Alojzy Nowak (ur. 20 czerwca 1894 w Poznaniu, zm. 24 września 1939 pod Łomną) był podpułkownikiem piechoty Wojska Polskiego oraz kawalerem Orderu Virtuti Militari.
Życiorys
W 1914 roku ukończył szkołę średnią w Krotoszynie. W sierpniu tego samego roku, z chwilą wybuchu I wojny światowej, jako obywatel Cesarstwa Niemieckiego, został zmobilizowany do 47 pułku piechoty im. Króla Bawarii Ludwika III. Na początku 1917 roku przeszedł kurs dla aspirantów oficerskich, po którym został przydzielony do 46 pułku piechoty. Walcząc na froncie zachodnim, odniósł lekką ranę. W 1918 roku awansował na podporucznika, a w połowie grudnia tego samego roku powrócił z pułkiem do garnizonu we Wrześni.
Krótko po powrocie rozpoczął działalność konspiracyjną, angażując się w tworzenie oddziałów powstańczych. Po wybuchu powstania wielkopolskiego dowodził kompanią batalionu wrzesińskiego. 29 grudnia, wraz ze swoim oddziałem, rozbroił garnizon grenzschutzu w Witkowie. Odznaczył się również zdobywaniem innych miejscowości, w tym odnosząc szczególny sukces w bitwie pod Zdziechową. W nocy z 5/6 lutego dowodził kompanią w zwycięskiej bitwie o Szubin. Te osiągnięcia doprowadziły do jego mianowania dowódcą 4 pułku strzelców wielkopolskich (późniejszy 58 pułk piechoty wielkopolskiej). 20 sierpnia 1919 roku, pod jego dowództwem, batalion zdobył miasto Osipowicze na Białorusi. Wkrótce po tym, podczas odwrotu, batalion został otoczony przez pułki sowieckie, ale por. Nowak zdołał wyprowadzić swój oddział z okrążenia po krwawych walkach.
Po zakończeniu działań wojennych na Wschodzie Alojzy Nowak został przeniesiony na Górny Śląsk. W styczniu 1921 roku został oficjalnie włączony w szeregi powstańców śląskich, walcząc pod pseudonimem „Neugebauer”. Zajmował się formowaniem i szkoleniem oddziałów powstańczych, a jego zapał i poświęcenie zostały szybko dostrzegane. Najpierw mianowano go inspektorem powiatów oleskiego i lublinieckiego, następnie otrzymał nominację na dowódcę Grupy Operacyjnej „Północ”. Po zakończeniu walk o Śląsk wrócił do pułku w Poznaniu jako dowódca batalionu. W marcu 1921 roku został odznaczony Orderem Virtuti Militari V klasy. Jego nazwisko nosił powstańczy pociąg pancerny nr 13 „Nowak”.
Po powstaniu spędził rok na szkoleniu w Doświadczalnym Centrum Wyszkolenia Armii w Rembertowie. Po ukończeniu kursu ponownie objął dowództwo II batalionu 58 pp. 3 maja 1922 roku został zweryfikowany w stopniu kapitana, z datą starszeństwa 1 czerwca 1919 i 1111. lokatą w korpusie oficerów piechoty. 10 lipca 1922 roku zatwierdzono go na stanowisku pełniącego obowiązki dowódcy II batalionu w 60 Pułku Piechoty Wielkopolskiej w Ostrowie Wielkopolskim. Później został przydzielony do Oddziału Wyszkolenia Dowództwa Okręgu Korpusu Nr VII w Poznaniu. 18 lutego 1928 roku został mianowany majorem, z datą starszeństwa 1 stycznia 1928 i 54. lokatą w korpusie oficerów piechoty. W kwietniu tego samego roku przeniesiono go do 5 pułku piechoty Legionów w Wilnie na stanowisko dowódcy I batalionu. W marcu 1930 roku został przesunięty na stanowisko kwatermistrza, a w grudniu 1932 roku na dowódcę batalionu. W styczniu 1934 roku awansowano go na podpułkownika, a w kwietniu tego samego roku przeniesiono do 33 pułku piechoty w Łomży na stanowisko zastępcy dowódcy pułku. 18 listopada 1938 roku objął dowództwo 13 pułku piechoty w Pułtusku, gdzie w kilka miesięcy przed wybuchem wojny intensywnie pracował nad umocnieniem przedmościa pułtuskiego.
Na czele 13 pułku piechoty walczył w kampanii wrześniowej 1939 roku, prowadząc swój oddział w bitwie pod Zaborowem i Borzęcinem. Następnie brał udział w obronie Modlina. Zginął 24 września 1939 roku podczas walk pod Łomną, w rejonie wsi Kaliszki. Jego ciało zostało wyniesione z pola bitwy, a pochowano go pod ścianą kościoła w Kazuniu Polskim. 20 lutego 1952 roku jego prochy zostały ekshumowane i przeniesione do grobu na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera B10-7-12).
Ordery i odznaczenia
Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari nr 130 (pośmiertnie, 29 września 1939)
Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 2318 (19 lutego 1922)
Krzyż Niepodległości z Mieczami (19 czerwca 1938)
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (11 listopada 1937)
Krzyż Walecznych (dwukrotnie)
Złoty Krzyż Zasługi (10 listopada 1928)
Krzyż na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi
Wielkopolski Krzyż Powstańczy (pośmiertnie, 30 lipca 1964).
Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921
Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
Upamiętnienie
Rada Miejska Pułtuska, uchwałą z 6 lutego 1985 roku, przemianowała ulicę Zastodolną na ulicę ppłk. Alojzego Nowaka. W Poznaniu Rada Miasta nadała imię ppłk. Alojzego Nowaka jednej z ulic na osiedlu Powstań Śląskich.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2019-09-07].
Lista starszeństwa oficerów zawodowych. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1922.
Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
Juliusz Rómmel: Za honor i ojczyznę. Wspomnienia dowódcy armii „Łódź” i „Warszawa”. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo „Iskry”, 1958.
Aleksander Kociszewski, Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. 13 Pułk Piechoty, zeszyt 4, Przedsiębiorstwo Wielobranżowe „Mikromax” Sp. z o.o., Warszawa 1990, ISBN 83-900009-9-7 (wydrukowano błędny ISBN 900009-9-7), ISSN 0860-2360.
Tadeusz Kowalski, Janusz Szczepański, Dzieje 13 pułku piechoty, Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku, Warszawa-Pułtusk 1996, ISBN 83-906458-1-5.
Ryszard Juszkiewicz, Obrona Pułtuska i 13 pułk piechoty w wojnie roku 1939, Stacja Naukowa w Mławie im. prof. dr hab. S. Herbsta, Praca nr 8, Mława 1999, ISBN 83-907174-2-5.
Linki zewnętrzne
Powstanie Wielkopolskie. wrzesnia.w.interia.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-28)].
