Allobates olfersioides
Allobates olfersioides to gatunek płaza bezogonowego z rodziny Aromobatidae, który ma złożoną historię klasyfikacji. Osiąga długość od 16 do maksymalnie 19 mm. Grzbiet jest czerwonobrązowy z ciemniejszym pasem po bokach, a brzuch jest jasny, często niepigmentowany, szczególnie u samic. Gatunek ten zamieszkuje dno lasu atlantyckiego w Brazylii. Kijanki wylęgają się na lądzie w gnieździe, a następnie rodzice przenoszą je do małych zbiorników wodnych. Chociaż liczebność populacji maleje, gatunek nie jest obecnie zagrożony wyginięciem.
Budowa
Jest to niewielki drzewołaz, którego długość, mierzona od czubka pyska do kloaki, wynosi do 19 mm u obu płci. Zauważono niewielki dymorfizm płciowy z przewagą samic: 16,4 mm w porównaniu do 16 mm.
Verdade i Rodrigues (2007) opisują ten gatunek po zsynonimizowaniu, wskazując, że za zaokrąglonym czubkiem trapezoidalnego pyska znajdują się wydatne nozdrza, lekko wystające ze szczęki. Tęczówka jest brązowa. Tułów ma smukły, eliptyczny kształt. Gładka skóra grzbietu pokryta jest drobnymi guzkami, które czasami występują tylko w okolicy pachwinowej. Grzbiet ma czerwonawy odcień z ciemniejszymi paskami, które krzyżują się wzdłuż linii środkowej. Około 15% osobników nie posiada tych pasków. W stanie Bahia wzór ten jest najczęściej spotykany, natomiast w stanie Rio de Janeiro występuje rzadziej, w mniej niż jednym przypadku na sto. W Alagoas i Sergipe najczęściej spotyka się płazy z pojedynczym iksem na grzbiecie, co stanowi prawie ¾ wszystkich obserwowanych osobników. Wiele z nich ma większy jeden iks, który nie styka się z innymi. Dodatkowo, biegnie pas boczny od pyska przez nozdrza i oczy do pachwiny, który czasami jest szerszy i ma księżycowate siateczkowanie, szczególnie w Espirito Santo. Na południe od tego pasa, w Rio de Janeiro, jest on szerszy, ale zwęża się w kierunku Alagoas, Bahia i Sergipe. Krótszy, jaśniejszy pas może biec od oka do kończyn przednich, jednak w Alagoas występuje tylko u 3% osobników, a w Bahia u nieco mniej niż połowy. W Rio de Janeiro zaobserwowano go u 16% płazów. Dodatkowo, kończyny dolne mogą być zdobione od dwóch do trzech ciemniejszych pasków, które mogą nie występować u niektórych osobników. Gardło i brzuch są niemal niepigmentowane, jasne i kremowe, kształtem przypominają literę C. U samic pigmentacja jest często nieobecna, a u połowy z nich nie występuje w ogóle. U 35% samic pigment sięga klatki piersiowej, a u pozostałych 15% okolicy pachwinowej. Samce zawsze mają jakąś formę pigmentu, a u 85% sięga on do pachwin.
Kciuk jest dłuższy od następnego palca, a trzeci palec nie jest poszerzony (średnica wynosi 0,3 mm). Pomiędzy 3. a 4. palcem dolnej kończyny występuje błona pławna.
Gatunek jest mniejszy od Allobates nidicola i Allobates vanzolinius. Różni się od Allobates bruneus słabiej wyrażonym ciemnym paskiem oraz niewidocznymi u samców rezonatorami. Allobates caeruleodactylus ma z kolei niebieskawe palce, a Allobates conspicuus, Allobates crombiei i Allobates gasconi mają dyskowate przylgi na palcach, różniące się także detalami ubarwienia, podobnie jak Allobates marchesianus. Brak poszerzenia trzeciego palca odróżnia go od A. gasconi oraz Allobates fuscellus.
Systematyka
Systematyka tego gatunku jest skomplikowana. Po raz pierwszy został opisany jako Eupemphix olfersioïdes przez brazylijskiego lekarza i zoologa Adolpho Lutza w 1925 roku, a jego znalezisko miało miejsce w przybrzeżnych rejonach stanu Rio de Janeiro. Holotyp oznaczono jako MNRJ 783, z którego obecnie pozostał jedynie fragment. Trzydzieści lat później ta nazwa została uznana za młodszy synonim Phyllobates brunneus, opisanego przez Cope’a w 1887 roku. Po kolejnych 11 latach praca ograniczyła miejsce typowe gatunku do Angra dos Reis.
W 1967 roku Bokermann opisał z lasu atlantyckiego gatunki Phyllobates alagoanus z Usina Sinimbu, Mangabeiras, Alagoas, Phyllobates capixaba z Lagoa do Macuco, Refugio Sooretama, Linhares, Espirito Santo oraz Phyllobates carioca z Represa Rio Grande, Jacarepaguá, Rio de Janeiro. W 1971 roku Edwards zaklasyfikował gatunek do rodzaju Colostethus, co dotyczyło także pozostałych trzech. W 2006 roku Grant i in. przeprowadzili klasyfikację do rodzaju Allobates. Mimo to, gatunki te były nadal traktowane jako odrębne. Wyróżniano A. alagoanus, A. capixaba, A. carioca oraz A. olfersioides. Odróżniano je poprzez ubarwienie, kształt głowy, długość od pyska do kloaki, długość kończyn, palców oraz wielkość guzków na dłoniach i stopach. Niemniej jednak, różnice te były ogólne, a ich opis oparto na małych grupach osobników. Kolejne badania wskazały na płytki charakter różnic pomiędzy populacjami. W rezultacie zsynonimizowano je, uznając Allobates olfersioides za wiążącą nazwę, a pozostałe pozostawiono jako młodsze synonimy. Z czasem opisano pewne dalsze różnice, jak np. głosy wydawane przez samce, które jednak były uznawane przez niektórych badaczy za słaby argument do rozróżniania gatunków. Pojawiały się propozycje uznania za synonimy tylko niektórych nazw. Zauważono także różnice molekularne, które mogły sugerować odrębność populacji z Alagoas i miejsca typowego. Obecnie wszystkie pozostają w tym samym gatunku, jednak takie rozwiązanie nie jest uważane za ostateczne i wymaga dalszych badań.
W przeszłości drzewołazy klasyfikowano do rodziny drzewołazowatych (Dendrobatidae). Jednak dawniej istniejąca rodzina Dendrobatidae odpowiada obecnie taksonowi Dendrobatoidea, który obejmuje również rodzinę Aromobatidae. Do tej rodziny przeniesiono także cztery gatunki z rodzaju Colostethus, które umieszczono w rodzaju Allobates.
Tryb życia
Allobates olfersioides prowadzi dzienny tryb życia. W sytuacji zagrożenia skacze i nurkuje w ściółce.
Płaz nawołuje charakterystycznym ostrym trelem.
Z jaja wylęga się larwa znana jako kijanka. Proces ten zachodzi w wilgotnym gnieździe umieszczonym na lądzie. Następnie rodzice przenoszą je do tymczasowych kałuż lub małych rzek na dnie lasu. Kijanki żyją w tych zbiornikach aż do momentu przeobrażenia. Kijanka widziana z góry ma kształt eliptyczny, natomiast z boku jest owalna. Pysk jest zaokrąglony, a eliptyczny otwór gębowy kieruje się do przodu i w dół, pod kątem 45°. Przednia warga ma pięć brodawek, a dolna 24. Wzór zębowy to 2(1)/3. Oczy są ustawione bocznie, skierowane grzbietowo-bocznie, a okrągłe nozdrza również w tym samym kierunku. Płetwa brzuszna, która zaczyna się 0,5 mm przed końcem ciała, jest ułożona równolegle do mięśni ogona. Płetwa grzbietowa leży pod kątem 30° do płetwy brzusznej. Ogon ma zaokrąglony koniec i tworzy kąt 60°. Metamorfoza następuje przy długości od pyska do kloaki wynoszącej 7,4 mm.
Długość pokolenia szacowana przez IUCN wynosi 3 lata.
Rozmieszczenie geograficzne
Allobates olfersioides jest endemitem Brazylii. IUCN wymienia następujące stany, w których występuje: Sergipe, Rio de Janeiro, Espírito Santo, Bahia, Alagoas, Pernambuco.
Ekologia
Gatunek Allobates obejmuje płazy żyjące na liściach drzew. A. olfersioides jest endemitem lasu atlantyckiego, jednak według IUCN zamieszkuje na dnie lasu, kryjąc się w ściółce. W stanie Bahia można je również spotkać na bromeliowatych roślinach, takich jak Hohenbergia littoralis. Oprócz pierwotnych siedlisk, zamieszkuje także wtórne wilgotne lasy deszczowe oraz suchą restingę. Kijanki potrzebują zbiornika wodnego, którym jest tymczasowa kałuża.
Zwierzęta te można spotkać od poziomu morza do wysokości 1000 m.
Zagrożenia i ochrona
Całkowita liczebność gatunku spada. IUCN wyróżnia cztery populacje, które zasiedlają stany: Rio de Janeiro, Espírito Santo, Bahia oraz wspólnie Sergipe, Alagoas i Pernambuco. Liczebność trzech z tych populacji znacznie spadła w ciągu ostatnich czterech dekad, w największym stopniu pierwszej z wymienionych. Od końca lat 70. XX wieku nie zaobserwowano ani jednego przedstawiciela tej populacji. Nie ma pewności, czy ta populacja w ogóle jeszcze istnieje, a jeśli tak, to prawdopodobnie liczy mniej niż pięćdziesiąt osobników. Kolejna populacja również doświadczyła znacznego spadku, ale Weygoldt w 1989 roku i Izecksohn oraz Carvalho-e-Silva w 2001 roku donosili o obserwacjach pojedynczych osobników. W kolejnych badaniach znajdowane były pojedyncze osobniki lub nie znajdowano ich w ogóle. Nie wiadomo dokładnie, czy liczebność tej populacji spada dalej, czy może utrzymuje się na bardzo niskim poziomie. Problemy ze znalezieniem tych płazów dotyczą także populacji w Bahia, gdzie pojedyncze osobniki spotykano na bromeliowatych roślinach, znajdujących się w bardzo zagrożonym siedlisku. Podobne trudności występują w ostatniej z wymienionych populacji, która, podobnie jak poprzednia, charakteryzuje się niskim zagęszczeniem. Spadki w Rio de Janeiro i Espírito Santo wydają się być spowodowane chytridiomykozą. Badania osobników z kolekcji muzealnej, które zostały odłowione w latach 60. i 70. XX wieku w Tinguá w stanie Rio de Janeiro, wykazały obecność grzyba Batrachochytrium dendrobatidis, który wywołuje tę chorobę. Nie wiadomo jednak, na ile gatunek jest podatny na zakażenie chytridiomykozą. Szybkość spadku liczebności nie wydaje się jednak na tyle duża, by uzasadniała uznanie gatunku za zagrożony wyginięciem.
IUCN po raz pierwszy oceniła gatunek w 2004 roku, kiedy jeszcze klasyfikowano go do rodzaju Colostethus. Wówczas został uznany za gatunek narażony na wyginięcie (VU). Status ten był utrzymywany w kolejnych ocenach publikowanych w latach 2008 i 2010. W 2023 roku status zmieniono na gatunek najmniejszej troski (LC).
Wśród zagrożeń wymienia się niszczenie siedlisk spowodowane wylesianiem, tworzeniem pastwisk, uprawami rolnymi, plantacjami leśnymi, rozrostem miast, górnictwem srebra oraz chytridiomykozą. Dodatkowo, Hohenbergia littoralis, na której można spotkać te płazy, sama jest zagrożona wyginięciem.
Gatunek nie jest wykorzystywany przez ludzi.
Płazy te zamieszkują wiele rozległych obszarów chronionych, w tym Park Narodowy Serra da Bocaina. Niemniej jednak skuteczna ochrona gatunku wymaga dalszych badań, w tym związanych z systematyką.
