Allobrogowie

Allobrogowie

Allobrogowie to starożytne plemię celtyckie, które niegdyś zamieszkiwało obszary pomiędzy Rodanem, Izerą, Jeziorem Lemańskim a Alpami Graickimi (Alpes Graiae). Najważniejsze centra osadnicze tego plemienia to Vienna Allobbrogum (dzisiaj Vienne), Genava (dzisiejsza Genewa) oraz Cularo (obecnie Grenoble).

Nazwa i lokalizacja

Nazwa Allobroges, co oznacza „z innego kraju”, sugeruje, że plemię to niedawno osiedliło się na przydzielonym im terenie, przybywając tam w epoce lateńskiej. Zamieszkiwali obszary dzisiejszych departamentów Sabaudii, Delfinatu oraz część południowo-zachodniej Szwajcarii.

Historia

III w. p.n.e.

Pierwsza wzmianka o Allobrogach odnosi się do przejścia Hannibala przez ich ziemie w 218 roku p.n.e. Wódz punicki rozwiązał konflikt związany z panowaniem między dwoma braćmi. Król Braneus (Brankos), wspierany przez starszyznę plemienną, został wygnany przez młodszego brata, który miał poparcie szlachetnie urodzonej młodzieży. Hannibal przywrócił władzę Braneusowi, który następnie wsparł wyprawę przeciwko Rzymianom, dostarczając zboże, odzież i obuwie niezbędne do przejścia przez góry.

II w. p.n.e.

Pierwsze starcie Allobrogów z Rzymianami miało miejsce w II wieku p.n.e., w trakcie kilkuletniej wojny w latach 125-121 p.n.e. Konflikt wybuchł na skutek najazdu na Eudów, sojuszników Rzymu, oraz udzielenia schronienia Teutomotulosowi, królowi Salluwiów, który zaatakował grecką kolonię Massalię, chronioną przez Rzym. Konsulowie Fulwiusz Flakkus i Sekstiusz Kalwinus pokonali Salluwiów w bitwie w 125 p.n.e., a Teutomotulos wraz z częścią plemiennych przywódców uciekł do Allobrogów. Rzymianie wykorzystali to jako pretekst do zaatakowania Allobrogów oraz ich sojuszników, Arwernów.

Wojska rzymskie, dowodzone przez konsula Kwintusa Fabiusza Maksimusa, pokonały Allobrogów w sierpniu 121 roku p.n.e. u ujścia rzeki Izery, a także prokonsula Gnejusza Domicjusza Ahenobarbusa. Obaj dowódcy zdobyli prawo do triumfu w Rzymie, a Fabiusz otrzymał agnomen Allobrogicus. W 120 roku p.n.e. Domicjusz kontynuował walki z Allobrogami pod Vindalium (dzisiejsze Vedène), a ziemie pokonanych Allobrogów zostały włączone do Galii Narbońskiej (Gallia Narbonensis).

Na terenach Allobrogów zginął w bitwie Lucjusz Kasjusz Longinus, konsul w roku 107 p.n.e. Starcie miało miejsce pod Burdigalą lub Aginnon. Helweckie plemię Tygurynów pod wodzą Dywikona rozbiło armię Kasjusza, a on sam poległ. Powód ataku Tygurynów na Allobrogów, będących sojusznikami Rzymu, stanowiła inwazja germańskich Cymbrów i Teutonów na ziemie Galów. W bitwie zginęli liczni dowódcy, w tym legat legionu Lucjusz Kalpurniusz Pizon Cezoninusz, będący konsulem w roku 112 p.n.e. oraz dziadek teścia Cezara. Jeńcy rzymscy musieli przejść pod jarzmem i oddać połowę swojego mienia, aby odzyskać wolność.

I w. p.n.e.

W 69 roku p.n.e. Inducjomar, przywódca Allobrogów, oskarżał Marka Fontejusza, namiestnika Galii Narbońskiej w latach 76-74 p.n.e., o zdzierstwo, którego w sądzie bronił Cyceron. Cyceron bronił również innego rzymskiego polityka, Gajusza Kalpurniusza Pizona, konsula w roku 67 p.n.e. i namiestnika Galii Narbońskiej, który stłumił powstanie Allobrogów. Cezar złożył oskarżenie, a proces miał miejsce za konsulatu Cycerona w 63 roku p.n.e.

W grudniu 63 roku p.n.e. posłowie Allobrogów przybyli do Rzymu, skarżąc się na zachłannych urzędników rzymskich. Poprzez Publiusza Umbrenusa skontaktował się z nimi Publiusz Gabiniusz Kapiton, jeden z głównych liderów spisku Katyliny. Spiskowcy pragnęli pozyskać galijską jazdę, a Allobrogowie byli skłonni obiecać pomoc, ale postanowili najpierw skonsultować się ze swoim opiekunem w Rzymie, Kwintusem Fabiuszem Sangi. Ten powiadomił o wszystkim Cycerona. Cyceron, sprawując urząd konsula, zdemaskował spisek Lucjusza Sergiusza Katyliny, ale potrzebował dowodów rzeczowych do formalnego oskarżenia. Dlatego polecił posłom Allobrogów udawać chęć przyłączenia się do spisku. Listy podpisane przez głównych uczestników spisku, wśród których byli liczni wybitni obywatele rzymscy, przekazane przez Allobrogów Cyceronowi, przyczyniły się do skazania wspólników Katyliny. Jako nagrodę za pomoc w tej sprawie posłowie Allobrogów otrzymali nagrody.

Niedługo po tych wydarzeniach, w latach 62/61 p.n.e., Allobrogowie zbuntowali się przeciwko Rzymianom i najechali Galię Narbońską. Namiestnik Galii Narbońskiej, propretor Gajusz Pontyniusz, wysłał Manliusza Lentinusa, aby zaatakował miasto Valentia (obecnie Valence). Miasto nie zostało zdobyte, gdyż z pomocą przybył Katugnatus, wódz Allobrogów. Atak Lentinusa został odparty, a jego oddziały uratowała gwałtowna burza. Dopiero druga akcja Lentinusa przeciwko Valenti zakończyła się zniszczeniem miasta. Kolejni dowódcy wysłani przez Pontyniusza, Lucjusz Mariusz i Serwiusz Galba, po przeprawieniu się przez Rodan zaatakowali Solonion (prawdopodobnie dzisiejsze La Sône), inne miasto Allobrogów. Ponownie pomoc Katugnatusa uratowała miasto przed zdobyciem przez Rzymian. Wtedy Pontyniusz zebrał swoje całe wojsko, otoczył Solonion i stłumił rebelię.

Wiosną 58 roku p.n.e. Eduowie, Ambarrowie i Allobrogowie zostali zaatakowani przez Helwetów pod wodzą Dywikona, który prowadził swoje plemię do nowych siedzib w kraju Santonów poprzez tereny Galii Narbońskiej. Allobrogowie zwrócili się o pomoc do Cezara, co stało się pretekstem do rozpoczęcia jego podboju Galii. Po rozbiciu Helwetów pod Bibrakte Cezar nakazał im odbudować zniszczone osiedla Allobrogów, natomiast Allobrogowie zostali zobowiązani do dostarczenia zboża pokonanym Helwetom.

Podczas powstania Wercyngetoryksa, wodza Arwernów w 52 roku p.n.e., Allobrogowie pozostali wierni Rzymowi, chociaż na ogólnogalijskim zjeździe w Bibrakte w tym samym roku podjęto decyzję o najechaniu Allobrogów przez Eduów pod przewodnictwem brata Eporedoryksa oraz próbowano skusić ich przywódców pieniędzmi i władzą nad Galią Narbońską, odebraną Rzymianom.

W trakcie wojny domowej Cezara z Pompejuszem wśród jeźdźców Cezara znajdowało się także wielu Allobrogów. Cezar w swojej relacji O wojnie domowej wspomina o dwóch braciach, Roucillusie i Egusie, synach Abducilla, naczelnika Allobrogów. Zostali oni hojnie nagrodzeni przez Cezara za odwagę, lecz, zbyt pewni siebie w przyjaźni z Cezarem, z pogardą odnosili się do swoich, okradając jeźdźców i wysyłając duże łupy do domu. Zostali skarceni przez rzymskiego wodza, a następnie przeszli na stronę Pompejusza z dużą liczbą koni, przyczyniając się do znacznych strat Cezara w czasie walk w Grecji, przed starciem pod Dyrrachium w lipcu 48 roku p.n.e., które zakończyło się niepomyślnie dla Cezara.

Po śmierci Cezara, w 43 roku p.n.e. miało miejsce kolejne powstanie Allobrogów, które związane było z wypędzeniem rzymskich osadników z miasta Vienna w Galii Narbońskiej. Senat rzymski nakazał namiestnikom Lucjuszowi Plankusowi (namiestnik Gallii Comata) oraz Markowi Lepidusowi (namiestnik Galii Narbońskiej i członek II triumwiratu) interwencję w obronie rzymskich uchodźców. Wypędzeni przez Allobrogów osadnicy obozowali u ujścia rzeki Saony do Rodanu, prawdopodobnie w liczbie kilkunastu tysięcy. W tej okolicy postanowiono zbudować nowe miasto, położone około 30 km na północ i nazwane Lugdunum (pierwotnie Lugudunum), dzisiejszym Lyonem.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Źródła

• Appian z Aleksandrii: Historia rzymska. Przełożył Ludwik Piotrowicz. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – De Agostini, 2004. ISBN 83-04-04710-1.
• Gajusz Juliusz Cezar: Wojna galijska. Przełożył i opracował Eugeniusz Konik. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – De Agostini, 2004. ISBN 83-04-04707-1.
• Gajusz Juliusz Cezar: O wojnie domowej. Przełożył z języka łacińskiego, opatrzył przedmową i przypisami Jan Parandowski. Warszawa: Czytelnik, 1990. ISBN 83-07-01755-6.
• Kasjusz Dion Kokcejan: Historia rzymska. Przełożył i opracował Władysław Madyda. Wstępem historycznym opatrzyła Iza Bieżuńska-Małowist. T. I. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1967.
• Kasjusz Dion: Historia rzymska: księgi 41-50. Wstępem poprzedził, przełożył i komentarzami opatrzył Ireneusz Ptaszek. Kraków: Wojewódzka Biblioteka Publiczna, 2008. ISBN 978-83-60100-23-3. Brak numerów stron w książce.
• Polibiusz: Dzieje. Przełożył, opracował i wstępem opatrzył Seweryn Hammer. T. I. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1957.
• Gajus Salustiusz Krispus: Sprzysiężenie Katyliny i Wojna z Jugurtą. Przekład i wstęp Kazimierz Kumaniecki. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – De Agostini, 2006. ISBN 83-04-04873-6. Brak numerów stron w książce.
• Tytus Liwiusz: Dzieje Rzymu od założenia miasta. Księgi XXI-XXVII. Przełożył Mieczysław Brożek. Wrocław: Ossolineum i Wydawnictwo PAN, 1974. Brak numerów stron w książce.
• Tytus Liwiusz: Dzieje Rzymu od założenia miasta. Księgi XLI-XLV. Periochy (streszczenia) ksiąg XLVI-CXLII. Przekład i opracowanie Mieczysław Brożek. Wrocław: Ossolineum i Wydawnictwo PAN, 1982. ISBN 83-04-01318-5. Brak numerów stron w książce.

Opracowania

• Adrian Goldsworthy: Cezar. Życie giganta. Tłumaczenie Kamil Kuraszkiewicz. Warszawa: Wydawnictwo Amber, 2018. ISBN 978-83-241-6851-4.
• Krzysztof Kęciek: Wojna Hannibala. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2005. ISBN 83-11-10230-9.
• Kazimierz Kumaniecki: Cyceron i jego współcześni. Warszawa: Czytelnik, 1989. ISBN 83-07-01455-7.
• Jean Markale: Wercyngetoryks. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1988. ISBN 83-06-01539-8.
• Dáithí Ó hÓgáin: Celtowie. Dzieje. Przełożył Mariusz Zwoliński. Wydawnictwo Akademickie DIALOG, 2009. ISBN 978-83-61203-44-5.
• Paweł Rochala: Vercellae 101 p.n.e.. Warszawa: Bellona, 2013. ISBN 978-83-11-12732-6.
• Tomasz Romanowski: Massalia 49 p.n.e.. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2016. ISBN 978-83-11-14260-2.
• Romuald Romański: Farsalos 48 p.n.e.. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2003. ISBN 83-11-09620-1.
• Mała encyklopedia kultury antycznej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988, s. 472. ISBN 83-01-03529-3.
• Thomas Robert Shannon Broughton: The Magistrates of the Roman Republic. T. 1. New York: American Philological Association, 1951. (ang.). Hathi Trust Digital Library. [dostęp 2015-09-25]. (ang.).
• Ybe Van der Wielen: Monnayages allobroges. Lozanna: Association des amis du Cabinet des médailles du canton de Vaud; Genewa: Société d’histoire et d’archéologie de Genève, 1999. ISBN 2-88442-014-2. (fr.). Brak numerów stron w książce.