Alodia – Królestwo Nubii
Alodia, znana również jako Alwa, to królestwo usytuowane w najdalej wysuniętej na południe części chrześcijańskiej Nubii, obok królestw Makuria i Nobatia. Było to ostatnie państwo, które uległo podbojowi islamskiemu, co miało miejsce w 1504 roku. Większość historii tego królestwa pozostaje wciąż nieodkryta, mimo że istniało przez setki lat. Dokładny okres powstania Alodii jest trudny do ustalenia ze względu na brak informacji o jej początkach. Podobne trudności występują w określeniu terytoriów, które obejmowało. Wiadomo, że Alodia rozciągała się od VI katarakty do Błękitnego Nilu. Jednak szczegóły dotyczące granic i ich zmian w trakcie historii są wciąż przedmiotem dyskusji. Przypuszcza się, że w niektórych okresach Alodia mogła kontrolować znaczne obszary, co czyniło ją istotnym graczem politycznym w regionie. Wydaje się, że jej władcy rezydowali w mieście Soba, w pobliżu dzisiejszego Chartumu.
Źródła wiedzy
Informacje na temat Alodii pochodzą głównie z dokumentów egipskich i etiopskich, a znacznie rzadziej z badań archeologicznych. W tych źródłach Alodia jest wspomniana sporadycznie, ponieważ Egipcjanie mieli większą wiedzę o Nubii Dolnej niż Górnej, gdzie znajdowała się Alodia. Współczesny Sudan, w obrębie którego leżała dawna Nubia, zmaga się z niestabilnością polityczną (np. wojna w Darfurze), co utrudnia prowadzenie intensywnych badań. Niemniej jednak, prace archeologiczne są prowadzone w tym regionie.
Historia
Początki
W tekstach etiopskich z Aksum z czasów panowania Ezany (około 320–360) znajdują się wzmianki o wyprawach wojennych tego władcy na tereny położone na północ i północny wschód, które były mu podległe. Celem tych działań było ukaranie ludności, która, mimo nominalnej zależności, wspierała plemiona (identyfikowane jako Blemi), najeżdżające ziemie Aksum. Z relacji wynika również, że Nobatia miała znaczne wpływy w tych regionach, co sugeruje, że te zapiski mogą odnosić się do obszarów późniejszej Alodii. W późniejszych kronikach etiopskich wyraźnie opisano konflikty między oboma państwami.
Początki królestwa pozostają niejasne. Wydaje się, że Alodia była w jakiś sposób związana z królestwem Meroe, ponieważ powstała na terenach, które były kolebką tego kuszyckiego państwa. Pierwszym dokumentem źródłowym może być meroicka stela z czasów panowania Nastasena (335–315/310 p.n.e.), na której wymieniono region Alut, co niektórzy badacze sugerują jako możliwą lokalizację Alodii. Pierwsze konkretniejsze wzmianki znajdują się w zapiskach Pliniusza Starszego, który w swoim zestawieniu miast nubijskich umieścił Alwę. Kwestia związku Alodii z Meroe oraz jego cywilizacją jest, według niektórych badaczy, kluczowa dla dalszych badań nad historią Alodii.
Chrystianizacja
Alodia jako ukształtowane państwo wyłania się w kontekście chrystianizacji terenów pomiędzy Egiptem a Etiopią, której władcy z królestwa Aksum od IV wieku przyjęli chrześcijaństwo. Po nawróceniu Aksum, Nubia stała się terenem intensywnej działalności misyjnej, prowadzonej głównie przez mnichów egipskich. W V wieku doszło do podziału chrześcijaństwa wschodniego na tle sporów chrystologicznych. Zwolennicy monofizytyzmu i diofizytyzmu zaczęli się wzajemnie zwalczać. Monofizytyzm był popierany przez Kościół egipski, który głosił tę doktrynę w Nubii. W połowie VI wieku cesarz Justynian, przekonany, że chrystianizacja plemion nubijskich przyniesie pokój na granicy egipskiego imperium, rozpoczął misje, które głosiły jego preferowaną doktrynę diofizytyzmu.
Proces chrystianizacji w Nubii przebiegał różnie w zależności od regionu, jednak wydaje się, że w większości był pokojowy. Zdarzały się jednak przypadki, gdy pozyskanie lokalnych władców dla chrześcijaństwa kończyło się prześladowaniami ich poddanych, którzy pozostawali wierni rodzimym kultom (np. zniszczona świątynia w Qasr Ibrim). Prawdopodobnie to właśnie dzięki tym misjom chrześcijaństwo zostało przyjęte przez władców Alodii w VI wieku, prawdopodobnie w 580 roku. Trudno jednak stwierdzić, w jakim stopniu nowa religia objęła mieszkańców, ale wydaje się, że z upływem czasu skutecznie wyparła dawne wierzenia. XIII-wieczny kronikarz koptyjski, Abu al-Makarim, pisał, że w królestwie Alwy istniało aż czterysta kościołów. Choć niektórzy historycy kwestionują tę dokładność, niemal wszyscy zgadzają się, że opis ten dobrze odzwierciedla zakorzenienie chrześcijaństwa w południowej Nubii.
Nowo chrystianizowana Nubia nie była wolna od sporów chrystologicznych. Z trzech znanych królestw, Nobatia przyjęła chrześcijaństwo monofizyckie i stanęła po stronie kościoła egipskiego, Makuria szukała wsparcia w Cesarstwie i przyjęła diofizytyzm, natomiast Alodia, będąca w opozycji do Makurii, przyjęła monofizytyzm. O działalności misjonarzy tego odłamu świadczy m.in. Jan z Efezu, który opisał misje w Alodii, gdzie misjonarze byli prześladowani z powodu swojego monofizytyzmu w Makurii.
Zagrożenie islamskie
W VII wieku nastąpił podbój Egiptu przez Arabów wyznających islam, co miało poważne konsekwencje dla królestw nubijskich. Przede wszystkim doszło do ich izolacji od reszty chrześcijańskiego świata i stopniowego utrudnienia kontaktów z koptyjską hierarchią, ściśle związaną z kościołem nubijskim. W obliczu nowych obowiązków, kościół nie był w stanie w takim stopniu zajmować się sprawami południowych współwyznawców jak przed podbojem. Najważniejszym zagrożeniem stało się pojawienie się Arabów, którzy, dążąc do wzbogacenia się, szybko zaczęli atakować terytorium nubijskie.
Pierwszy najazd miał miejsce w 651 roku, kiedy to Arabowie pod dowództwem Abd Allaha ibn Sada zajęli Dongolę w królestwie Makurii. Zarządca Egiptu postanowił jednak, że łatwiej będzie mu pozostawić Nubijczyków w spokoju, narzucając im zwierzchność i obowiązek płacenia trybutu. Od tego momentu, aż do czasów Saladyna, panował względny spokój, przerywany jedynie łupieżczymi rajdami z obu stron. Był to czas rozkwitu królestw nubijskich, trwający mniej więcej do XI/XII wieku. W zachowanej korespondencji między Nubijczykami a Arabami widać, że, mimo statusu trybutariuszy, Nubijczycy często występowali z pozycji siły, np. w obronie swoich współwyznawców w Egipcie.
Rozkwit i upadek
Najważniejszym zagranicznym źródłem informacji o Alodii w X wieku są relacje muzułmańskiego podróżnika Ibn Haukala, który prawdopodobnie jako jedyny autor rzeczywiście odwiedził to królestwo. W swoich relacjach przedstawia obraz potęgi Alodii, opisując ją jako większą, bogatszą i silniejszą niż Makuria.
Niektórzy naukowcy sądzą, że Alodia mogła stać się częścią zjednoczonego Królestwa Nubijskiego (Makuria i Nobatia zostały zjednoczone w VIII wieku przez króla Merkuriosa), prawdopodobnie z powodu bliskich więzi dynastycznych. Nawet jeśli doszło do połączenia, nie było ono trwałe i Alodia szybko zyskała status odrębnego królestwa.
Alodia, jako najdalej położone od Egiptu królestwo nubijskie, była ostatnią, która uległa islamizacji i arabizacji. Przyjmuje się, że koniec Alodii nastąpił z nadejściem ludu Fundż i ustanowieniem przez nich własnych władztw na tym terenie na początku XVI wieku. Wydaje się jednak, że Alodia mogła jako odrębne królestwo upaść wcześniej, gdyż archeologiczne znaleziska wskazują, że już od XIII wieku podupadała gospodarczo i kulturowo. Al-Harrani pisze, że pod koniec tego stulecia władcy przenieśli się do Wajuli. Emisariusze wysyłani przez Mameluków donosili, że doszło do podziału Alodii na dziewięć odrębnych władztw.
Jednak wśród chrześcijan nubijskich z Alodii, mimo podboju i włączenia ich ziem do Sułtanatu Sannar, przetrwała tradycja dawnej świetności oraz świadomość odrębności, co znalazło wyraz w buncie Abdallabów (jak określali ich Fundżowie) i utworzeniu półniezależnego państwa w okolicach Dongoli.
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
Atiya, Aziz S., Historia kościołów wschodnich, Pax, 1978.
Jakobielski Stefan, Chrześcijaństwo Nubijskie w świetle najnowszych badań, [w:] Historia kościołów wschodnich, Pax, 1978.
El-Din Abdalla Zarroug Mohi, The Kingdom of Alwa, The University of Calgary, 1991.
Shinnie, P. L., Ancient Nubia, Kegan Paul International, 1996.
