Alojzy Horak, znany również pod pseudonimami Nestorowicz, Neuman, Majewski, Wiktor Młot, a także jako Dietrich, Justyn Małecki (ur. 10 sierpnia 1891 w Krakowie, zm. 12 lutego 1943 w Lasach Chojnowskich pod Stefanowem) – był polskim współorganizatorem skautingu we Lwowie oraz pułkownikiem dyplomowanym piechoty Wojska Polskiego.
Życiorys
W sierpniu 1914 roku został zmobilizowany do cesarskiej i królewskiej armii. W 1915 roku został ciężko ranny w nogę przez wybuchowy pocisk karabinowy, co pozbawiło go mięśni i uczyniło go niezdolnym do służby frontowej. Po powrocie ze szpitala, służył w austriackich jednostkach tyłowych jako dowódca kompanii, która ochraniała linie kolejowe na Wołyniu, osiągając jedynie stopień porucznika.
2 marca 1920 roku został mianowany kapitanem w piechocie, z warunkowym zatwierdzeniem przez Komisję Weryfikacyjną z dniem 1 grudnia 1919 roku, z pominięciem stopnia porucznika. W 1922 roku pełnił służbę w Referacie Wyszkolenia Wydziału I Regulaminów i Wyszkolenia Oddziału III Sztabu Generalnego. Jego bezpośrednim przełożonym był major Marian Porwit, a kierownikiem Wydziału I – podpułkownik Janusz Gąsiorowski, natomiast szefem Oddziału III – pułkownik SG Marian Kukiel. Pułkownik Porwit wspominał: (…) „major Alojzy Horak, interesująca i ujmująca postać wśród oficerów dwudziestolecia. Podchodził do swoich obowiązków z wielką powagą i skrupulatnością; odszedł do Wyższej Szkoły Wojennej jako słuchacz III promocji lat 1922–1924. Nie skrzyżowały się już nasze ścieżki życiowe. Pojawi się w pozytywnym świetle w historii działań obronnych 1939 roku, biorąc aktywny udział w Armii Krajowej, płacąc za to najwyższą cenę – życie, gdyż został rozstrzelany przez Niemców.”
3 maja 1922 roku został zweryfikowany w stopniu majora z datą starszeństwa 1 czerwca 1919 roku oraz 497. lokatą w korpusie oficerów piechoty. Jego macierzystym oddziałem był wówczas 5 pułk piechoty Legionów w Wilnie. W latach 1922–1924 był słuchaczem III Kursu Normalnego Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie. Kolega ze szkoły, pułkownik Jan Rzepecki, wspominał: „Wczesną jesienią 1922 roku przystąpiłem do drugiego konkursowego egzaminu do Wyższej Szkoły Wojennej. Zgłosiło się około 150 osób – tyle samo odpadło przy pierwszym teście, który odbył się wiosną. Jednym z najstarszych wśród kandydatów był kapitan Alojzy Horak. Tak poznałem tego niezwykłego człowieka, wyróżniającego się inteligencją, kulturą, zdolnościami i czystością charakteru, ale także niewątpliwym pechowcem. (…) Horak był już dość łysy, szczupły, a jego słabość fizyczna i problemy z nogami utrudniały mu poruszanie się, zwłaszcza jazdę konną, jednak jego ambicja i silna wola sprawiały, że trudno było to dostrzec. Jako dobry harcerz, był bardzo koleżeński i pomocny. Prawie nie pił, nie palił i był bardzo powściągliwy w mowie. Ordynarne słowa nie padały z jego ust. Gdy chciał użyć przekleństwa lub ożywić swoją mowę, sięgał po zwroty z Trylogii lub powieściowych wiarusów napoleońskich: sypał wtedy setkami armat, beczkami i batalionami. Było to bardzo zabawne w ustach człowieka dwudziestego wieku. Mimo że miał pogodną naturę i lubił inteligentnie żartować, w głębi duszy Horak był osobą poważną i bardzo serio podchodził do naszych zadań, nawet w ich formalnym aspekcie. (…).
1 października 1924 roku, po ukończeniu kursu i uzyskaniu tytułu naukowego oficera Sztabu Generalnego, został przydzielony do Oddziału V Personalnego Sztabu Generalnego. W czasie służby w Sztabie Generalnym oraz nauki w Wyższej Szkole Wojennej był oficerem nadetatowym 27 pułku piechoty w Częstochowie. W lutym 1926 roku został wyznaczony na stanowisko szefa sztabu 4 Dywizji Piechoty w Toruniu.
11 czerwca 1927 roku został przeniesiony do Dowództwa Okręgu Korpusu Nr IX w Brześciu na stanowisko szefa Oddziału Ogólnego. 23 stycznia 1928 roku awansował na podpułkownika ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1928 roku oraz 59. lokatą w korpusie oficerów zawodowych piechoty. 5 listopada 1928 roku został przeniesiony do Inspektoratu Armii generała dywizji Mieczysława Norwid-Neugebauera we Lwowie na stanowisko II oficera sztabu. 23 grudnia 1929 roku objął stanowisko szefa Biura Ogólno-Organizacyjnego Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie. Wówczas jego przełożonymi byli: generał brygady Tadeusz Kasprzycki (zastępca I wiceministra spraw wojskowych), generał dywizji Kazimierz Fabrycy (I wiceminister spraw wojskowych) oraz marszałek Polski Józef Piłsudski (minister spraw wojskowych). Na stanowisku szefa biura zastąpił go podpułkownik dyplomowany Karol Hodała. 28 czerwca 1933 roku został wyznaczony na dowódcę 73 pułku piechoty w Katowicach.
W 1935 roku został przeniesiony do dyspozycji szefa Biura Personalnego Ministerstwa Spraw Wojskowych, pozostając w garnizonie Katowice, a z dniem 31 maja 1935 roku przeszedł w stan nieczynny na okres 12 miesięcy. Przed wybuchem II wojny światowej pełnił funkcję zastępcy pułkownika dyplomowanego Bronisława Rakowskiego, szefa Wojskowego Biura Historycznego w Warszawie.
5 września 1939 roku objął stanowisko szefa biura i kierował jego ewakuacją. Następnego dnia rano dotarł do Brześcia, lecz już przed południem udał się z personelem biura oraz Archiwum Wojskowego do Mokran. 7 września w Brześciu, w Kwaterze Głównej Naczelnego Wodza, złożył meldunek pułkownikowi dyplomowanemu Tadeuszowi Münnichowi o ewakuacji biura i archiwum. 9 września otrzymał polecenie dalszej ewakuacji biura i archiwum, transportem kolejowym, z Brześcia do Złoczowa przez Pińsk, Łuniniec, Sarny, Równe, Dubno. Wyjazd z Brześcia nastąpił tego samego dnia wieczorem. Przed odjazdem transportu powierzył szefostwo biura majorowi Ottonowi Laskowskiemu, a sam objął obowiązki szefa sztabu generała brygady w stanie spoczynku Konstantego Plisowskiego, mianowanego dowódcą Zgrupowania „Brześć”.
W dniach 14–17 września Zgrupowanie „Brześć” broniło twierdzy brzeskiej przed niemieckim XIX Korpusem Pancernym dowodzonym przez generała porucznika Heinza Guderiana. W nocy z 16 na 17 września zgrupowanie wycofało się z twierdzy w rejon Kodnia. Tam generał Plisowski przekazał dowództwo zgrupowania podpułkownikowi Horakowi, który podjął marsz w kierunku południowo-zachodnim na Janów Lubelski. 25 września grupa znalazła się w lasach na zachód od Krasnegostawu. Podpułkownik Horak podporządkował się pułkownikowi Władysławowi Filipkowskiemu. 27 września zgrupowanie przesunęło się w rejon Bychawa–Żółkiewka, gdzie weszło w skład Grupy pułkownika dyplomowanego Tadeusza Zieleniewskiego. 29 września w Janowie Lubelskim zgrupowanie stoczyło krwawe walki z pododdziałami niemieckiej 27 Dywizji Piechoty. 2 października w rejonie Domostawa–Momoty Górne Grupa pułkownika Zieleniewskiego złożyła broń przed Sowietami.
W październiku 1939 roku był dowódcą Służby Zwycięstwu Polski w powiecie warszawskim. W styczniu 1940 roku został szefem sztabu, a wiosną tego roku – komendantem Okręgu Warszawa-Województwo ZWZ. W tym okresie zainicjował wydawanie tajnych pism „Tygodnik Informacyjny” oraz „Nowa Armia Nowej Polski”. Od 1 grudnia 1941 roku pracował w Wojskowym Biurze Historycznym BIP KG AK. Był autorem opracowania Kampania wrześniowa w oświetleniu niemieckim (wydana w trzech częściach w Warszawie w 1941 i 1942 roku) oraz broszury Edward Rydz – Generalny Inspektor Sił Zbrojnych i Naczelny Wódz, przed i podczas kampanii wrześniowej (Warszawa 1943). Od 1 sierpnia 1942 roku pełnił funkcję szefa Wydziału Wyszkolenia (Oddziału III Szkoleniowego) Komendy Głównej BCh. Na tym stanowisku redagował pismo „Powstaniec” i stworzył podręcznik Kurs szeregowych. 10 listopada 1942 roku został aresztowany, a 12 lutego 1943 roku rozstrzelany przez Niemców w Lasach Chojnowskich pod Stefanowem (zob. egzekucje w Lasach Chojnowskich).
Używał pseudonimów „Nestorowicz”, „Neuman”, „Majewski”, „Witold Młot” oraz tożsamości Dietrich, Justyn Małecki.
Podczas ekshumacji ofiar egzekucji w Lasach Chojnowskich w lipcu 1946 roku odnaleziono szczątki Alojzego Horaka. Został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A 6-prawa strona-1).
Ordery i odznaczenia
Order Krzyża Grunwaldu II klasy (pośmiertnie, 19 lipca 1946)
Krzyż Niepodległości (13 kwietnia 1931)
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (9 listopada 1932)
Krzyż Walecznych (trzykrotnie)
Srebrny Krzyż Zasługi (28 lutego 1925)
Krzyż na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi
Odznaka Pamiątkowa Dawnych Harcerzy Małopolskich (1937)
Przypisy
Bibliografia
Rocznik Oficerski 1924, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Oddział V Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Warszawa 1924, s. 13, 189, 347.
Rocznik Oficerski 1928, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Warszawa 1928, s. 118, 168.
Rocznik Oficerski 1932, Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, Warszawa 1932, s. 22, 430.
Andrzej Krzysztof Kunert: Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939–1945 T.1. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1987, s. 83–85. ISBN 83-211-0758-3.
Jan Wróblewski, Samodzielna Grupa Operacyjna „Polesie” 1939, Wydawnictwo MON, Warszawa 1989, ISBN 83-11-07659-6.
Relacja mjr. Bolesława Waligóry z działalności Archiwum Wojskowego od 31 sierpnia do 17 września 1939 r., oprac. Zygmunt Kozak, Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej Nr 24, Warszawa 2001.
Linki zewnętrzne
Alojzy Horak – publikacje w bibliotece Polona
