Alma Maria Mahler-Werfel
Alma Maria Mahler-Werfel, z domu Schindler (urodzona 31 sierpnia 1879 w Wiedniu, zmarła 11 grudnia 1964) była żoną kompozytora i dyrygenta Gustava Mahlera, a później architekta Waltera Gropiusa oraz pisarza Franza Werfla. W młodości wyróżniała się urodą wśród towarzystwa wiedeńskiego, a jej życie towarzyskie obejmowało wiele znanych osobistości. Jako nastolatka angażowała się w muzykę, komponując co najmniej siedemnaście pieśni. W późniejszych latach jej salon stał się ważnym miejscem dla artystów, najpierw w Wiedniu, a później w Los Angeles.
Lata młodzieńcze
Alma Schindler przyszła na świat w Wiedniu, w czasach monarchii austro-węgierskiej, jako córka Emila Jakoba Schindlera, uznanego malarza pejzażysty, oraz śpiewaczki Anny Sofie Bergen. W dniu ślubu, 4 lutego 1879 roku, Anna Schindler była już w trzecim miesiącu ciąży. Z powodu trudnej sytuacji finansowej młoda para musiała dzielić mieszkanie z przyjacielem Schindlera, artystą Juliusem Victorem Bergerem, z którym Anna nawiązała romans po narodzinach Almy. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że Berger był ojcem siostry Almy, Margarethe Julie, urodzonej 16 sierpnia 1880 roku.
W lutym 1881 roku Schindler zdobył nagrodę artystyczną Reichel-Künstlerpreis, co zakończyło trudności finansowe rodziny. Wkrótce zaczęły napływać zlecenia i sprzedaż obrazów, co umożliwiło przeprowadzkę do posiadłości w Plankenbergu w Lesie Wiedeńskim w 1885 roku. Dzięki zleceniu arcyksięcia Rudolfa w 1887 roku Schindler stał się jednym z najbardziej znanych malarzy monarchii, a w tym samym roku został honorowym członkiem Akademii Sztuk Pięknych w Wiedniu.
Po przedwczesnej śmierci ojca w 1892 roku matka Almy wyszła za mąż za Carla Molla, byłego ucznia jej zmarłego męża i współzałożyciela Secesji Wiedeńskiej.
W młodości Alma zaprzyjaźniła się z wieloma artystami nurtu Secesji, a jej życie miłosne obejmowało romanse z Gustavem Klimtem, dyrektorem teatru Maxem Burckhardem oraz kompozytorem Alexandrem von Zemlinskym.
Romans z Alexandrem von Zemlinskym
Alma poznała Zemlinskiego w lutym 1900 roku podczas spotkania towarzyskiego w Villa Spitzer w Hohen Warte, niedaleko Wiednia. Od tego czasu zaczęła brać od niego lekcje kompozycji. Zemlinsky, mający 29 lat, był już znanym kapelmistrzem w wiedeńskim Carltheater. Jako nauczyciel często wskazywał Almie na jej braki w doświadczeniu kompozytorskim, podkreślając, że kompozycja wymaga ciężkiej pracy. Mimo różnic pomiędzy pewną siebie Almą a introwertycznym Zemlinskym, zrodziło się między nimi intensywne uczucie. Alma doceniała jego inteligencję i muzykę, a nie urodę. Zemlinsky zadedykował jej „Pięć pieśni” op. 7, skomponowane w 1899 roku.
Małżeństwo z Gustavem Mahlerem
7 listopada 1901 roku Alma Schindler spotkała Gustava Mahlera, kompozytora, dyrygenta i dyrektora Opery Wiedeńskiej. Mahler zakochał się w niej tego samego wieczoru i oświadczył się 28 listopada. Rodzina Almy próbowała ją odciągnąć od tego związku, obawiając się różnicy wieku (Mahler był dziewiętnaście lat starszy) oraz jego nieuleczalnej choroby.
W tamtym czasie Alma była jeszcze związana z Zemlinskym, jednak 12 grudnia napisała mu, że inna miłość zastąpiła go w jej życiu. W międzyczasie pisała listy miłosne do Mahlera, który przebywał w Berlinie z powodu wystawienia swojej 4. Symfonii. Jej dzienniki wskazują na jej niepewność co do tego związku.
Mahler również miał wątpliwości, co do związku z tak młodą osobą, co wyraził w listach do siostry Justine. Z Drezna wysłał do swojej narzeczonej obszerny list, w którym opisał ich wspólne życie. 23 grudnia zaręczyli się, a 9 marca 1902 roku wzięli ślub w Karlskirche w Wiedniu w skromnej ceremonii, w której uczestniczyli tylko świadkowie: Carl Moll i Arnold Rosé, szwagier Mahlera.
=== Lata małżeństwa z Mahlerem ===
2 listopada 1902 roku urodziła się ich pierwsza córka, Maria.
Po ślubie Alma musiała zrezygnować z komponowania i muzyki, przyjmując rolę oddanej żony i entuzjastki muzyki Mahlera. Życie z nim różniło się znacznie od jej dotychczasowego życia. Mahler unikał towarzystwa i ściśle przestrzegał ustalonego rozkładu dnia, co sprawiało, że Alma czuła się samotna i znudzona, a jej rola ograniczała się do bycia gospodynią.
Te odczucia nie zmieniły się nawet po narodzinach drugiej córki, Anny Justyny, 15 czerwca 1904 roku. W 1904 roku, za zgodą Mahlera, Alma regularnie spotykała się z Zemlinskym, aby wspólnie muzykować, jednak ich relacja szybko się zakończyła.
Mahler nie znalazł w Almie towarzyszki swojego życia, co potęgowało kryzys w małżeństwie, zwłaszcza po flirtach Almy z Hansem Pfitznerem, kolegą Mahlera.
12 lipca 1907 roku zmarła Maria, ich starsza córka, a u Mahlera zdiagnozowano wadę serca. Te dwie wiadomości pogłębiły kryzys małżeński. Aby wyleczyć się z depresji po stracie dziecka, Alma wyjechała do uzdrowiska, podczas gdy Mahler był na koncertach w Helsinkach i Sankt Petersburgu.
W 1907 roku, z powodu konfliktów z muzykami opery oraz złej prasy, Mahler zrezygnował z pozycji dyrygenta Opery Wiedeńskiej i w grudniu wyjechał z Almą do Nowego Jorku, gdzie podpisał kontrakt z Metropolitan Opera. Ich wyjazd z Wiednia był wyjątkowo spektakularny, a Alma wspomina, że na Dworzec Zachodni przyszło około dwustu osób, aby ich pożegnać, w tym Arnold Schönberg, Alban Berg, Anton Webern, Gustav Klimt, Carl Moll i Arnold Rosé.
Po trzecim pobycie w USA, który trwał od listopada 1909 do kwietnia 1910 roku, Alma powróciła do Austrii z pięcioletnią córką i jej guwernantką do Tobelbad, gdzie poznała Waltera Gropiusa, wówczas jeszcze mało znanego architekta. W czerwcu 1910 roku nawiązali romans, który Mahler odkrył, gdy w jego ręce trafił list miłosny Gropiusa do Almy, omyłkowo zaadresowany do Gustava. To wywołało kolejny kryzys małżeński.
Podczas ostatniego pobytu w USA Mahler poważnie zachorował. 21 lutego 1911 roku, mimo gorączki, dyrygował długim koncertem, w tym utworami Felixa Mendelssohna Bartholdy’ego. Jego stan zdrowia nie ulegał poprawie, a lekarze zdiagnozowali zapalenie wsierdzia, chorobę nieuleczalną na początku XX wieku. Alma i Mahler udali się do Instytutu Pasteura w Paryżu, gdzie potwierdzono diagnozę amerykańskich lekarzy. 12 maja Alma i Gustav wrócili do Wiednia, a 18 maja 1911 roku Mahler zmarł.
Romans z Oskarem Kokoschką
Alma Mahler poznała Oskara Kokoszkę dzięki swojemu ojczymowi, Carlowi Mollowi, który był mecenasem malarza. Carl zlecił Kokoszce wykonanie portretu swojej pasierbicy. Na kolacji 12 kwietnia 1912 roku Carl przedstawił Almę Kokoszce, który od razu się w niej zakochał.
Dwa dni później Kokoschka napisał do Almy pierwszy list miłosny, a po nim napisał kolejnych czterysta. Ich romans był naznaczony silną zazdrością Kokoszki.
Po kilku latach Alma określiła ten związek jako trzy lata miłosnej walki. Zazdrość Kokoszki obejmowała nie tylko mężczyzn, z którymi się spotykała, ale także zmarłego Gustava Mahlera. W listach, które Kokoschka pisał do Almy podczas jej pobytu w Scheveningen w maju 1912 roku, prosił ją, aby wszystkie swoje myśli kierowała tylko ku niemu. Kiedy była w Wiedniu, często pełnił straż przed jej mieszkaniem, aby upewnić się, że nie przyjmuje tam innych mężczyzn. Po jej drugiej wizycie w Scheveningen latem 1912 roku, Kokoschka wręcz zażądał, aby wycofała się z życia towarzyskiego i była tylko dla niego.
Adolf Loos, bliski znajomy Kokoszki, ostrzegał go przed Almą i jej złym wpływem na niego. Również matka malarza była przeciwna temu związkowi. Mimo to Kokoschka starał się o małżeństwo. Prawdopodobnie już w lipcu 1912 roku Alma była z nim w ciąży, jednak w październiku zdecydowała się na aborcję, co bardzo zraniło Kokoszkę. Tematyka ta zainspirowała go do dwóch prac: „Alma Mahler z dzieckiem i śmiercią” oraz „Alma bawiąca się flakami Kokoschki”, które znajdują się w Kolekcji Essl w Klosterneuburgu.
W międzyczasie Alma nadal utrzymywała kontakt z Gropiusem, a swój związek z Kokoszką ukrywała. W 1913 roku Gropius zobaczył obraz Kokoszki przedstawiający Almę, co zakończyło ich korespondencję.
Jednak związek Almy z Kokoszką także się ochłodził. Kokoschka nalegał na małżeństwo, więc Alma zaczęła go unikać, podróżując z Lilly Lieser, jedną z nielicznych przyjaciółek. Pod koniec 1913 i na początku 1914 roku Kokoschka namalował fresk o wymiarach cztery metry, który ozdobił komin ich letniego domku w Breitenstein, poruszający temat ich związku. Mimo to relacja zaczynała się rozpadać, a Kokoschka oskarżał Almę o powierzchowność i pustkę wewnętrzną.
W maju 1914 roku Alma stwierdziła w swoim dzienniku, że związek z Kokoszką dobiegł końca. W kolejnych miesiącach nawiązała bliższe relacje z przemysłowcem Carlem Reininghausem oraz kompozytorem Hansem Pfitznerem. Ostateczny koniec ich relacji nastąpił w pierwszym roku I wojny światowej. Kokoschka, chcąc udowodnić swoją odwagę, zaciągnął się do wojska, zdobywając konia za pieniądze uzyskane ze sprzedaży obrazu „Narzeczona na wietrze”, który przedstawia parę kochanków przypominających Oskara Kokoszkę i Almę. Obraz ten obecnie znajduje się w Muzeum Sztuki w Bazylei.
Walter Gropius
Jeszcze będąc w związku z Kokoszką, w lutym 1915 roku Alma wyjechała do Berlina, aby odwiedzić Gropiusa w towarzystwie Lilly Lieser. Spotkanie było na tyle namiętne, że po powrocie do Wiednia Alma obawiała się, że ponownie może być w ciąży. W listach do Gropiusa zapewniała go o swoim uczuciu oraz chęci ślubu. W kwietniu 1915 roku zerwała kontakt z Kokoszką, gdy ten zaciągnął się do wojska.
Walter Gropius również zgłosił się do służby wojskowej, a Alma zaczęła przyjmować w swoim wiedeńskim salonie artystów.
18 sierpnia 1915 roku Alma i Walter Gropius wzięli ślub w Berlinie. Gropius uzyskał w tym celu przepustkę, jednak po dwóch dniach musiał wrócić na front. 29 sierpnia Kokoschka został poważnie ranny, a w Wiedniu rozeszła się plotka o jego śmierci. Na wieść o tym Alma udała się do jego pracowni, aby zabrać listy, które do niego pisała, oraz szkice związane z ich relacją.
Oliver Hilmes w swojej biografii Almy Mahler-Werfel twierdzi, że małżeństwo z Gropiusem było od początku skazane na niepowodzenie. Gropius był głęboko zakochany w Almie i miał nadzieję, że związek uporządkuje jego życie zniszczone wojną, podczas gdy Alma weszła w ten związek z powodu wewnętrznej pustki i dezorientacji.
Po ślubie Alma pozostała w Wiedniu, organizując salon dla znanych muzyków i artystów. Uważała się głównie za wdowę po Gustavie Mahlerze, a małżeństwo z Gropiusem traktowała jako degradację. Choć oficjalnie przyjęła nazwisko Gropius, nazywała się Alma Gropius-Mahler lub Mahler-Gropius, argumentując, że nazwisko Mahler otwiera wszystkie drzwi.
5 października 1916 roku urodziła się ich córka, Manon, podczas gdy Gropius był na froncie.
Rozstanie z Gropiusem
14 listopada 1917 roku pisarz Franz Blei przyprowadził Franza Werfla na wieczór towarzyski do salonu Almy. Dwa lata wcześniej Alma czytała jeden z jego wierszy, ale nie znała go osobiście. Choć Werfel nie przypadł jej do gustu z wyglądu, dzielił jej zainteresowania muzyczne. Wkrótce zaczęli się spotykać, aby muzykować, a Alma zaczęła się nim interesować. Kiedy 15 grudnia Gropius wrócił na przepustkę, Alma przyjęła go chłodno, co doprowadziło do ostrej wymiany zdań. Po wyjeździe Gropiusa 30 grudnia Alma odetchnęła z ulgą.
Romans z Werflem rozpoczął się prawdopodobnie pod koniec 1917 roku. Na początku 1918 roku Alma była ponownie w ciąży i była pewna, że ojcem dziecka jest Werfel. 2 sierpnia urodził się syn Martin Carl Johannes, a przedwczesny poród spowodowany był, jak sama Alma określiła, namiętnym stosunkiem. Syn Martin zmarł 15 maja 1919 roku z powodu wodogłowia, co bardzo wpłynęło na Werfla, który czuł się winny.
11 października 1920 roku Alma rozwiodła się z Gropiusem. Proces o prawa opiekuńcze nad ich córką trwał długo. Choć ich związek z Werflem był już powszechnie znany, Gropius przyjął na siebie winę za rozpad małżeństwa, pozwalając się przyłapać z prostytutką w hotelu, co przyspieszyło rozwód.
Małżeństwo z Franzem Werflem
W 1920 roku Alma oficjalnie rozwiodła się z Gropiusem i pozostała z Werfle, żyjąc w nieformalnym związku aż do 1929 roku, kiedy to wzięli ślub, a Alma przyjęła nazwisko „Mahler-Werfel”.
Emigracja do Stanów Zjednoczonych
W 1938 roku, po przyłączeniu Austrii do Rzeszy, Alma i Werfel, będąc Żydami, zmuszeni byli uciekać z Austrii do Francji. Od 1938 do wiosny 1940 roku mieszkali w Sanary-sur-Mer na Francuskiej Riwierze. Po inwazji Niemiec i zajęciu Francji, a także masowych deportacjach Żydów, Alma i Werfel podjęli desperackie starania o emigrację do Stanów Zjednoczonych. W Marsylii skontaktował się z nimi Varian Fry, dziennikarz amerykański, który pracował dla organizacji Emergency Rescue Committee, pomagającej intelektualistom i artystom uciec z Francji. Dołączyli do nich Heinrich Mann, jego żona Nelly oraz bratanek Golo Mann, z którymi pozostali aż do przybycia do Ameryki. W obliczu trudności z uzyskaniem wiz, Fry zorganizował dla całej piątki przejście przez Pireneje do Hiszpanii, aby uniknąć kontroli urzędników francuskich. Dla niemal siedemdziesięcioletniego Heinricha Mana i otyłego Franza Werfla był to ogromny wysiłek.
Alma i Franz przebyli do Portugalii, gdzie Fry zorganizował bilety lotnicze do Lizbony, a stamtąd wypłynęli do Nowego Jorku, docierając tam 13 października 1940 roku. Ostatecznie osiedlili się w Los Angeles.
Werfel był już znany w Ameryce jako pisarz, jednak pełen sukces przyniosła mu dopiero powieść „Pieśń Bernadetty” („The Song of Bernadette”), sfilmowana w 1943 roku, oraz powieść science fiction „Gwiazda Nienarodzonego” („Star of the Unborn”), wydana po jego śmierci. Podczas pobytu w Ameryce Werfel cierpiał na chorobę serca i zmarł na atak serca w Kalifornii w 1945 roku.
Życie na wygnaniu w Ameryce
Alma Mahler i Franz Werfel osiedlili się w Los Angeles, wśród wielu niemieckich i austriackich emigrantów, takich jak Thomas Mann, Max Reinhardt, Alfred Döblin, Arnold Schönberg i Erich Wolfgang Korngold, a także Friedrich Torberg, który w późniejszych latach stał się bliskim znajomym obojga.
Ich sytuacja finansowa pozwoliła na zamieszkanie w dzielnicy willowej i zatrudnienie kamerdynera, który jednocześnie pełnił funkcję szofera i ogrodnika. Jak wcześniej w Europie, przyjmowali w swoim domu wiele znanych osobistości, w tym Thomasa Manna i jego żonę Katę. W tym czasie Werfel intensywnie pracował nad powieścią „Pieśń Bernadetty”, która stała się bestsellerem w Ameryce, sprzedając się w 400 000 egzemplarzach. Prawa do jej ekranizacji wykupiła wytwórnia Twentieth Century Fox, a recenzje powieści pojawiły się w wielu amerykańskich gazetach, a stacje radiowe przeprowadzały z Werfle wywiady.
Ten finansowy sukces umożliwił Almie i Franzowi zakup willi w Beverly Hills. Aby mieć możliwość pisania, Werfel przeprowadził się do Santa Barbara, co, według Olivera Hilmesa, pozwoliło im przetrwać w związku przez prawie 25 lat, mimo wielu różnic.
Na sąsiednich terenach żyli Friedrich Torberg, Ernst Deutsch, przyjaciel z młodości Werfla, a także małżeństwa Schönbergów i Feuchtwangerów. W willi Almy Mahler-Werfel bywał także Erich Maria Remarque.
13 września 1943 roku Franz Werfel miał atak serca. Choć jego stan zdrowia poprawił się na początku 1944 roku, 26 sierpnia 1945 roku miał kolejny atak, po którym zmarł. Alma nie uczestniczyła w jego pogrzebie.
W 1946 roku Alma Mahler-Werfel uzyskała obywatelstwo amerykańskie. Kilka lat później przeniosła się do Nowego Jorku, gdzie stała się znana w kręgach kulturalnych jako wybitna osobowość. Leonard Bernstein, wielbiciel muzyki Gustava Mahlera, wspomniał nawet podczas swoich wykładów w 1973 roku, że Alma uczestniczyła w kilku jego próbach, uznając ją za „żywe” ogniwo łączące z Mahlerem i Albanem Bergiem. Alma zmarła w 1964 roku.
Przypisy
Bibliografia
- Alfred Weidinger: Kokoschka i Alma Mahler. Dokument pewnego namiętnego spotkania. Prestel, München 1996. ISBN 3-7913-1711-3.
- Alma Mahler: Moje życie. Frankfurt am Main 1963. ISBN 3-596-20545-X.
- Alma Mahler, My Life, My Loves: Memoirs of Alma Mahler Vermilon Books, reprint edition (1989) ISBN 0-312-02540-8.
- Alma Mahler-Werfel, Diaries 1898–1902 (Wydawca i tłumacz: Antony Beaumont i Susanne Rode-Breymann) Faber and Faber (1 February 1999) ISBN 0-571-19340-4.
- Gustav Mahler, Listy do żony [1901-11]. Edited by Henry-Louis de La Grange i Günther Weiss, we współpracy z Knud Martner. Pierwsza pełna edycja, zredagowana i przetłumaczona przez Antony Beaumont (Faber and Faber, London 2004)
- Karen Monson, Alma Mahler: Muse to Genius: From Fin-de-Siècle Vienna to Hollywood’s Heyday (1983)
- Oliver O. Hilmes, Witwe im Wahn. Das Leben der Alma Mahler-Werfel, wyd. 2. Aufl, München: Siedler, 2004, ISBN 3-88680-797-5, OCLC 56014218 .
