Alojzy Bełza
Alojzy Bełza, znany pod pseudonimami „Alik” oraz „Alfred Burzyński”, urodził się 14 lutego 1900 roku w Schodnicy, a zmarł 6 grudnia 1976 roku w Wielopolu. Był legionistą, żołnierzem błękitnej Armii oraz uczestnikiem wojny polsko-bolszewickiej. W okresie od maja 1943 do stycznia 1944 pełnił funkcję dowódcy Placówki AK Zagórz w Obwodzie OP-23 (oddział partyzancki AK) Sanok V Okręg Kraków AK.
Życiorys
Urodził się 14 lutego 1900 roku w Schodnicy jako syn Marcina i Bronisławy z domu Jakubowskiej.
Bełza uczęszczał do szkoły technicznej, gdzie kształcił się w zawodzie elektrotechnika. W trakcie I wojny światowej dwukrotnie próbował wstąpić do Legionów Polskich. Po raz pierwszy uciekł z domu w 1916 roku, jednak jego podanie zostało odrzucone przez komisję wojskową. W 1917 roku ponownie uciekł z domu i tym razem został przyjęty do batalionu szkolnego legionów w Bolechowie. W bitwie pod Rarańczą jego batalion został rozbrojony przez Austriaków, a żołnierze zostali internowani na Węgrzech (Bełza trafił do obozu w Talaborfalva). W kwietniu 1918 roku został wcielony do 110 pułku piechoty, który wysłano na front włoski w Udine. Tam dostał się do niewoli włoskiej, a w połowie marca wstąpił do Armii Hallera, wracając w składzie pułku im. Czarnieckiego do kraju.
W czasie wojny polsko-bolszewickiej walczył w szeregach 18 Dywizji Piechoty, gdzie wielokrotnie odniósł rany, biorąc udział w walkach z konnicą Buddionnego oraz w bitwie warszawskiej. Wojnę zakończył w stopniu plutonowego, a w 1921 roku został odznaczony Krzyżem Walecznych nr 635 przez generała Franciszka Krajowskiego. W okresie międzywojennym odbył służbę wojskową.
W latach 20. pracował jako elektromonter. Po ukończeniu kursów technicznych przeniósł się do Leska, gdzie w latach 1934-1937 pełnił funkcję kierownika Miejskiego Zakładu Elektrycznego. 25 sierpnia 1928 roku ożenił się z Elżbietą Bieniasz i zamieszkał z nią w Sanoku. W 1937 roku rodzina Bienaszów zakupiła dwór od Władysława Łepkowskiego i osiedliła się w Wielopolu.
W czasie okupacji Bełza działał w konspiracji niepodległościowej w Polskiej Organizacji Zbrojnej (POZ) jako referent organizacyjny. W 1942 roku, po utracie kontaktu z POZ, dołączył do organizacji „Miecz i Pług”, gdzie utrzymywał kontakt z Mieczysławem Przystaszem, inspektorem ds. organizacyjnych na terenie Małopolski MiP. Następnie podróżował do Komendy Głównej MiP w Warszawie, transportując prasę oraz instrukcje. Jesienią brał udział w kursie dywersji zorganizowanym przez KH MiP w Warszawie. Po połączeniu z Armią Krajową, od 1943 roku był członkiem AK. Od maja 1943 roku pełnił funkcję dowódcy Placówki AK nr X Zagórz w ramach Komendy Obwodu ZWZ-AK Sanok, działając pod pseudonimami „Alik” i „Bogusławski”.
Został aresztowany przez gestapo w Zagórzu-Wielopolu. Przebywał w więzieniu w Sanoku od 7 stycznia do 8 lutego 1944 roku, gdzie był brutalnie przesłuchiwany. Zgodnie z relacjami strażnika więziennego Nestora Kiszki ps. „Neron”, podczas tortur wskazywał Niemcom swoich współpracowników, jednak wcześniej informował Kiszkę, który mógł ich ostrzec przed aresztowaniem. Następnie zgodził się na współpracę z Niemcami, a po zwolnieniu zbiegł z transportu kolejowego i zgłosił się do swoich polskich przełożonych z podziemia. Po jego zniknięciu, 9 lutego 1944 roku aresztowano jego żonę Elżbietę, która przeszła ciężkie śledztwo i została skierowana do obozu w Pustkowie, a później do Krakowa.
Od stycznia 1944 roku był adiutantem dowódcy OP-23 Zgrupowanie Południe Adama Winogrodzkiego ps. „Korwin”. Prowadził działalność dywersyjną oraz sabotażową. W 1944 roku uczestniczył w akcji „Burza”.
Jesienią 1944 roku zgłosił się do Wojska Polskiego, gdzie pracował jako szkoleniowiec. Został aresztowany 1 lipca 1946 roku przez Informację Wojskową i przeszedł ciężkie śledztwo. 20 czerwca 1947 roku został skazany przez Okręgowy Sąd Wojskowy w Warszawie, syg. akt S.O. 421/47, na karę śmierci, która została zmieniona na 15 lat więzienia na podstawie art. 86 KKWP. Więziony na warszawskim Mokotowie, a następnie w Centralnym Więzieniu Karnym we Wronkach od 16 lipca 1948 roku w celi nr 357. Został zaliczony do grupy więźniów antypaństwowych „A” i odbywał karę w szczególnie trudnych warunkach. 30 sierpnia 1955 roku został przetransportowany do ZK Racibórz, z którego został zwolniony w 1956 roku.
Był autorem nieopublikowanych Wspomnień. Zmarł we dworze na Wielopolu 6 grudnia 1976 roku i został pochowany na Nowym Cmentarzu w Zagórzu.
Odznaczenia
- Krzyż Walecznych (1921)
Życie prywatne
Od 1928 roku żoną Bełzy była Elżbieta Antoni Ludwika z domu Bienasz (1909–1993), siostra Adama Bieniasza, która w czasie wojny działała jako kurierka ZWZ-AK pod pseudonimem „Elza”, była więziona przez Niemców, a następnie po wojnie posługiwała się nazwiskiem Zwonarz. Mieli córkę Barbarę (1929–1998). Ich małżeństwo zostało rozwiązane w 1948 roku.
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
- Alojzy Bełza, Wspomnienia, maszynopis, nieopublikowany
- Andrzej Brygidyn, Kryptonim „San” – Żołnierze sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944, SKW SAN. 1992
- Andrzej Dyszkiewicz, Ruch oporu w rejonie Beskidu Niskiego 1939 – 1944, Warszawa 1975
- Jan Radożycki, Aby o nich nie zapomniano, Szczecin 2007
- Jerzy Tarnawski, Alojzy Bełza ps. Alik. 1900-1976 w: Verbum – Miesięcznik parafii pw. Wniebowzięcia N.M.P w Zagórzu nr 11(36) 2006
- Żołnierze i działacze konspiracji niepodległościowej – oraz skazani z powodów politycznych – więzieni w Centralnym Więzieniu Karnym we Wronkach i Rawiczu i ZK Poznań 1945-1956. stankiewicze.com. [dostęp 2014-11-18].
- Żołnierze Niepodległości. Alojzy Bełza. Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. [dostęp 2020-05-06].
- Alojzy Bełza: Relacje i wspomnienia. W: Andrzej Brygidyn, Magdalena Brygidyn-Paszkiewicz: Wspomnienia i relacje żołnierzy Sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: 2012, s. 365-501. ISBN 978-83-903080-5-0.
