Aloes (Aloe L.)
Aloes to rodzaj jednoliściennych sukulentów liściowych, obejmujący około 590 gatunków (liczba ta może się różnić w zależności od przyjętej klasyfikacji taksonomicznej). W skład tego rodzaju wchodzą formy drzewiaste, krzewiaste, byliny, a czasami również liany. Rośliny te występują głównie na Półwyspie Arabskim, w Afryce oraz na Madagaskarze. Typowym gatunkiem jest Aloe perfoliata L.
W Polsce aloes uprawiany jest w doniczkach.
Morfologia
Pokrój
Aloesy charakteryzują się rozgałęzionymi lub nierozgałęzionymi pędami, zakończonymi rozetą mięsistych liści, które zawierają żółtawy lub brązowy sok mleczny.
Liście
Liście są mięsiste, zazwyczaj pokryte woskowatym nalotem, z kolczastym brzegiem, zgrupowane w przyziemnych rozetkach.
Kwiaty
Kwiaty mają długi, czerwony, żółty lub pomarańczowy okwiat, bogaty w nektar, zebrany w grono. Zapylane są przez ptaki. Czasami występują kwiaty dwubarwne. Aloesy różnią się od agaw tym, że kwitną wielokrotnie, podczas gdy agawy kwitną tylko raz w życiu i umierają.
Owoc
Owocem jest torebka.
Systematyka
Wszystkie gatunki aloesów, z wyjątkiem aloesu zwyczajnego Aloe vera, są objęte ochroną na mocy przepisów CITES.
Zastosowanie
Rośliny uprawne
Aloesy można rozmnażać zarówno wegetatywnie, jak i przez nasiona.
Rośliny lecznicze
Sok z aloesu zwyczajnego, mający gorzki smak, znajduje zastosowanie w nowoczesnej medycynie, często w formie oleju aloesowego. Stosowanie soku bezpośrednio na rany przyspiesza proces gojenia. U małych dzieci nie zaleca się używania okładów z czystego aloesu, z uwagi na ryzyko poparzeń lub owrzodzeń. Dzieci mogą również doświadczać problemów żołądkowych, takich jak nudności, wymioty czy biegunka, z powodu większej chłonności ich skóry. Sok można pozyskiwać również z aloesu uzbrojonego Aloe perryi i innych pokrewnych gatunków. Świeże liście A. arborescens i innych uprawnych gatunków służą do produkcji wodnych wyciągów. Aloes działa przeczyszczająco, ma niewielkie właściwości bakteriobójcze oraz stymuluje produkcję żółci. Niewielkie ilości aktywnych składników mogą przenikać do mleka karmiących matek, co może wpływać przeczyszczająco na niemowlęta.
W dniu 9 maja 2002 roku amerykańska Agencja Żywności i Leków wprowadziła zakaz stosowania aloesu jako składnika przeczyszczającego w lekach dostępnych bez recepty.
Rośliny kosmetyczne
Aloes zwyczajny jest szeroko stosowany w preparatach do leczenia skóry trądzikowej oraz w pielęgnacji różnych typów włosów.
Obecność w kulturze
Substancje pozyskiwane z liści aloesów były używane przez Żydów do balsamowania ciał. Wspomniano o tym na przykład w Ewangelii Jana (19,39-40): „Przybył również i Nikodem, ten, który po raz pierwszy przyszedł do Jezusa w nocy, i przyniósł około stu funtów mieszaniny mirry i aloesu. Zabrali więc ciało Jezusa i obwiązali je w płótna razem z wonnościami, stosownie do żydowskiego sposobu grzebania zmarłych.” Używano w tym celu zarówno aloesu zwyczajnego, jak i aloesu sokotrzańskiego.
W starożytności żywicę aloesu mielono na proszek, który wykorzystywano do tworzenia pachnidła, skrapiającego pościel, odzież oraz całuny pogrzebowe. Dodawano go także do stosów, na których palono ciała. Juliusz Słowacki w wierszu „Testament mój” pisał: „Niech przyjaciele moi w nocy się zgromadzą – i biedne serce moje spalą w aloesie.”
Dzieło hinduskiej alchemii tantrycznej, Rasarnawa, datowane na około XI wiek n.e., opisuje rytuał wielbienia Śiwy z użyciem drzewa sandałowego, aloesu, kamfory i szafranu, który prowadzi do osiągnięcia śiwaloki – nieba boga Śiwy.
Aloe variegata w Południowej Afryce sadzono na grobach, aby zapewnić zmarłym życie wieczne.
Skutki uboczne i przeciwwskazania do stosowania
Użycie aloesu w formie maści może w niektórych przypadkach wywołać pokrzywkę, wysypkę, świąd lub inne reakcje alergiczne. Kobiety w ciąży powinny unikać preparatów zawierających aloes, szczególnie tych doustnych, ponieważ mogą one prowadzić do znacznego przekrwienia narządów wewnętrznych, w tym macicy. Zawarte w aloesie antrazwiązki mogą zwiększać ryzyko krwawienia, a nawet poronienia.
