Alois Alzheimer (urodzony 14 czerwca 1864 w Marktbreit, zmarły 19 grudnia 1915 we Wrocławiu) był niemieckim lekarzem psychiatrią oraz neuropatologiem, który pełnił funkcję profesora psychiatrii na Uniwersytecie Wrocławskim. Jako pierwszy zdefiniował objawy choroby, która obecnie nosi nazwę choroby Alzheimera.
Życiorys
Alzheimer przyszedł na świat w 1864 roku w bawarskim Marktbreit, w rodzinie notariusza Eduarda Alzheimera (1840–1891) oraz nauczycielki Therese z domu Busch. W 1883 roku rozpoczął studia medyczne w Berlinie, a także kontynuował naukę w Tybindze i Würzburgu, gdzie w 1887 roku uzyskał dyplom lekarza medycyny. W tym samym roku złożył swoją dysertację doktorską, która dotyczyła histologii gruczołów woskowinowych, bazując na badaniach przeprowadzonych w laboratorium Rudolfa Alberta von Köllikera. W 1889 roku rozpoczął pracę w zakładzie psychiatrycznym Städtische Anstalt für Irre und Epileptische we Frankfurcie nad Menem, kierowanym przez Emila Sioli. W następnym roku do zespołu dołączył neurolog Franz Nissl, z którym Alzheimer nawiązał współpracę. Razem wprowadzili w zakładzie zasadę non-restraint, która polegała na rezygnacji z przemocy, takich jak kaftany bezpieczeństwa, na rzecz nadzoru pacjentów w dużych salach. Część pacjentów miała wolność poruszania się po placówce, a niektórych zabierano nawet na wycieczki.
W kwietniu 1894 roku ożenił się z Cäcilią Simonette Nathalie Geisenheimer, z domu Wallerstein (1860-1901), która była wdową po bankierze Ludwigu Ottonie Geisenheimer. Mieli troje dzieci – dwie córki: Annę Gertrudę i Marię oraz syna Eduarda Hansa.
W 1895 roku Nissl przeszedł do kliniki psychiatrycznej w Heidelbergu, kierowanej przez Emila Kraepelina. W tym samym roku Alzheimer objął stanowisko dyrektora zakładu psychiatrycznego we Frankfurcie, kontynuując badania nad depresją i psychozami. W 1902 roku Kraepelin zaproponował Alzheimerowi stanowisko asystenta w Heidelbergu, co umożliwiło mu ponowną współpracę z Nisslem. W 1904 roku Kraepelin został powołany do pracy w Monachium, a Alzheimer wkrótce poszedł za nim. W tym samym roku ukończył rozprawę habilitacyjną na temat histologicznej diagnostyki różnicowej porażenia postępującego (Histologische Studien zur Differentialdiagnostik der progressiven Paralyse). Długoletnia współpraca Nissla z Alzheimerem zaowocowała sześciotomowym dziełem Histologische und histopathologische Arbeiten über die Großhirnrinde, wydawanym w latach 1906–1918.
W 1912 roku, jako profesor nadzwyczajny, został kierownikiem Katedry Psychiatrii Uniwersytetu Wrocławskiego oraz dyrektorem wrocławskiej kliniki psychiatrycznej (Königlich Psychiatrischen und Nervenklinik).
W 1915 roku jego zdrowie znacznie się pogorszyło – zmagał się z problemami kardiologicznymi, dusznościami oraz niewydolnością nerek. Zmarł we Wrocławiu 19 grudnia tego samego roku, mając 51 lat. Został pochowany obok żony na Cmentarzu Głównym we Frankfurcie nad Menem (Hauptfriedhof, Frankfurt am Main, Hessen).
Wspomnienia o nim napisali m.in. Spielmeyer, Nissl i Gaupp. Stulecie odkrycia Alzheimera zostało uświetnione wieloma publikacjami na jego temat, w tym okolicznościową monografią.
Wśród jego uczniów znaleźli się m.in. Nicolás Achúcarro, Aleksiej Faworski, Teofil Simchowicz, Stefan Rosental, Jakub Mackiewicz, Leonid Omorokow, Gaetano Perusini, Solomon Carter Fuller, Francesco Fulci, Fritz Lotmar, Ludwig Merzbacher, Alfons Maria Jakob, Boris Doinikow, Ugo Cerletti, Francesco Bonfiglio, Louis Casamajor oraz Hans Gerhard Creutzfeldt.
Dorobek naukowy
3 listopada 1906 roku Alzheimer zaprezentował na posiedzeniu Towarzystwa Neuropsychiatrii Południowo-Zachodnich Niemiec w Tybindze przypadek „specyficznej choroby kory mózgowej” („eine eigenartige Erkrankung der Hirnrinde”) u 56-letniej pacjentki, Auguste Deter. Pacjentka ta, wówczas 51-letnia, została przywieziona przez męża do zakładu psychiatrycznego we Frankfurcie, gdzie Alzheimer ją poznał 25 listopada 1901 roku. W poprzedzającym roku zauważył u niej znaczące zmiany w zachowaniu: stała się zazdrosna, nie potrafiła wykonywać prostych czynności domowych, chowała przedmioty w sposób, który uniemożliwiał ich odnalezienie, czuła się śledzona i nękała sąsiadów. Alzheimer zaobserwował, że pacjentka nie miała orientacji czasoprzestrzennej, nie była w stanie przypomnieć sobie większości szczegółów ze swojego życia i często odpowiadała na pytania w sposób nieadekwatny. Jej nastroje zmieniały się szybko od lęku do nieufności i smutku. Nie można było pozwolić jej na swobodne poruszanie się po zakładzie, ponieważ miała tendencję do dotykania twarzy innych pacjentów, co często prowadziło do ich agresywnej reakcji.
Chociaż Alzheimer wielokrotnie spotykał pacjentów z podobnymi symptomami, zazwyczaj byli to ludzie w wieku co najmniej 70 lat. Poświęcił wiele czasu na rozmowy z Auguste, która wielokrotnie powtarzała z żalem „ach Gott” (o Boże). Podczas jednej z rozmów wyznała: „można by powiedzieć, że sama się zagubiłam” (ich habe mich sozusagen selbst verloren).
Alzheimer po kilku miesiącach przestał pracować we Frankfurcie, ale regularnie interesował się stanem zdrowia pacjentki z Heidelbergu i później z Monachium. Zapobiegł również planowanemu przeniesieniu jej do tańszego zakładu, ponieważ zależało mu na możliwości zbadania mózgu pacjentki po jej śmierci.
Auguste Deter zmarła 9 kwietnia 1906 roku z powodu zakażenia krwi, które wystąpiło w wyniku ran spowodowanych odleżynami. Na prośbę Alzheimera jej mózg oraz historia choroby zostały przesłane do Monachium. Badanie mikroskopowe ujawniło rozległe degeneracje komórek nerwowych. Alzheimer opisał swoją chorobę jako chorobę zapominania („Krankheit des Vergessens”). Termin „choroba Alzheimera” po raz pierwszy użył Emil Kraepelin w swoim Podręczniku psychiatrii w 1910 roku, a oficjalnie nazwa ta została przyjęta podczas kongresu lekarzy w Lozannie w 1967 roku.
Lista prac
Über die Ohrenschmaldrüsen. Inaugural-Dissertation verfasst und der hohen medicinischen Facultät der Königl. Julius-Maximilians-Universität Würzburg zur Erlangung der Doctorwürde in der Medicin, Chirurgie und Geburtshilfe vorgelegt von Alois Alzheimer. Cand. Med. Würzburg, Druck und Verlag der Stahel’schen Universitäts-Buch- & Kunsthandlung, 1888
Über einen Fall von spinaler progressiver Muskelatrophie mit hinzutretender Erkrankung bulbärer Kerne in der Rinde, 1892
Die Paralysis progressiva der Entwicklungsjahre. Neurologisches Centralblatt 13, 1894, s. 732
Die arteriosklerotische Atrophie des Gehirns. Neurologisches Centralblatt 13, 1894, s. 765
Kolloide Entartung des Gehirns. Neurologisches Centralblatt 14, 1895, s. 886
Über die durch Druck auf den Augapfel hervorgerufenen Visionen. Centralblatt für Nervenheilkunde und Psychiatrie 6, 1895, s. 473
Die Frühform der allgemeinen progressiven Paralyse. Allgemeine Zeitschrift für Psychiatrie 52, 1896, s. 533
Ein „geborener Verbrecher”, 1896
Über die anatomische Ausbreitung des paralytischen Degenerationsprozesses. Neurologisches Centralblatt 15, 1896, s. 1007
Fünf Fälle, in welchen sich neben einer hochgradigen Arteriosklerose der Gefäße disseminierte Herde in der Rinde, den Markleisten und im tiefen Mark finden. Centralblatt für Nervenheilkunde und Psychiatrie 7, 1896, s. 549
Über rückschreitende Amnesie bei der Epilepsie. Allgemeine Zeitschrift für Psychiatrie 53, 1896, s. 483–499
Über rückschreitende Amnesie bei der Epilepsie. Centralblatt für Nervenheilkunde und Psychiatrie 8, 1897, s. 316
Das Delirium acutum. Monatsschrift für Psychiatrie und Neurologie 2, 1897, s. 64
Beiträge zur pathologischen Anatomie der Hirnrinde und zur anatomischen Grundlage einiger Psychosen. Monatsschrift für Psychiatrie und Neurologie 2, 1897, s. 82
Ein Fall von luetischer Meningomyelitis und -Encephalitis. Archiv für Psychiatrie 29, 1897, s. 63–79
Über perivasculäre Gliose. Allgemeine Zeitschrift für Psychiatrie und psychisch-gerichtliche Medicin 53, 1897, s. 863–865
Die Colloidentartung des Gehirns, 1898
Ein Beitrag zur pathologischen Anatomie der Epilepsie, 1898
Neuere Arbeiten über die Dementia senilis und die auf atheromatöser Gefäßerkrankung basierenden Gehirnkrankheiten. Monatsschrift für Psychiatrie 3, 1898, s. 101
Beitrag zur pathologischen Anatomie der Seelenstörungen des Greisenalters. Neurologisches Centralblatt 18, 1899, s. 95
Einiges zur pathologischen Anatomie der chronischen Geistesstörungen. Allgemeine Zeitschrift für Psychiatrie und psychisch-gerichtliche Medizin 57, 1900, s. 597
Die Seelenstörungen auf arteriosklerotischer Grundlage. Allgemeine Zeitschrift für Psychiatrie und psychisch-gerichtliche Medizin 59, 1902, s. 695
Über atypische Paralysen. Allgemeine Zeitschrift für Psychiatrie und psychisch-gerichtliche Medizin 59, 1902, s. 170–174
Über atypische Paralysen. Monatsschrift für Psychiatrie und Neurologie 51, 1902, s. 73–75
Histologische Studien zur Differentialdiagnose der progressiven Paralyse. Habilitationsschrift zur Erlangung der Venia legendi in der Psychiatrie vorgelegt der hohen medicinischen Facultät der Ludwigs-Maximilians-Universität zu München von Dr. med. Alois Alzheimer. Appr. Arzt. Jena, 1904
Über einen eigenartigen schweren Krankheitsprozess der Hirnrinde. Zentralblatt für Nervenkrankheiten 25, 1906, s. 1134
Über eine eigenartige Erkrankung der Hirnrinde. Centralblatt für Nervenkrankheiten 30, 1907, s. 177–179
Über eine eigenartige Erkrankung der Hirnrinde. Allgemeine Zeitschrift für Psychiatrie und psychisch-gerichtliche Medizin 64, 1907, s. 146–148.
Über eigenartige Krankheitsfälle des späteren Alters, 1911
Ist die Einrichtung einer psychiatrischen Abteilung im Reichsgesundheitsamt erstrebenswert?, 1911
Die diagnostischen Schwierigkeiten in der Psychiatrie, 1910
Ein Beitrag zur Klinik und pathologischen Anatomie der Westphal-Strümpell’schen Pseudosklerose, 1912
25 Jahre Psychiatrie. Ein Rückblick anläßlich des 25-jährigen Jubiläums von Professor Dr. Emil Sioli als Direktor der Frankfurter Irrenanstalt, 1913
Zur Frage von der Heilbarkeit der Dementia paralytica, 1913
Der Krieg und die Nerven, 1912
Über eine eigenartige Erkrankung des zentralen Nervensystems mit bulbären Symptomen und schmerzhaften spastischen Krampfzuständen der Extremitäten, 1916
Alzheimer A, Nissl F. Histologie und Histopathologie. W: Arbeiten über die Großhirnrinde mit besonderer Berücksichtigung der pathologischen Anatomie der Geisteskrankheiten. Jena, 1921.
Lewandowsky, Alzheimer (Hrsg.) Monographien aus dem Gesamtgebiete der Neurologie und Psychiatrie.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Alois Alzheimer w bazie Who Named It (ang.)
History of Neuroscience: Alois Alzheimer (1864-1915), IBRO History of Neuroscience 2003 [1]
