Alois Mrštík (ur. 14 października 1861 w Jimramovie, zm. 24 lutego 1925 w Brnie) był czeskim pisarzem i dramaturgiem.
Życie
Urodził się 14 października 1861 roku w Jimramovie, na Wyżynie Czesko-Morawskiej. Jego rodzicami byli szewc Alois Mrštík (1834–1918) oraz krawcowa Františka (z domu Elisová). Był najstarszym z czwórki rodzeństwa. Jego młodszy brat Vilém (1863–1912) stał się znanym prozaikiem, autorem powieści realistycznych i impresjonistycznych oraz szkiców podróżniczych. Kolejny brat, František (1865–1909), był magistrem farmacji, a Norbert (1867–1905) – tłumaczem z języków rosyjskiego i polskiego oraz felietonistą.
W 1869 roku rodzina Mrštíków przeniosła się do Ostrovačic w pobliżu Brna. W 1874 roku, w celu dalszej edukacji, bracia przeprowadzili się do Brna, gdzie Alois ukończył szkołę średnią, a następnie szkołę nauczycielską. Po zakończeniu studiów w 1881 roku objął stanowisko młodszego nauczyciela w Starém Lískovcu, dzisiejszej dzielnicy Brna. W kolejnym roku uczył w miejscowościach Rakvice, Hrušovany u Brna i Těšany. W 1889 roku został dyrektorem szkoły w Divákach u Hustopeče, gdzie osiedlił się. W 1901 roku ożenił się z Marią Bezděkovą, z którą miał syna Karola, urodzonego w 1905 roku. Ponadto Alois miał także nieślubnego syna Franciszka (urodzonego w 1882 roku, którego matką była Magdaléna Smržová z Starého Lískovca).
W ciągu swojej dwudziestosiedmioletniej kariery literackiej redagował wraz z bratem Vilémem czasopismo „Moravsko-slezská revue” w latach 1907–1910. W 1920 roku przeszedł na emeryturę i stał się znanym pszczelarzem w swojej gminie Diváky. Zmarł w lutym 1925 roku w szpitalu w Brnie, po zarażeniu się tyfusem.
Twórczość
Alois Mrštík swoją karierę literacką rozpoczął od publikacji prozy w czasopismach „Vesna” i „Národní noviny”. Pisał także dla gazet takich jak „Moravská orlice”, „Zlatá Praha”, „Světozor”, „Národní listy” i „Máj”. Jego debiutanckim dziełem był zbiór szkiców podróżniczych i opowiadań zatytułowany Dobré duše (Dobre dusze). Jednym z jego najważniejszych osiągnięć jest dramat Maryša, stworzony we współpracy z bratem Vilémem. Tematyka utworu pochodzi z Těšan, a postać tytułowej bohaterki oparta jest na prawdziwej osobie, Marii Horákovej, którą pisarz poznał w trakcie pracy jako nauczyciel. Początkowo Alois planował napisać powieść, ale Vilém przekonał go do stworzenia dramatu.
Braterska współpraca zaowocowała także książką Bavlnkovy ženy a jiné povídky (Żony Bavlnky i inne opowiadania). W swoim największym dziele, dziewięciotomowym Rok na vsi (Rok na wsi), Alois czerpał z doświadczeń z długiego pobytu w Divákach. Dziesięcioletnia praca została zrealizowana również dzięki wsparciu Viléma, który wpłynął na ostateczny kształt tego dzieła.
Inne istotne prace Aloisa to: Povídky a obrázky (Opowiadania i obrazki), Hore Váhom, oraz Nit stříbrná (Srebrna nić; zbiór opowiadań, wspomnień, szkiców podróży i obrazków z podróży po południu). Jego zasługi zostały uhonorowane członkostwem w Czech Academy of Sciences and Arts, do którego dołączył 17 czerwca 1924 roku.
Dzieła beletrystyczne
- Dobré duše (Dobre dusze) – opowiadania, pierwsze wydanie w 1893 roku.
- Bavlnkovy ženy a jiné povídky (Żony Bavlnky i inne opowiadania) – współpraca z bratem Vilémem, pierwsze wydanie w 1897 roku.
- Rok na vsi (Rok na wsi) – powieściowa kronika, publikowana w czasopiśmie Květy w latach 1899–1902, a następnie wydana w latach 1903–1904.
- Povídky a obrázky (Opowiadania i obrazki) – pierwsze wydanie w 1911 roku.
- Hore Váhom – obrazy z Tatr, pierwsze wydanie w 1919 roku.
- Nit stříbrná (Srebrna nić) – zbiór 49 opowiadań, wspomnień, szkiców z podróży i obrazków z podróży po południu, pierwsze wydanie w 1926 roku.
Rok na wsi
Opus magnum twórczości Mrštíka to kronika morawskiej wsi zatytułowana Rok na wsi. Dzieło to przedstawia życie wiejskie na pograniczu Hany i Słowacji. Alois Mrštík wprowadził do opisu wsi nowe, realistyczne elementy, ukazując specyfikę życia w Morawach w ciągu roku kościelnego, pełnego tradycji, radości i tragedii. Książka wyróżnia się przekonującymi detalami, plastycznym przedstawieniem postaci oraz żywymi, realistycznymi dialogami. W drugim wydaniu Roku na wsi z 1921 roku, po tragicznej śmierci Viléma, Alois dodał go jako współautora. Vilém, znany z impresjonistycznych opisów przyrody, miał prawdopodobnie znaczący wpływ na liryczne fragmenty powieści.
Przedstawienia teatralne
Maryša
Sztuka ta stanowi jedno z najwybitniejszych osiągnięć czeskiego realistycznego dramatu końca XIX wieku i znacząco wpłynęła na rozwój czeskiej dramaturgii. Struktura utworu jest prosta, a postacie zostały umiejętnie skonstruowane. Maryša opowiada o tragicznej historii dziewczyny, która zostaje wydana za mąż za bogatego wdowca wbrew własnej woli. Jej nieszczęście prowadzi do buntu w postaci zabójstwa męża. Początkowo Alois planował opisać tę historię w formie powieści, ale Vilém zachęcił go do stworzenia dramatu, mając prawdopodobnie duży wpływ na ostateczną wersję. Po raz pierwszy Maryša została wystawiona w Teatrze Narodowym w Pradze w 1894 roku i do dziś jest częścią klasycznego repertuaru czeskich teatrów, wystawiana również za granicą.
Przypisy
