Alma Maria Rosé
Alma Maria Rosé (urodzona 3 listopada 1906 roku w Wiedniu, zmarła 4/5 kwietnia 1944 roku w Auschwitz-Birkenau) była austriacką skrzypaczką pochodzenia żydowskiego. Jej wujkiem był kompozytor Gustav Mahler. Została deportowana przez hitlerowców do obozu koncentracyjnego w Auschwitz-Birkenau, gdzie przez dziesięć miesięcy prowadziła orkiestrę więźniarek, przejmując dyrygenturę od Zofii Czajkowskiej. Pełniła również rolę kapo bloku muzycznego.
Alma Rosé zmarła w obozie z powodu nagłej choroby, najprawdopodobniej zatrucia pokarmowego. Jej przeżycia z obozu zostały przedstawione w filmie Playing for Time, opartym na scenariuszu Arthura Millera, który bazował na autobiografii Fani Fénelon pt. Sursis pour l’orchestre.
Życiorys
Ojcem Almy Rosé był skrzypek Arnold Rosé (z domu Rosenblum; 1863–1946), który przez pięćdziesiąt lat, od 1881 do 1931 roku, był przewodniczącym Filharmonii Wiedeńskiej oraz prowadził orkiestrę Opery Wiedeńskiej i zespół Rosé-Quartett. Jej matka, Justine (zm. 22 sierpnia 1938), była siostrą Gustava Mahlera.
Rosé rozpoczęła naukę gry na skrzypcach. W 1930 roku wyszła za mąż za czeskiego skrzypka Vášę Příhodę, jednak małżeństwo zakończyło się w 1935 roku.
W 1932 roku założyła kobiecą orkiestrę Die Wiener Walzermädeln, której koncertmistrzynią była jej przyjaciółka Anny Kux. Zespół osiągnął wysoki poziom artystyczny i odbywał trasy koncertowe w Austrii, Niemczech, Czechosłowacji oraz Polsce.
Ucieczka przed nazistami i aresztowanie
Po aneksji Austrii przez Niemcy w 1938 roku, Alma Rosé oraz jej ojciec zdołali uciec do Londynu. Następnie Alma udała się sama do Holandii, wierząc, że tam będzie mogła kontynuować karierę muzyczną. Po zajęciu Holandii przez Niemców znalazła się w trudnej sytuacji. Fikcyjne małżeństwo z holenderskim inżynierem Augustem van Leeuwenem Boomkampem nie zapewniło jej ochrony, tak samo jak status nawróconej chrześcijanki. Uciekła do Francji, jednak w końcu 1942 roku została aresztowana przez Gestapo podczas próby przedostania się do neutralnej Szwajcarii. Po kilku miesiącach w obozie internowania w Drancy, w lipcu 1943 roku została deportowana do Auschwitz-Birkenau.
Auschwitz
Po przybyciu do Auschwitz, Rosé została poddana kwarantannie i zachorowała, ale ostatecznie udało jej się wyzdrowieć. W innej wersji wydarzeń, początkowo umieszczono ją na bloku 10, gdzie niemieccy lekarze prowadzili pseudomedyczne eksperymenty na więźniarkach. Jak się twierdzi, Rosé uniknęła tego losu dzięki rozpoznaniu przez jedną z blokowych, która powiadomiła SS-Oberaufseherin Marię Mandl. Ta poprosiła Rosé o występ na skrzypcach, a po jej poruszającym wykonaniu Czardasza Vittorio Montiego, powierzyła jej kierownictwo Mädchenorchester von Auschwitz (Kobiecej Orkiestry w Auschwitz). Aby uniknąć oporu ze strony obozowego kierownictwa, Mandl sfałszowała dokumenty Rosé, zmieniając jej status z Żydówki na Mischlinga.
Orkiestra istniała już przed przybyciem Rosé i była ulubionym projektem Mandl. Początkowo prowadziła ją nauczycielka języka polskiego Zofia Czajkowska. Zespół składał się głównie z muzyczek amatorek, posiadał sekcję smyczkową oraz instrumenty takie jak akordeony, perkusję, gitary, flet i mandoliny, ale brakowało mu sekcji dętej. W skład bloku muzycznego wchodziły także śpiewaczki i kopistki nut. Podstawową funkcją orkiestry było granie przy głównej bramie obozu każdego ranka i wieczora, kiedy więźniarki wychodziły i wracały z pracy poza teren obozu. Orkiestra organizowała również koncerty dla więźniów oraz esesmanów w weekendy.
Podczas koncertów Rosé pełniła rolę dyrygentki, aranżując utwory oraz grając partie solowe na skrzypcach. Oprócz oficjalnej działalności, nakazała zespołowi ćwiczyć i wykonywać zakazaną muzykę kompozytorów polskich i żydowskich, aby dodać otuchy członkiniom orkiestry oraz współwięźniarkom, którym ufała. Sama zaaranżowała Etiudę E-dur op. 10, nr 3 Chopina, dodając do niej własne teksty. Jej surowy i perfekcjonistyczny styl nauczania pomógł przekształcić orkiestrę w znakomity zespół. Dopóki Rosé żyła, żadna z muzyczek nie zmarła, a wszystkie, z wyjątkiem dwóch (Loli Kroner i Julie Stroums), dożyły końca wojny. Rosé instruowała swoje podopieczne, że „razem przeżyją lub umrą razem. Nie było pół drogi”.
Rosé zmarła w obozie w wieku 37 lat, prawdopodobnie na skutek zatrucia pokarmowego alkoholem metylowym. W czasie jej choroby Josef Mengele podpisał zlecenie na nakłucie lędźwiowe.
W skład orkiestry wchodziło kilka profesjonalnych muzyczek, takich jak wiolonczelistka Anita Lasker-Wallfisch oraz śpiewaczka i pianistka Fania Fénelon, które napisały wspomnienia z działalności w orkiestrze, a także Claire Monis i Hélène Rounder-Diatkin. Autobiografia Fénelon, Sursis pour l’orchestre, została zekranizowana w filmie Playing for Time według scenariusza Arthura Millera. Kobiety, które ocalały z Auschwitz-Birkenau jako członkinie orkiestry, skrytykowały tę produkcję za wprowadzenie w błąd i zawieranie absurdalnych zniekształceń prawdy.
Losy rodziny
Ojciec Almy, Arnold Rosé, zmarł w Anglii w 1946 roku. Jej brat, Alfred Rosé, oraz jego żona Maria Schmutzer Rosé uciekli z Niemiec w 1938 roku, osiedlając się w Cincinnati w stanie Ohio, a pod koniec lat czterdziestych XX wieku przeprowadzili się do London w Ontario w Kanadzie, gdzie Alfred zorganizował letnie warsztaty operowe na zaproszenie Harveya Robba.
Nagrania
Występy Arnolda Rosé z Almą zostały wydane na płycie CD.
