Alojzy Bruski
Alojzy Bruski, znany również pod pseudonimami Grab, Drwal oraz Buk, urodził się 7 kwietnia 1914 roku w Piechowicach, w powiecie Kościerzyna, a zmarł 17 września 1946 roku we Wronkach. Był oficerem Wojska Polskiego (podporucznikiem, porucznikiem Armii Krajowej, pośmiertnie awansowanym do stopnia kapitana) oraz żołnierzem Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej, gdzie dowodził oddziałem partyzanckim „Cisy-100” w Borach Tucholskich, a także Delegaturą Sił Zbrojnych.
Życiorys
Alojzy był synem Jana Bruskiego oraz Marii z domu Sikorskiej. W latach 1921–1925 uczęszczał do szkoły powszechnej w Piechowicach, a następnie kontynuował naukę w Państwowym Gimnazjum Klasycznym w Kościerzynie, gdzie w 1933 roku zdał maturę. Zaangażował się w działalność ruchu filomatów oraz pełnił funkcję drużynowego 18. Drużyny Harcerskiej Chorągwi Pomorskiej Związku Harcerstwa Polskiego, sympatyzując z ruchem narodowym. Po ukończeniu nauki został skierowany do Szkoły Podchorążych Rezerwy w Różannej, a następnie do Szkoły Podchorążych Piechoty w Komorowie. Mianowano go na stopień podporucznika 1 października 1937 roku, zajmując 187. lokatę w korpusie oficerów piechoty, a jego służba miała miejsce w 72. pułku piechoty w Radomiu, gdzie dowodził plutonem 1. kompanii.
Brał udział w wojnie obronnej w 1939 roku jako dowódca plutonu ckm, walcząc o Warszawę i wyróżniając się odwagą w walkach o Miłosnę, gdzie został ranny. Po kapitulacji stolicy trafił do niewoli niemieckiej, z której udało mu się uciec. Następnie ukrywał się najpierw w Piechowicach, a potem u siostry w Tczewie, gdzie rozpoczął działalność konspiracyjną w ramach ZWZ, zostając komendantem obwodu tczewskiego, który później przekształcił się w Inspektorat Rejonowy Tczew-Chojnice AK. Wiosną 1943 roku, w obliczu licznych aresztowań, był zmuszony do zawieszenia działalności.
Alojzy został wyznaczony na dowódcę jednego z największych pomorskich zgrupowań partyzanckich AK, operującego pod kryptonimami „Bory” oraz „Cisy-100”, liczącego około 150 żołnierzy. Faktycznie dowództwo objął w kwietniu 1944 roku po Stefanie Gussie, ps. Dan. Okazał się zdolnym dowódcą i taktykiem, przeprowadzając wiele akcji zbrojnych przeciwko Niemcom oraz współpracując z sowieckimi grupami rozpoznawczo-dywersyjnymi. W grudniu 1944 roku rozwiązał swój oddział na zimowe kwatery, a sam ukrył się w rejonie Słonego Jeziora. Został awansowany na porucznika 1 stycznia 1945 roku.
W lutym 1945 roku ujawnił się w Bydgoszczy przed sztabem 1 Brygady Zaporowej 1 Armii Wojska Polskiego, a następnie został odesłany do placówki NKWD w Tucholi, gdzie po wyjaśnieniach został zwolniony. Podjął służbę w LWP jako komendant obozu dla „internowanych renegatów i zdrajców” w Zimnych Wodach, jednak w rzeczywistości kontynuował działalność w konspiracji antykomunistycznej, zbierając swoich dawnych podkomendnych z AK.
Nocą z 29 na 30 kwietnia 1945 roku zdezerterował z grupą 35 uzbrojonych żołnierzy, wracając do lasu, co mogło być wynikiem instrukcji Delegatury Sił Zbrojnych na Pomorzu. W leśniczówce Emilianowo w Puszczy Bydgoskiej zaprzysiężono oddział partyzancki „Świerki II”, w skład którego weszło 35 partyzantów, w tym 3 oficerów: por. Alojzy Bruski, ps. „Buk”, ppor. Zbigniew Smoleński, ps. „Żuraw”, oraz ppor. Jerzy Wróblewski, ps. „Kruk”. Oddział miał na celu ochronę ludności przed sowieckimi maruderami. Ważniejsze starcia „Świerków II” z grupami sowieckimi miały miejsce 6 maja 1945 roku w okolicach Nowej Wsi Wielkiej, 6 lub 7 maja w Chrośnej, 8 maja w Pszczółczynie pod Łabiszynem oraz 13 maja w pobliżu Brzozy Bydgoskiej. Ostatnia walka z jednostką NKWD miała miejsce w połowie maja 1945 roku w Kabatach, podczas której zginął ppor. Jerzy Wróblewski. Alojzy Bruski i Zbigniew Smoleński zostali aresztowani 7 lub 12 czerwca 1945 roku w Bydgoszczy przez WUBP wraz z trzema swoimi podkomendnymi.
Wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Poznaniu na sesji wyjazdowej w Bydgoszczy z dnia 21 grudnia 1945 roku skazano go na 10 lat więzienia, a ppor. Zbigniewa Smoleńskiego na karę śmierci. Na skutek interwencji Bolesława Bieruta, jego wyrok również został zmieniony na karę śmierci. Ppor. Zbigniew Smoleński został stracony w Bydgoszczy 21 lutego 1946 roku, natomiast por. Alojzy Bruski 17 września 1946 roku we Wronkach. Symboliczny grób Alojzego znajduje się w Dziemianach.
Alojzy Bruski był odznaczony m.in. Orderem Virtuti Militari V klasy, Krzyżem Walecznych oraz Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami.
Jego bratem stryjecznym był Alojzy Bruski, ps. Skocz, który podczas okupacji działał w Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Pomorski”.
Alojzego Bruskiego upamiętniają trzy tablice: w przedsionku kościoła Chrystusa Króla w Toruniu, w kościele parafialnym w Dziemianach oraz na murze kościoła w partyzanckiej wsi Lipinki w Borach Tucholskich. Jego imieniem nazwano również jedną z ulic w Gdańsku-Oruni. 9 października 2018 roku w jego rodzinnej wsi Piechowice, nad jeziorem Gogolino, odsłonięto wyrzeźbione w drewnie popiersie tego bohaterskiego dowódcy, zwrócone w stronę domu, w którym się urodził.
W 2024 roku na terenie Wdeckiego Parku Krajobrazowego odnaleziono pozostałości ostatniego obozowiska oddziału „Świerki-101”, dowodzonego przez Alojzego Bruskiego.
Przypisy
Bibliografia
- Zdzisław Biegański, „Sądownictwo i skazani na śmierć z przyczyn politycznych w województwie pomorskim w latach 1945-1956”, BTN, Bydgoszcz, 2003,
- Krzysztof Komorowski, „Konspiracja pomorska 1939–1947”, Gdańsk 1993.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935–1939. Wyd. 2 poszerzone. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon Sp. z o.o., 2021. ISBN 978-83-66687-09-7.
- Henryk Szymanowicz, ps. Marek, „Relacja o życiu, walce i śmierci A. Bruskiego”, Archiwum Pomorskie AK: M-49/658 Pom., Akta osobowe, KO part. AK „Świerki” Bruski Alojzy „Drwal”, „Grab”.
- Elżbieta Zawacka, „Słownik Biograficzny Konspiracji Pomorskiej 1939–1945”, „Bruski Alojzy” ss. 39-42, Fundacja „Archiwum Pomorskie Armii Krajowej”, Toruń 1996.
