Alojzy Pawełek

Alojzy Pawełek

Alojzy Pawełek, znany także jako „Lolek”, „Żywiec”, „L. Żywiec” oraz „Druh” (urodzony 22 listopada 1893 roku w Warszawie, zmarł 30 października 1930 roku tamże), był kapitanem lekarzem Wojska Polskiego, doktorem nauk medycznych, instruktorem harcerskim i skautowym, podharcmistrzem oraz autorem pierwszych podręczników skautowych i publikacji dotyczących wychowania fizycznego.

Życiorys

Urodził się 22 listopada 1893 roku w Warszawie. W 1913 roku ukończył Gimnazjum Mariana Rychłowskiego. Już w 1911 roku został zastępowym w jednym z pierwszych warszawskich zastępów skautowych, współorganizując drużynę skautową im. J. Ordona na Woli oraz będąc jednym z założycieli 1 WDH im. Romualda Traugutta. Zainicjował utworzenie zastępu z uczniów Klas Rzemieślniczych przy Muzeum Przemysłu i Rolnictwa oraz w Szkole Technicznej przy Muzeum Rzemiosł i Sztuki Stosowanej. Zastępy te przyczyniły się do powstania drużyn im. M. Borelowskiego i im. J. Lelewela. Od 1912 roku prowadził drużynę skautową im. M. Konarskiego, która od 1915 roku nosiła numer „10 WDH”.

W lecie 1913 roku był komendantem pierwszego w zaborze rosyjskim miesięcznego obozu skautowego w Kolbach na Polesiu. Jesienią został egzaminatorem na kursie drużynowych na Dynasach, a w grudniu pełnił funkcję oboźnego kursu instruktorskiego w Strachowie pod Warszawą. W 1914 roku współorganizował kurs żeńskiej Komendy Skautowej w Warszawie, a latem uczestniczył w ogólnopolskim kursie w Skolem. W wyniku działań wojennych przebywał na terenie Rosji, gdzie również założył cztery drużyny skautowe. W 1918 roku w Kijowie zorganizował II kurs instruktorski w willi „Kin Grust”. Później w tym mieście dołączył do Naczelnictwa Skautowego. Po powrocie do Warszawy w 1921 roku, redagował tygodnik „Harcmistrz”. Jako podharcmistrz został dyrektorem naukowym kursu instruktorskiego Warszawskiej Komendy Chorągwi w Kazuniu Polskim. Na początku maja 1930 objął kierownictwo Wydziału Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego w oddziale warszawskim ZHP.

Podczas I wojny światowej był żołnierzem Legionów Polskich, służąc w II Brygadzie, a następnie walczył w I Korpusie Polskim gen. Dowbor-Muśnickiego. Przebywał w rosyjskiej niewoli. W czasie służby wojskowej rozpoczął studia medyczne.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, został przyjęty do Wojska Polskiego. Awansował na stopień porucznika piechoty, otrzymując starszeństwo od 1 czerwca 1919 roku. W 1919 roku został współpracownikiem nowo utworzonego Wydziału Wychowania Fizycznego w Departamencie Naukowo-Szkolnym Ministerstwa Spraw Wojskowych, gdzie pełnił funkcję starszego referenta, a od początku 1920 do kwietnia 1921 kierował tym wydziałem. W latach 1923-1924 był oficerem 42 pułku piechoty w Białymstoku, odkomenderowanym na studia na Uniwersytecie Warszawskim. Uzyskał dyplom lekarza w 1925 roku. Z 42 pułku piechoty został powołany do Centralnej Wojskowej Szkoły Gimnastyki i Sportów w Poznaniu, gdzie został lekarzem szkoły od 1 maja 1925 roku, zastępując chorego mjr. dr. Włodzimierza Missiuro. Pełnił później funkcję dyrektora nauk w tej placówce. W latach 20. był członkiem kadry naukowej CWSzGiS, ucząc anatomii stosowanej, mechaniki ruchu, chemii, fizyki oraz zasad wychowania fizycznego w Polsce. Prowadził również badania lekarskie i pomiary. Przed 1928 rokiem uzyskał stopień naukowy doktora medycyny i został awansowany na kapitana piechoty ze starszeństwem z 1 stycznia 1927 roku. Był autorem sprawozdań dotyczących działalności CWSzGiS, w tym obszernej broszury z 1929 roku. Równocześnie w Poznaniu zasiadał w Miejskim Komitecie Wychowania Fizycznego oraz w Komisji Wychowania Fizycznego Wojewódzkiego Komitetu. Następnie był rzeczoznawcą przy budowie Centralnego Instytutu Wychowania Fizycznego w Warszawie, gdzie został zastępcą profesora anatomii, asystentem w Zakładzie Anatomii oraz wykładowcą anatomii. Na tej uczelni został również kuratorem Bratniej Pomocy Słuchaczów CIWF, zatwierdzonej w grudniu 1929 roku. Przed rokiem 1930 przeszedł do korpusu oficerów sanitarnych, uzyskując stopień kapitana lekarza z datą starszeństwa 1 stycznia 1927 roku.

Wieczorem 30 października 1930 roku do jego gabinetu w CIWF na warszawskich Bielanach przyszedł inny wykładowca, kpt. dr Zdzisław Szydłowski. Po krótkiej sprzeczce Szydłowski zastrzelił kapitana Pawełka kilkoma strzałami. Z doniesień prasowych wynika, że między oboma oficerami istniała długoletnia niechęć, a w grudniu 1929 roku doszło do pojedynku. 4 listopada 1930 roku, po nabożeństwie żałobnym w kościele garnizonowym przy ul. Długiej, został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera B15-6-17).

Upamiętnienie

W lutym 1989 roku, na wniosek Harcerskiego Kręgu Seniorów „Twierdza”, nadano skwerowi na warszawskiej Woli imię Alojzego Pawełka. Skwer znajduje się u zbiegu ulic Brylowskiej i Prądzyńskiego.

W budynku Zespołu Szkół Mechanicznych im. M. Konarskiego umieszczono tablicę poświęconą druhowi Pawełkowi.

Publikacje

• 10 książek o metodyce harcerskiej
• Młoda drużyna. Podręcznik pracy harcerskiej w drużynie (Kijów 1918, Warszawa 1919, Warszawa 1922)
• Gawędy instruktorskie. Zbiór tematów dla starszej młodzieży harcerskiej i kierowników (Kijów 1918, Poznań 1919, Warszawa 1921)
• Hasła współczesnej pracy harcerskiej (Warszawa 1922)
• Odbudowa pracy w drużynach harcerskich (Warszawa 1922)
• Harcerskie kluby instruktorskie (Warszawa 1922)
• Harcerstwo oniemiałe (Kraków 1922)
• „Harcerz” (tygodnik wydawany w latach 1919–1920)
• Sprawozdanie z działalności C. W. Szkoła Gimnastyki i Sportów za rok szkolny 1926/27 (Poznań 1927)
• Narodowe i społeczne zadania wychowania fizycznego (Poznań 1928)
• Centralna Wojskowa Szkoła Gimnastyki i Sportów w Poznaniu 1921–1929 (Poznań 1929)
• Artykuły sprawozdawcze i programowe w: „Junak”, „Polska Zbrojna”
• 21 artykułów w prasie harcerskiej oraz w czasopiśmie „Wychowanie Fizyczne i Sport”
• Harcerstwo na martwym tropie. Harcerstwo oniemiałe (Kraków 2014)

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Niepodległości (pośmiertnie, 2 sierpnia 1931)
• Srebrny Krzyż Zasługi (pośmiertnie, 19 marca 1931)
• Medal Międzyaliancki (przed 1928)

Wyróżnienia

Dyplom zasługi przyznany przez Zarząd Powszechnej Wystawy Krajowej (1929)

Przypisy

== Bibliografia ==

• Tadeusz Chojnacki: Pawełek Alojzy. W: Harcerski słownik biograficzny. Janusz Wojtycza (red.). T. 1. Warszawa: Muzeum Harcerstwa, Marron Edition, 2006, s. 162–164. ISBN 83-923571-1-6. [dostęp 2024-04-19].
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Alojzy Pawełek: Centralna Wojskowa Szkoła Gimnastyki i Sportów w Poznaniu 1921–1929. Poznań: Główna Księgarnia Wojskowa, 1929.
• Alojzy Pawełek – publikacje. worldcat.org. [dostęp 2018-11-19].

Linki zewnętrzne

Alojzy Pawełek – publikacje w bibliotece Polona