Alois Vašátko (ur. 25 sierpnia 1908, zm. 23 czerwca 1942) był czechosłowackim lotnikiem, który zyskał miano asa myśliwskiego w czasie II wojny światowej.
== Życiorys ==
=== Wczesne lata ===
Urodził się w Čelákovicach jako jedno z pięciu dzieci stolarza. Jego rodzina przeniosła się do Týniště nad Orlicí, gdzie Alois ukończył szkołę. Maturę zdał z wyróżnieniem, a następnie ukończył Instytut Kształcenia Nauczycieli w Hradec Králové, po czym rozpoczął pracę jako nauczyciel w Litomierzycach.
1 października 1928 roku został powołany do wojska, gdzie służył w artylerii. W 1929 roku, jako podporucznik, rozpoczął naukę w Akademii Wojskowej w Hranicach, którą ukończył w lipcu 1931 roku w stopniu porucznika. Po ukończeniu studiów został przydzielony do 7 pułku artylerii w Ołomuńcu, gdzie jednocześnie pełnił funkcję instruktora w szkole artylerii. 1 października 1935 roku awansował na nadporucznika. W tym samym roku ukończył kurs obserwatora w Wojskowej Szkole Lotniczej w Prościejowie, a 31 grudnia 1935 roku przeszedł do lotnictwa. 15 listopada 1937 roku objął dowództwo 14 eskadry obserwacyjnej II pułku lotniczego w Ołomuńcu, wyposażonej w dwupłatowce Letov Š-328. W 1938 roku ukończył kurs pilotażu.
=== II wojna światowa ===
Po układzie monachijskim i zajęciu przez Niemców Czech, Moraw oraz Śląska Czesko, Vašátko w lipcu 1939 roku nielegalnie przekroczył granicę i, przechodząc przez słowackie Beskidy, dotarł do Polski, gdzie za pośrednictwem czechosłowackiego konsulatu w Krakowie dołączył do nowo formowanych jednostek czechosłowackich. 28 lipca, razem z innymi rodakami, wyruszył statkiem MS Chrobry z Gdyni do Francji. Po wybuchu II wojny światowej został przyjęty do Armée de l’air i skierowany do Centrum Wyszkolenia Lotnictwa (Centre d’Instruction de la Chasse) w Chartres, gdzie 1 maja 1940 roku awansował na kapitana. 10 maja rozpoczęła się niemiecka ofensywa na Francję, a następnego dnia Vašátko, Tomáš Vybíral i Adolf Vrána dołączyli do Groupe de Chasse I/5, uzbrojonej w amerykańskie myśliwce Curtiss P-36 Hawk. W trakcie kampanii francuskiej zestrzelił 12 samolotów wroga oraz dwa prawdopodobnie, co czyni go najskuteczniejszym czechosłowackim asem i piątą osobą na liście Armée de l’Air.
Po klęsce Francji, przez Maroko oraz Gibraltar, dotarł do Cardiff. Czechosłowaccy piloci, po przybyciu do Wielkiej Brytanii, zostali włączeni do ochotniczej rezerwy Royal Air Force (Royal Air Force Volunteer Reserve). Vašátko, w stopniu podporucznika RAF (pilot officer), przeszedł szkolenie na myśliwcach Hawker Hurricane, a następnie został przydzielony do nowo utworzonego 312 czechosłowackiego dywizjonu, biorąc udział w bitwie o Anglię. 8 października 1940 roku, klucz w składzie porucznik Denys Gillam, podporucznik Alois Vašátko oraz sierżant Josef Stehlík, wystartował na przechwycenie bombowca Ju 88, który został ostrzelany przez trzech pilotów, co doprowadziło do śmierci obserwatora i zapalenia obu silników. Niemiecki samolot zmuszony był do lądowania awaryjnego, a reszta załogi, która przeżyła, została wzięta do niewoli. Było to pierwsze zwycięstwo 312 dywizjonu. 28 października awansował na kapitana (flight lieutenant), 7 listopada objął dowództwo eskadry B, a 5 czerwca 1941 roku stał na czele 312 dywizjonu, uzyskując promocję na stopień majora (squadron leader). W 1942 roku RAF utworzył skrzydło myśliwskie z trzech czechosłowackich dywizjonów, 310, 312 oraz 313, na czele którego, 1 maja 1942 roku, stanął Vašátko. 30 maja 1942 roku awansował na podpułkownika (wing commander).
23 czerwca 1942 roku lekkie bombowce Douglas DB-7 wystartowały z misją bombardowania lotniska w Bretanii, a Vašátko dowodził osłoną myśliwską utworzoną z trzech czechosłowackich dywizjonów. W trakcie powrotu do Anglii, alianckie samoloty zostały zaatakowane przez dywizjon Fw 190 z JG 2. Czescy piloci skutecznie bronili bombowców, zestrzelając dwie niemieckie maszyny, tracąc przy tym siedem własnych. Vašátko zderzył się w powietrzu z focke-wulfem pilotowanym przez sierżanta Wilhelma Reuschlinga. Oba samoloty zostały zniszczone, Reuschling wyskoczył na spadochronie, został uratowany z morza i wzięty do niewoli. Vašátko spadł do morza, a jego ciało nigdy nie zostało odnalezione. Dowódca czechosłowackich sił powietrznych w Wielkiej Brytanii, Karel Janoušek, nazwał śmierć Vašátka „najokrutniejszym ciosem dla naszego lotnictwa”.
Alois Vašátko odniósł 14 pewnych i 4 prawdopodobne zwycięstwa, co czyni go trzecim najskuteczniejszym czeskim pilotem, zaraz po Karelu Kuttelwascherze i Josefie Františku.
W 1991 roku, po aksamitnej rewolucji, został awansowany na stopień pułkownika, a 7 marca 1992 roku, na mocy rozkazu prezydenta Czechosłowacji, otrzymał nominację na stopień generała brygady (Generálmajor).
== Odznaczenia ==
- Krzyż Wybitnej Służby Lotniczej
- Krzyż Wojenny Czechosłowacki 1939
- Czechosłowacki Wojskowy Order Lwa Białego „Za zwycięstwo”
- Czechosłowacki Medal za Odwagę w Obliczu Nieprzyjaciela
- Czechosłowacki Medal Zasługi
- Czechosłowacki Wojskowy Medal Pamiątkowy
- Legia Honorowa
- Krzyż Wojenny
- Gwiazda za Wojnę 1939–1945
- Gwiazda Lotniczych Załóg w Europie
- Order Milana Rastislava Štefánika
== Upamiętnienie ==
W 1945 roku czechosłowacka poczta wyemitowała dwa znaczki pocztowe o nominałach 50 halerzy oraz 5 koron, upamiętniające Aloisa Vašátko.
23 czerwca 1946 roku na jego rodzinnym domu w Čelákovicach odsłonięto tablicę pamiątkową.
Trzy ulice noszą jego imię: w Čelákovicach, Týniště nad Orlicí oraz w 14 dzielnicy Pragi, na osiedlu Černý Most.
3 marca 1948 roku Czechosłowackie Siły Powietrzne nadały 4 Pułkowi Myśliwskiemu nazwę „Pułk Vašátki”, jednak w 1950 roku, po reorganizacji, zmieniono nazwę na 6 Pułk Myśliwski, a imię Vašátko zostało usunięte przez władze komunistyczne.
Jego nazwisko zostało wyryte na Pomniku Sił Powietrznych (Air Forces Memorial) w Runnymede w Anglii.
== Przypisy ==
== Bibliografia ==
- Alan Brown: Airmen in Exile, The Allied Air Forces in WWII. Stroud: Sutton Publishing, 2000. ISBN 0-7509-2012-2. Brak numerów stron w książce
- Jiří Fidler, Jiří Rajlich: Soumrak králů vzduchu: Československé vojenské letectvo 1945–1950. Praga: Ares, 2000, s. 102. ISBN 80-86158-24-1. (cz.)
- Václav Kolesa: Souboj na obloze. T. III. Zlínek, 1991, s. 16–17. (cz.)
- František Loucký: Mnozí nedoletěli. Praga: Naše vojsko, 1989, s. 226. ISBN 80-206-0053-1. (cz.)
- David Owen: Dogfight: The Supermarine Spitfire and The Messerschmitt BF 109. Barnsley: Pen and Sword Books, 2015. ISBN 978-1-4738-2806-3. Brak numerów stron w książce
- Jiří Rajlich: Na nebi sladké Francie: Válečný deník československých letců ve službách francouzského letectva 1939–1945. T. 2. Praga: Ares, 1998, s. 209. ISBN 80-86158-04-7. (cz.)
- Vašátko, Alois. W: Jiří Rajlich: Vojenské osobnosti československého odboje 1939–1945. Jiří Láník (redaktor). Praga: Ministerstwo obrony České republiky-Agentura vojenských informací a služeb (AVIS), 2005, s. 223-224. ISBN 80-7278-233-9. (cz.)
- Andy Saunders: Arrival of Eagles: Luftwaffe Landings in Britain 1939–1945. Londyn: Grub Street, 2014, s. 99–102. ISBN 1-909808-12-1.
- Christopher Shores, Clive Williams: Aces High. Wyd. drugie. Londyn: Grub Street, 1994, s. 605. ISBN 1-898697-00-0.
- Adolf Vrána: Letec Alois Vašátko: 1087 dní odboje štábního kapitána letectva Alois Vašátky. Wyd. 3. Praga: Toužimský & Moravec, 2006, s. 212. ISBN 80-7264-078-X. (cz.)
== Linki zewnętrzne ==
