Almanach Cracoviense ad annum 1474
Almanach Cracoviense ad annum 1474 (Almanach krakowski na rok 1474) to astronomiczno-astrologiczny kalendarz ścienny z 1474 roku, uznawany za najstarszy znany wydrukowany dokument na ziemiach polskich oraz najstarszy kalendarz wydany w Polsce. Jego publikacja zainaugurowała historię druku w Polsce.
Historia
Ten wyjątkowy inkunabuł, znany także jako Calendarium Cracoviense (Krakowski kalendarz), został wydrukowany w Krakowie w 1473 roku przez Kaspera Straubego, wędrownego drukarza pochodzącego z Bawarii, który był aktywny w Krakowie od 1473 do 1476 roku. Kalendarz został wydrukowany jednostronnie przy użyciu gotyckich czcionek. Kwestia autorstwa tekstu nie została do końca wyjaśniona. Na podstawie badań Ludwika Birkenmajera uważa się, że Almanach został stworzony przez anonimowego astronoma z Krakowa, najprawdopodobniej Piotra Gaszowca.
W chwili publikacji, technologia druku z ruchomymi czcionkami miała zaledwie 20 lat i była głównie rozwinięta w Niemczech. Drukarze niemieccy w latach 70. XV wieku przyczynili się do rozpowszechnienia prasy drukarskiej w Europie. Drukarstwo pojawiło się na początku tej dekady we Francji i Holandii, a po 1473 roku w Anglii i Hiszpanii.
Jedyny zachowany egzemplarz Almanach Cracoviense ma wymiary 37 × 26,2 cm. Obecnie znajduje się w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej, przechowywany z innymi cennymi materiałami w skarbcu bibliotecznym. Został odkryty w 1844 roku (przed 26 maja) podczas prac remontowych w Collegium Maius. Robotnicy natrafili na zakurzony druk podczas przesuwania szaf. Pierwsza wzmianka o nim ukazała się w tym samym roku w Liber benefactorum Bibliothecae Universitatis Cracoviensis, gdzie informowano o podarowanych złotych ramach do oprawy druku przez krakowskiego drukarza Cypsera. Po raz pierwszy treść Almanachu oraz jego reprodukcję opublikował Ignacy Polkowski w pracy „Nieznany druk krakowski w XV wieku” z 1880 roku. W 1974 roku, z okazji obchodów 500-lecia drukarstwa w Polsce, wydano faksymile tego druku.
Treść
Almanach został wydrukowany w formacie półarkuszowym, w dwóch kolumnach w języku łacińskim. Podobnie jak w innych almanachach i kalendarzach z tamtego okresu, zawiera on informacje o świętach kościelnych, danych astronomicznych oraz porady lekarskie.
Tekst jest podzielony na różne sekcje:
- W pierwszej części zajmującej całą szerokość szpalty podano dane dotyczące: cyklu słonecznego, koniunkcji oraz opozycji Słońca i Księżyca, litery niedzielnej, liczby złota, indykcji oraz wykazu świąt ruchomych.
- W dwóch szpaltach, po lewej stronie, zamieszczono Coniunctiones (nowie księżyca), a po prawej Oppositiones (pełnie księżyca) przewidziane na rok 1474 oraz początek 1475 roku. Podano nie tylko godziny, ale również minuty wystąpienia tych zjawisk.
- W następnej sekcji, zajmującej całą szerokość arkusza, znajdują się objaśnienia do kolejnej części (2 wiersze).
- W kolejnych dwóch szpaltach, podzielonych na poszczególne miesiące, zawarte są informacje o najbardziej odpowiednim czasie na przeprowadzenie zabiegu puszczania krwi, uzależnionym od wieku i schorzenia pacjenta.
Nazwa
Nazwę Almanach Cracoviense ad annum 1474 nadał temu drukowi Karol Estreicher, publikując informację o nim w wydanej w 1878 roku „Bibliografii polskiej XV i XVI stulecia”. Używane są również inne nazwy, takie jak: Astronomiczno-astrologiczny kalendarz lekarski na rok 1474 oraz Kalendarz krakowski na rok 1474.
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
H. Szwejkowska: Książka drukowana XV–XVIII wieku. Zarys historyczny. Wyd. 3 popr. Warszawa: PWN Wrocław, 1980. Brak numerów stron w książce.
Iwona Dacka-Górzyńska: Kalendarze staropolskie. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2014, s. 236. ISBN 83-7181-811-4.
Linki zewnętrzne
Almanach ad annum 1474. [w:] Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa [on-line]. [dostęp 2018-10-28]. (pol.).
