Allegro de concert (Chopin)

Allegro de concert A-dur op. 46

Allegro de concert A-dur op. 46 to kompozycja fortepianowa stworzona przez Fryderyka Chopina. Utwór ten jest pozostałością po planowanym trzecim koncercie fortepianowym i zaczął powstawać po roku 1831, a został opublikowany w 1841 roku.

Jest to jedna z najtrudniejszych oraz rzadziej wykonywanych kompozycji Chopina.

Historia

Chopin rozpoczął pracę nad nowym koncertem fortepianowym po przyjeździe do Paryża, gdzie odniósł sukces z poprzednim koncertem (e-moll op. 11). Jego ojciec, Mikołaj Chopin, wielokrotnie pytał w listach o postępy prac nad trzecim koncertem. Kompozytor pracował nad przyszłym opus 46 na przełomie lat 1834 i 1835. John Rink, autor pierwszej monografii dotyczącej Allegra, zasugerował, że Chopin zrezygnował z planów dotyczących trzeciego koncertu z powodu, jak uważał, niezrozumienia, jakie towarzyszyło wykonaniu Koncertu e-moll 4 kwietnia 1835 w paryskim Théâtre des Italiens podczas charytatywnego koncertu z wieloma wykonawcami.

Ostatnie prace nad Allegrem miały miejsce w październiku 1841 w Nohant. 18 października Chopin wysłał rękopis utworu Julianowi Fontanie w celu wykonania kopii, a 12 listopada wysłał kopię do wydawnictwa Breitkopf & Härtel w Lipsku. Z listu do Fontany wynika, że kompozytor oczekiwał honorarium w wysokości 600 franków. Utwór został zadedykowany Friederice Müller, uczennicy Chopina. W ramach zakończenia nauki kompozytor podarował Müller rękopisy dwóch etiud z op. 10 oraz obiecał zadedykować „kompozycję koncertową”. Müller wykonała op. 64 w obecności autora pod koniec 1844 roku.

Frederick Niecks sugerował, że Allegro mogło zawierać pomysły, które Chopin zamierzał wcześniej wykorzystać w koncercie na dwa fortepiany, który planował w celu wykonania w Wiedniu z Tomaszem Napoleonem Nideckim.

Aleksander Zarzycki zaprezentował Allegro de concert 5 stycznia 1869 w warszawskim Teatrze Wielkim.

Rękopis kompozycji był przechowywany w archiwum Breitkopf & Härtel do 1938 roku. Dwa lata wcześniej wydawnictwo zaproponowało władzom polskim zakup autografów Chopina, czego orędownikiem był Tadeusz Brzeziński, były polski konsul w Lipsku. Obiekty te zostały przekazane Bibliotece Narodowej w styczniu 1938 roku. Rękopis Allegra oraz autografy dziewiętnastu innych utworów Chopina zostały wywiezione z Polski we wrześniu 1939 roku i zdeponowane, wraz z innymi zabytkami kultury polskiej, w Bank of Montreal. W grudniu 1958 roku polska delegacja w Kanadzie, w skład której wchodzili m.in. pianiści Zbigniew Drzewiecki i Witold Małcużyński, odzyskała te obiekty, które przywieziono do kraju 3 lutego następnego roku. Zwrócone zabytki były wystawione w Muzeum Narodowym (7–12 lutego) oraz na krakowskim Wawelu (17–22 lutego). Zostały zdeponowane w Bibliotece Narodowej 25 lutego 1959 roku. Rękopisy były prezentowane w dniach 25 września–11 listopada 2010 podczas wystawy w warszawskim Pałacu Krasińskich.

Charakterystyka

Allegro de concert składa się z 279 taktów i trwa około 15 minut. Utwór rozpoczyna się w tempie allegro maestoso, a początek partii solowej przypada na 87 takt.

Kompozycja została stworzona w stylu brillant. Chopin porzucił tę estetykę długo przed ukończeniem op. 64, zaczynając od etiud z op. 10 wydanych w 1833 roku. Allegro należy do gatunku, który trudno jednoznacznie określić, w którym tradycyjna forma koncertu solowego z fragmentami tutti-solo została zaadaptowana na fortepian solo. John Rink wskazał, że do tego samego gatunku zaliczyć można m.in. Koncert włoski Johanna Sebastiana Bacha z 1735 roku oraz Grand Allegro de Concert op. 39 Edwarda Wolffa z 1840 roku.

Kompozycja charakteryzuje się idiomem dumowo-marszowym oraz genrem marszowym. Janusz Miketta zauważył, że w Allegro, podobnie jak w obu koncertach, można dostrzec topos „zamiennikowy”, którego źródeł doszukiwał się w Das Wohltemperierte Klavier Johanna Sebastiana Bacha.

Recepcja

21 stycznia 1888 roku w czasopiśmie „The Athenaeum” ukazała się recenzja wykonania Allegra w interpretacji Vladimira de Pachmanna.

W biografii kompozytora wydanej w 1900 roku James Huneker pisał, że Allegro może być uznawane za fragment koncertu, bardziej niż III sonata fortepianowa f-moll op. 14 Roberta Schumanna, która uznawana jest za „koncert bez orkiestry”. 15 lat później ten sam autor stwierdził, że Allegro „nie jest utworem wybitnym. To kadłubowy koncert, lecz dowodzi, że kompozytor potrafi wypełnić płótno większe aniżeli tylko walc”.

Nikołaj Żylajew w 1910 roku pisał o balladach, Allegre, Barkaroli Fis-dur op. 60 oraz Polonezie-Fantazji As-dur op. 61, że „wszystkie one napisane są w nowych «słowiańskich» formach sonatowych i wszystkie znowuż między sobą formą się różnią”. 50 lat później Heinrich Neuhaus wywodził pierwowzór sonaty jednoczęściowej z tych samych utworów.

Józef Michał Chomiński zwrócił uwagę na podobieństwo Chopinowskiego Allegra z jednoczęściowym Konzert-Allegro op. 134 Schumanna. Mieczysław Tomaszewski zaliczył utwór do „słabszych” w dorobku Chopina.

Wydania

Allegro de concert op. 46 zostało wydane w grudniu 1841 roku w Paryżu przez oficynę Maurice’a Schlesingera (nr wyd. M. S. 3481). W styczniu 1842 roku ukazało się nakładem Breitkopf & Härtel (nr wyd. 6651). 20 stycznia tego samego roku Wessel & Stapleton wydało op. 46 w Londynie (nr wyd. W & S No. 5298).

Do 1852 roku Breitkopf & Härtel opublikowało transkrypcję Allegra na fortepian na cztery ręce autorstwa Franza Ludwiga Schuberta. Do 1880 roku lipska oficyna Carla Friedricha Kistnera wydała wersję na dwa fortepiany Karola Mikulego. W podobnym czasie wydano przez Breitkopf & Härtel wersję na dwa fortepiany, którą opracował Jean Louis Nicodé. Ten ostatni dokonał również transkrypcji op. 46 na fortepian i orkiestrę, która została wydana przed 1888 rokiem przez tego samego wydawcę. Nicodé dodał do swoich wersji przetworzenie o długości 70 taktów. Przed 1904 rokiem opublikowano transkrypcję na skrzypce i orkiestrę, stworzoną dla paryskiego wydawnictwa Enochs przez Charlesa Louisa Adolphe’a Vogela i Narcisse’a-Augustina Leforta. W 1949 roku w Paryżu ukazała się wersja na fortepian przygotowana przez Noëla Gallona (dwa lata wcześniej w tym samym wydawnictwie ukazała się wersja na fortepian bez oznaczenia autora). Transkrypcji na fortepian i orkiestrę dokonali również Kazimierz Wiłkomirski (rękopis znajduje się w zbiorach biblioteki Polskiego Wydawnictwa Muzycznego) oraz Ingolf Wunder.

Odręczne notatki przypisywane Chopinowi, dotyczące niepoprawnego zapisu współbrzmień oraz dopuszczające pominięcie fragmentu ekspozycji (takty 12–82), znajdują się na egzemplarzach wydań przechowywanych w warszawskim Towarzystwie im. Fryderyka Chopina (zbiory Ludwiki Jędrzejewiczowej) oraz w paryskiej Bibliothèque nationale (zbiory Camille Dubois O’Meara).

Nagrania

Interpretacje op. 46 nagrali m.in. Claudio Arrau, Barbara Hesse-Bukowska, Jelena Bekman-Szczerbina oraz Ingolf Wunder. Jest to jedyny utwór Chopina, który nie został wydany przez Decca Records w ramach nagrania dzieł wszystkich w wykonaniu Adama Harasiewicza. Na rolkach pianolowych Allegro de concert zarejestrowali m.in. Wiera Maurina, Maria Carreras, Wilhelm Backhaus oraz Marie-Jeanne Riss-Arbeau.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

ArturA. Bielecki, Koncerty [online], Chopin.nifc.pl [zarchiwizowane z adresu 2024-08-09].
Józef MichałJ.M. Chomiński, Chopin, Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1978, OCLC 462214174.
Józef MichałJ.M. Chomiński, Teresa DalilaT.D. Turło, Katalog dzieł Fryderyka Chopina, Kraków: PWM, 1990, ISBN 83-224-0407-7.
JanJ. Ekier, PawełP. Kamiński, Komentarz wykonawczy i źródłowy, [w:] FryderykF. Chopin, Dzieła różne, wyd. II, t. 12, Seria A, Warszawa: Fundacja Wydania Narodowego Dzieł Fryderyka Chopina, 2010, ISBN 83-89003-85-6.
JamesJ. Huneker, Chopin: człowiek i artysta, JerzyJ. Bandrowski (tłum.), Lwów: Wydawnictwo Polskie, 1922, OCLC 1424171561.
KatarzynaK. Janczewska-Sołomko, Dyskopedia poloników do roku 1918, t. 1, Warszawa: Biblioteka Narodowa, 2002a, ISBN 83-7009-330-2.
KatarzynaK. Janczewska-Sołomko, Dyskopedia poloników do roku 1918, t. 2, Warszawa: Biblioteka Narodowa, 2002b, ISBN 83-7009-331-0.
KatarzynaK. Janczewska-Sołomko, Dyskopedia poloników do roku 1918, t. 3, Warszawa: Biblioteka Narodowa, 2002c, ISBN 83-7009-332-9.
KatarzynaK. Janczewska-Sołomko, WłodzimierzW. Pigła, Transkrypcje utworów Fryderyka Chopina: katalog rękopisów, druków i nagrań (1830-2020), Warszawa: Narodowy Instytut Fryderyka Chopina, 2023, ISBN 978-83-966692-6-1.
JózefJ. Kański, Dyskografia chopinowska: historyczny katalog nagrań płytowych, Kraków: PWM, 1986, ISBN 83-224-0340-2.
MagdalenaM. Kędra (red.), Katalog zbiorów: fonoteka: płyty/taśmy, Warszawa: Towarzystwo imienia Fryderyka Chopina, 1969, OCLC 749904590.
Łukaszewski M.: Przewodnik po muzyce fortepianowej. Warszawa: PWM, 2014. ISBN 978-83-224-0948-0.
FrederickF. Niecks, Fryderyk Chopin jako człowiek i muzyk, AntoniA. Buchner (tłum.), Warszawa: NIFC, 2011, ISBN 978-83-61142-30-0.
IrenaI. Poniatowska (red.), Chopin w krytyce muzycznej (1918-1939): antologia, Warszawa: NIFC, 2015, ISBN 978-83-64823-11-4.
JohnJ. Rink, Chopin: koncerty fortepianowe, AleksanderA. Laskowski (tłum.), Warszawa: NIFC, 2015, ISBN 978-83-64823-22-0.
MieczysławM. Tomaszewski, Chopin: człowiek, dzieło, rezonans, wyd. III, Kraków: PWM, 2022, ISBN 978-83-224-0857-5.
MieczysławM. Tomaszewski, Allegro de concert A-dur op. 46, [w:] Cykl audycji „Fryderyka Chopina Dzieła Wszystkie”, Polskie Radio, Program II [online], Chopin.nifc.pl [zarchiwizowane z adresu 2024-08-09].
Teresa DalilaT.D. Turło (red.), Katalog zbiorów: fototeka: utwory Fryderyka Chopina – autografy, szkice, kopie, pierwodruki, druki zabytkowe, utwory innych kompozytorów, Warszawa: TiFC, 1969, OCLC 749933305.
GrzegorzG. Wiśniewski (red.), Fryderyk Chopin w oczach Rosjan: antologia, Warszawa: NIFC, 2010, ISBN 978-83-61142-59-1.
Tadeusz A.T.A. Zieliński, Chopin: życie i droga twórcza, wyd. III, Kraków: PWM, 2021, ISBN 978-83-224-0456-0.