Alofon
Alofon (allofon, pochodzący z greckiego ἄλλος állos „inny” oraz φωνή phōnē „dźwięk”) to forma realizacji fonemu, która, oprócz cech istotnych fonologicznie, zawiera także szereg cech nierelewantnych, które zależą od pozycji głoski (w stosunku do innych głosek) oraz od osoby mówiącej. Na przykład w języku polskim dźwięki [ɲ̟] i [j̃] stanowią alofony fonemu /ɲ/. Dźwięk [j̃] występuje w wyrazie państwo ([ˈpäj̃s̪t̪fɔ]), ponieważ fonem /ɲ/ przed spółgłoskami szczelinowymi realizowany jest jako [j̃] (tzw. rozsunięcie artykulacyjne). W innych kontekstach fonetycznych, jak w wyrazie sanie ([ˈs̪äɲ̟ɛ]), fonem ten realizowany jest jako [ɲ̟]. Alofony są zapisywane w transkrypcji fonetycznej, natomiast nie pojawiają się w transkrypcji fonologicznej.
Historia terminu
Termin „alofon” (ang. allophone) został po raz pierwszy wprowadzony w latach 40. XX wieku przez amerykańskiego językoznawcę Benjamina Lee Whorfa.
Rodzaje alofonów
Wyróżniamy dwa rodzaje alofonów:
- Kombinatoryczne – głoski, których wystąpienie jest uzależnione od kontekstu fonologicznego; wybór konkretnego wariantu zależy od sąsiedztwa dźwiękowego głoski.
- Fakultatywne – głoski, w przypadku których możliwa jest wzajemna substytucja.
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
- Tadeusz T. Milewski, Językoznawstwo, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967.
- Alan A. Cruttenden, Gimpson’s Pronunciation of English, wyd. 7, Londyn: Hodder Education, 2008, ISBN 978-0-340-958773.
- Penny P. Lee, The Whorf Theory Complex: A Critical Reconstruction, John Benjamins Publishing, 1996, ISBN 1-55619-619-9.
