Alojzy Gonzaga Jazon Żółkowski

Alojzy Gonzaga Jazon Żółkowski (urodzony 4 grudnia 1814 w Warszawie, zmarły 25 listopada 1889 tamże) był polskim aktorem oraz śpiewakiem.

Był synem znanego warszawskiego artysty komediowego, również o imieniu Alojzy (1777–1822; jego drugie imię – Fortunat, używane bywa do odróżnienia go od syna) oraz aktorki Marii Ludwiki z domu Ebel. Po śmierci ojca, jego opiekunami zostali czołowi przedstawiciele warszawskiego życia teatralnego – aktor i dyrektor teatru Ludwik Adam Dmuszewski oraz aktor i reżyser Bonawentura Kudlicz. Początkowe nauki pobierał u pijarów; planowano, że podejmie studia medyczne, ale ostatecznie zdecydował się na rodzinny zawód aktora.

Wykształcenie zawodowe uzyskał pod okiem Karola Kurpińskiego (muzyka) oraz Józefa Polkowskiego (śpiew). W 1832 roku, dzięki staraniom matki, uzyskał miejsce w chórze Opery Warszawskiej, co pozwoliło mu na uniknięcie służby w wojsku rosyjskim. Rok później został zatrudniony w Warszawskich Teatrach Rządowych, debiutując jako Lord Kookburn w operze Fra Diavolo.

Od początku był pozytywnie odbierany przez warszawską publiczność – najpierw ze względu na pamięć ojca, później dzięki własnemu stylowi gry, szczególnie w rolach komediowych. Tworząc swoje postacie, kierował się głównie intuicją oraz wyobrażeniem wynikającym z lektury scenariusza, w przeciwieństwie do innego współczesnego mu wybitnego aktora, Jana Walerego Królikowskiego, który bazował na dogłębnych badaniach obyczajowych związanych z tłem przedstawienia. Eugeniusz Szwankowski opisał Żółkowskiego jako aktora oryginalnego i wyjątkowego, który nie miał ani poprzednika, ani następcy, stanowiąc niepowtarzalne zjawisko w historii polskiej sceny. Otworzył, a właściwie zapowiedział, epokę gwiazd Teatru Rozmaitości, zamykając ją po 56 latach kariery aktorskiej.

Żółkowski cieszył się popularnością zarówno wśród arystokracji, jak i rzemieślników oraz studentów. Występował niemal wyłącznie w Warszawie, z której rzadko się wyprowadzał m.in. z powodu choroby (artretyzm). Uchodził za jednego z najlepiej opłacanych aktorów w Europie. W 1848 roku obchodził 25-lecie kariery artystycznej, w 1878 roku 45-lecie, a w czerwcu 1883 roku 50-lecie pracy scenicznej. Po raz ostatni wystąpił na dwa tygodnie przed swoją śmiercią. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 13-1-27/28/29/30).

Z małżeństwa z Teklą ze Skalskich (ślub 19 lutego 1846) miał córkę Alojzę Rafaelę (ur. 1850), która poślubiła lekarza Adolfa Ostrowskiego. Jego wnukiem był Adam Ostrowski (ur. 1872 lub 1873), znany śpiewak operowy.