poszwa (urodzony 15 października 1901 w Polichnie, zmarł 5 lutego 1979 w Sierpcu) był polskim duchownym rzymskokatolickim, działaczem społecznym oraz doktorem socjologii w Instytucie Katolickim w Paryżu. Był jednym z kluczowych badaczy eugeniki w polskim środowisku katolickim przed II wojną światową, autorem książki Eugenika w Polsce, która przedstawia to zagadnienie z perspektywy katolickiej nauki społecznej oraz krytykuje eugenikę negatywną. Poszwa był również zwolennikiem spółdzielczości i w latach 1946–1947 pełnił funkcję przewodniczącego rady nadzorczej Samorządowych Spółdzielni Spożywców „Zgoda”. W swojej karierze był proboszczem w Sochocinie (1940–1948), wicedziekanem płońskim (1945–1948), a następnie proboszczem i dziekanem raciąskim (1948–1979). Otrzymał tytuł szambelana papieskiego w 1957 roku, a w 1964 roku został prałatem domowym Jego Świątobliwości. Był kanonikiem honorowym (od 1949) oraz gremialnym (od 1968) kapituły kolegiackiej w Pułtusku.

Życiorys

Początki

Urodził się 15 października 1901 roku w Polichnie, nieopodal Turku w Wielkopolsce, jako najstarszy syn wiejskiego szewca Franciszka Poszwy i Julianny z domu Janeczek. Jego ojciec wielokrotnie emigrował, aby zdobyć środki na utrzymanie licznej rodziny – pracował w fabryce na Uralu, a później w Ameryce Północnej. Alojzy ukończył szkołę powszechną we Władysławowie, następnie uczęszczał do gimnazjum handlowego w Turku, a od 1917 roku kształcił się w Niższym Seminarium Duchownym Diecezji Płockiej, gdzie w 1921 roku zdał maturę.

Wojna polsko-bolszewicka

W lipcu 1920 roku wstąpił do Wojska Polskiego (akademicka legia w Rembertowie), inicjując patriotyczny zryw wśród 30 kleryków niższego seminarium duchownego w Płocku. Jako sanitariusz brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej, służąc na statku szpitalnym „Łokietek” od lipca do października 1920 roku, transportując rannych żołnierzy do szpitali na trasie Warszawa–Tczew.

Studia wyższe i wyjazd do Francji

Od 1921 roku rozpoczął studia filozoficzno-teologiczne w Wyższym Seminarium Duchownym w Płocku. Otrzymał subdiakonat 20 grudnia 1924, diakonat 11 kwietnia 1925, a prezbiterat 30 sierpnia 1925 roku z rąk biskupa Antoniego Juliana Nowowiejskiego. Regularnie w ferie i wakacje posługiwał jako kleryk w Kościele parafialnym w Koziebrodach. Po ukończeniu studiów jako neoprezbiter rozpoczął naukę w Instytucie Katolickim w Paryżu w 1925 roku, gdzie uzyskał licencjat z teologii, a następnie doktorat w dziedzinie nauk społeczno-politycznych (w Institut des Études Sociales) na podstawie pracy o polskiej emigracji rolnej we Francji, wydanej w 1930 roku jako L’émigration polonaise agricole en France. W pracy tej zajął się wewnętrznymi przyczynami emigracji, ich ograniczeniem, sytuacją polityczno-gospodarczą oraz propozycjami dla francuskich prawodawców. W trakcie swojego pobytu we Francji był duszpasterzem Polskiej Misji Katolickiej, kapelanem więziennym oraz dyrektorem Opieki Polskiej nad Robotnikami Polskimi w departamencie Somme, gdzie zajmował się pośrednictwem pracy i działalnością charytatywną.

Powrót do Polski

W 1930 roku został wykładowcą teologii moralnej oraz socjologii w Wyższym Seminarium Duchownym w Płocku. Pełnił również funkcje patrona płockiego oddziału Związku Zawodowego Chrześcijańskich Pracownic Domowych im. św. Zyty oraz obrońcy węzła małżeńskiego w sądzie biskupim. W październiku 1936 roku objął stanowisko kapelana garnizonu i administratorem parafii wojskowej w Płocku. Przed wojną był aktywny w działalności naukowej i społecznej, prowadząc wykłady oraz uczestnicząc w zjazdach teologicznych. W 1937 roku był jednym z założycieli płockiego oddziału Związku Ochotników Wojennych Wojska Polskiego.

II wojna światowa

W czasie kampanii wrześniowej 1939 roku działał jako kapelan 8 Pułku Artylerii Lekkiej, uczestnicząc w walkach w rejonie Narzym, Kęczewa, Łącka, Gąbina i innych miejscowości. Po zakończeniu działań wojennych powrócił do Płocka, gdzie prowadził zajęcia w seminarium. Po jego eksmisji, od stycznia 1940 roku, pracował jako proboszcz w Sochocinie, gdzie również angażował się w działalność Polskiego Białego Krzyża.

Okres powojenny

Po wojnie Alojzy Poszwa miał nadzieję na powrót do pracy w Wyższym Seminarium Duchownym w Płocku, jednak pozostał w Sochocinie, gdzie pełnił funkcję wicedziekana dekanatu płońskiego (1945–1948). W 1946 roku został dyrektorem diecezjalnym Związku Misyjnego Duchowieństwa. Mimo prób namówienia go do pracy naukowej na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, Poszwa pozostał w Sochocinie, gdzie był proboszczem i dziekanem aż do swojej śmierci w 1979 roku. Zmarł po długiej chorobie, a jego pogrzeb odbył się cztery dni później na cmentarzu parafialnym w Raciążu. Wspominany był jako osoba mądra, elegancka, spokojna i skupiona podczas posługi.

Wyróżnienia i odznaczenia

W 1934 roku został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi przez prezydenta Ignacego Mościckiego za pracę na rzecz Polonii. Otrzymał również odznaki pamiątkowe 4 Pułku Strzelców Konnych Ziemi Łęczyckiej oraz 8 Płockiego Pułku Artylerii Lekkiej. Był kanonikiem honorowym, a później gremialnym kapituły kolegiackiej w Pułtusku. W 1957 roku uhonorowano go tytułem szambelana papieskiego, a w 1964 roku prałata domowego.

Odwołania w kulturze

Alojzy Poszwa jest jednym z bohaterów dramatu Bohdana Urbankowskiego pt. Legenda roku dwudziestego.

Publikacje

• Alojzy Poszwa: L’émigration polonaise agricole en France. Paryż: Gebethner & Wolff, 1930, s. 215.
• Alojzy Poszwa. Emigracja polska rolna we Francji. „Przegląd Powszechny”. T. 192 (48), s. 51–70, 213–226, 1931.
• Alojzy Poszwa. Dążenia eugenistów polskich w świetle katolickich zasad moralnych. „Ateneum Kapłańskie”. T. 30 R. 18 (Z. 5), s. 433–445, 1932.
• Alojzy Poszwa: Zamartwica; Zatajenie. W: Encyklopedia kościelna. T. 33. Włocławek: 1933, s. 23–29, 133–135.
• Alojzy Poszwa. Kodyfikacja polskiego prawa małżeńskiego. „Miesięcznik Pasterski Płocki”. R. 30 (nr 6–11), s. 270–275, 317–320, 358–364, 410–413, 461–464, 512–515, 1935. Płock.
• Alojzy Poszwa. Regulacja urodzeń a moralność katolicka. „Ateneum Kapłańskie”. R. 21 T. 36 (Z. 2–3), s. 171–188, 280–292, 1935. (Z. 2, 3)
• Alojzy Poszwa. Uzgodnienie i podział zagadnień moralnych między poszczególnymi wykładami w seminarjach. „Pamiętnik Siódmego Zjazdu w Wilnie 19.IV–21.IV.1933”, s. 86–104, 1934 (właściwie 1936). Wilno: Związek Zakładów Teologicznych w Polsce pod wezwaniem św. Jana Kantego.
• Alojzy Poszwa. Wykorzystanie encyklik społecznych w seminaryjnych wykładach. „Pamiętnik Siódmego Zjazdu w Wilnie 19.IV–21.IV.1933”, s. 353–365, 1934 (właściwie 1936). Wilno: Związek Zakładów Teologicznych w Polsce pod wezwaniem św. Jana Kantego.
• Alojzy Poszwa. Katolicy a ruch spółdzielczy. „Głos Mazowiecki”. nr 131 (R. 4), s. 3, 1936.
• Alojzy Poszwa. Polski projekt ustawy o poradnictwie przedślubnym a moralność katolicka. „Ateneum Kapłańskie”. R. 22 T. 38 (Z. 2), s. 138–156, 1936.
• Alojzy Poszwa. Polski projekt ustawy o eugenicznym poradnictwie przedślubnym a moralność katolicka. „Pamiętnik ósmego zjazdu w Częstochowie”, s. 117–139, 1937. Kraków.
• Alojzy Poszwa. Ze wspomnień kleryka-ochotnika. „Jednodniówka Związku Ochotników Wojennych W.P. Oddział w Płocku”, s. 54–57, 1937. Płock.
• Alojzy Poszwa. Porządek nabożeństwa i procesji Bożego Ciała w Bazylice Katedralnej. (Komunikat Mistrza Ceremonii Bazyliki Katedralnej). „Głos Mazowiecki”. nr 119 (R. 5), s. 4, 1937.
• Alojzy Poszwa: Ku nowemu ustrojowi. Płock: Diecezjalny Instytut Akcji Katolickiej, 1938, s. 18.
• Alojzy Poszwa: Eugenika w Polsce. Płock: 1938, s. 89.
• Alojzy Poszwa. Porządek nabożeństwa i katedralnej procesji Bożego Ciała (Komunikat Mistrza Ceremonii Bazyliki Katedralnej). „Głos Mazowiecki”. nr 135A (R. 6), s. 1, 1938.
• Alojzy Poszwa. Małżeństwo i rodzina w uchwałach Synodu Plenarnego. „Posłannictwo katolicyzmu polskiego w świetle uchwał I Synodu Plenarnego. Pamiętnik IV Studium Katolickiego w Katowicach 5.–10.IX.1938”, s. 20, 1939. Poznań.
• Alojzy Poszwa. Porządek nabożeństwa i katedralnej procesji Bożego Ciała. Komunikat katedralnego Mistrza Ceremonii. Odezwa Prokuratora Bazyliki Katedralnej. „Głos Mazowiecki”. nr 129 (R. 7), s. 1, 1939.
• Alojzy Poszwa. Związek Misyjny Duchowieństwa. „Miesięcznik Pasterski Płocki”. Z. 41 (3–4), s. 89–90, 1947.
• Alojzy Poszwa. W sprawie Związku Misyjnego Duchowieństwa. „Miesięcznik Pasterski Płocki”. Z. 42 (2–3), s. 62–63, 1948.
• Alojzy Poszwa. Dlaczego nie wszyscy?. „Miesięcznik Pasterski Płocki”. Z. 43 (5–6), s. 196–197, 1949.
• Alojzy Poszwa, Michał Marian Grzybowski (wyd.). Kronika parafii Sochocin z lat 1939–1948. „Mazowieckie Studia Kościelne”, s. 143–190, 1990. Płock.

Przypisy

Bibliografia

• Władysław Mąkowski. Pożyteczna praca duszpasterska wśród wychodźtwa we Francji. Oznaczenie ks. prof. Alojzego Poszwy. „Głos Mazowiecki”, s. 3, 1934.
• Odznaczenie ks. d-ra A. Poszwy za pracę wśród wychodźtwa we Francji. „Hasło Katolickie”. R. 4 (51–52), s. 615, 1934.
• Czy wiesz kto to jest?. Stanisław Łoza (red.). Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 590–591.
• Z żałobnej karty (…) Ks. Alojzy Poszwa (…). „Słowo Powszechne”, s. 7, 1979.
• Michał Marian Grzybowski. Śp. ks. Alojzy Poszwa proboszcz i dziekan w Raciążu 1901–1979. „Miesięcznik Pasterski Płocki”. 67(77) (6), s. 231–234, 1982.
• Poszwa Alojzy (1901–1979) ksiądz, moralista. W: J.B. Nycek: Ludzie i książki. Słownik biograficzny ludzi książki i pióra województwa płockiego. Płock: 1983, s. 206–207.
• Poszwa Alojzy (1901–1979), prałat papieski, moralista, socjolog. W: Michał Marian Grzybowski: Słownik polskich teologów katolickich 1918–1981. Ludwik Grzebień (red.). T. 6. Warszawa: 1993, s. 714–715.
• E. Adamska. Sylwetki. Ks. Prałat Alojzy Poszwa (1901–1979). „Głos Raciąża”. R. 8 (3 (80)), s. 4, marzec 2000.
• Witold Banasiak: Ksiądz profesor Alojzy Poszwa (1901–1979). W: Witold Banasiak: Mistrzowie i Nauczyciele. Profesorowie Seminarium Duchownego w Płocku 1965–2000. Ireneusz Mroczkowski (red.). Płocki Instytut Wydawniczy, 2001, s. 359–412. ISBN 83-87403-27-X.
• Andrzej Jerzy Papierowski, Jerzy Stefański: Poszwa, Alojzy. W: Płocczanie znani i nieznani. Słownik biograficzny. Płock: 2002, s. 487.
• Saturnin Wierzbicki: Byli naszymi duszpasterzami. Kapłani Kościoła Płockiego zmarli w latach 1901–2005. Płock: 2005, s. 187.
• Poszwa, Alojzy. W: Michał Marian Grzybowski: Duchowieństwo diecezji płockiej. Ludwik Grzebień (red.). T. 1, Cz. 2. Płock: 2008, s. 302–305.
• Józef Szymański: Duszpasterze Polonii i Polaków za granicą. Słownik biograficzny. T. II. Kolbuszowa: Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna, 2011, s. 140–142.
• Poszwa, Alojzy. W: Encyklopedia katolicka. Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, 2012. ISBN 978-83-7306-551-2.
• Kamila Uzarczyk: Part I. State-orientated Eugenic Movements. Poland: Overview. W: The History of East-Central European Eugenics, 1900–1945: Sources and Commentaries. Marius Turda (red.). Bloomsbury Academic, 2015, s. 86–87. ISBN 978-1-4725-3175-9. (ang.).
• Leszek Zygner. Ksiądz Alojzy Poszwa wobec ruchu eugenicznego w Polsce. „Studia Mazowieckie”. XII/XXVI (1), s. 13–28, 2017.
• Janusz Szczepański: Mazowsze Północne podczas najazdu bolszewickiego 1920 roku. Płock–Warszawa: Wydawnictwo Muzeum Niepodległości, 2020, s. 86–87. ISBN 978-83-65439-95-6.