Alkmena – matka Heraklesa
Alkmena (Ἀλκμήνη) to postać z mitologii greckiej, córka Elektryona, króla Myken, oraz żona Amfitriona, króla Teb. Jest matką herosa Heraklesa.
Jej imię tłumaczy się jako „silna w gniewie”. Robert Graves interpretuje je jako tytuł księżyca lub przydomek bogini Hery.
Tarcza Heraklesa przedstawia Alkmenę jako najpiękniejszą kobietę swojego czasu. Żadna z śmiertelniczek nie dorównywała jej urodą ani postawą, a jej ciemnoniebieskie oczy oraz inteligencja wyróżniały ją spośród innych. Była to także kobieta pełna cnoty. Graves twierdzi, że Alkmena przewyższała inne kobiety w urodzie i majestacie, co skłoniło Zeusa do spłodzenia z nią syna, Heraklesa, który miał ratować ludzi i bogów.
Przodkowie
Alkmena pochodziła z rodu Perseusza. Jej ojcem był Elektryon, król Myken, syn Perseusza. Matką Alkmeny była Pelopida Lysidike, a niekiedy wymienia się również Eurydykę z rodu Pelopsa lub Anakso, córkę Alkajosa, władcy Tirynsu, która była siostrą Amfitriona. Urodziła Elektryonowi jedną córkę, Alkmenę, oraz dziewięciu synów.
Drzewo genealogiczne jej rodu przedstawia się następująco:
Panieństwo
Ojciec Alkmeny, Elektryon, miał konflikt z synami Pterelaosa, którzy najechali jego terytorium i zabili większość jego dzieci. Tylko Alkmena i jej przyrodni brat Likymnios przeżyli. Wrogowie porwali również stada bydła Elektryona. Amfitrion, zakochany w Alkmenie, odzyskał bydło, a w nagrodę Elektryon obiecał mu rękę córki oraz władzę nad Mykenami podczas swojej nieobecności. Amfitrion zgodził się, obiecując nie naruszać dziewictwa Alkmeny do powrotu jej ojca, o czym wspomina Apollodoros. Niestety, Elektryon zginął przez Amfitriona, który, według niektórych wersji, próbował ratować go przed rozwścieczoną krową. Graves podaje, że Amfitrion najpierw został regentem Myken, a później zabił Elektryona nieumyślnie podczas sporu, co doprowadziło do jego wygnania przez Stenelosa. Tarcza Heraklesa oskarża Amfitrina o zabójstwo w gniewie.
Po śmierci Elektryona Amfitrion uciekł do Teb, zabierając ze sobą narzeczoną i Likymniosa. Król Teb, Kreon, oczyścił go z zarzutów. Alkmena zgodziła się na małżeństwo z Amfitrionem, ale postawiła warunek: musi on pomścić jej braci. Amfitrion poślubił Alkmenę, ale musiał czekać z małżeńskim współżyciem do momentu spełnienia swojego obowiązku względem rodziny żony.
Matka Heraklesa
Amfitrion, związany obowiązkami, udał się na wojnę przeciw Telebojczykom, co postanowił wykorzystać Zeus. Alkmena była niezwykle piękną kobietą, a Zeus miał zamiar spłodzić wielkiego herosa, który miał bronić ludzi i Olimp. W związku z cnotliwością Alkmeny, Zeus przybrał postać jej męża i udał się do niej. Podarował jej złoty przedmiot ze skarbca Pterelaosa i szczegółowo opisał przebieg wojny, jakby sam był Amfitrionem. Dodatkowo, wydłużył noc, aby móc spłodzić dziecko. Alkmena jest uważana za ostatnią śmiertelną kobietę, która została kochanką Zeusa.
Amfitrion wrócił z wojny, nie zatrzymując się nigdzie, oczekując na radosne powitanie od żony. Zdziwił się, gdy Alkmena powiedziała mu, że już słyszała o jego przygodach. Choć Amfitrion spłodził z ciężarną Alkmeną własnego syna, szybko dowiedział się o zdradzie żony, co wyjawił mu wieszczek Tejrezjasz. Amfitrion wpadł w gniew i chciał spalić Alkmenę, ale uratował ją interwencja Zeusa, który zesłał deszcz gaszący ogień. Po tym dowodzie boskiej interwencji, Amfitrion wybaczył Alkmenie i zgodził się być ojcem dziecka.
Zeus cieszył się z poczęcia potomka. Przed narodzinami nieostrożnie obiecał pierwszemu chłopcu z rodu Perseusza, który przyjdzie na świat, władzę nad Argos i Mykenami. Wersje mitu różnią się co do tego, czy chodzi o Argos, czy Mykeny. Hera, zazdrosna o kochankę męża, interweniowała, wysyłając Ejlejtyję, boginię porodów, która wraz z innymi bóstwami zablokowała poród Alkmeny. Z pomocą Galintias, przyjaciółki Alkmeny, udało się w końcu poród przełamać. Alkmena urodziła syna, któremu nadano imię Alkajosa, znane później jako Herakles. Drugim jej synem był Ifikles, brat bliźniak Heraklesa, urodzony dzień przed nim. Zeus zabrał Heraklesa do nieba, co rozwścieczyło Herę, a później oddał go z powrotem matce.
Gdy Alkmena wykąpała dzieci i położyła je do snu w tarczy, Hera wysłała dwa węże, aby zabiły Heraklesa. Jednak młody heros zabił je, a Alkmena mogła jedynie patrzeć na jego niezwykłe umiejętności. W niektórych wersjach mitu węże wrzucił do pokoju Amfitrion, aby sprawdzić, który z chłopców jest jego synem. Alkmena miała jeszcze córkę Laonome, wydaną za Argonautę Eufemosa lub Polyfema.
Robert Graves zauważa, że motyw bliźniąt od dwóch ojców – boskiego i ludzkiego – czyni z Heraklesa świętego króla. Zeus miał również nakazać wykradzenie słońca, co miało uczynić Helios, oraz wydłużenie nocy, co zapewnił Hypnos. Po narodzinach, Alkmena musiała stawić czoła wielu wyzwaniom, a jej syn miał zyskać chwałę i potęgę.
Po śmierci męża
Alkmena przeżyła Amfitriona, który poległ w walce z Minyom. Towarzyszyła swoim synom, kiedy Herakles starał się odzyskać Tiryns, co spotkało się z oporem Eurysteusza. Po śmierci Heraklesa, nienawiść Eurysteusza dosięgła również ją. Mieszkając w Tirynsie z wnukami, Alkmena później przeniosła się do Koryntu, gdzie została wypędzona przez władcę Myken. Znalazła schronienie w Atenach, gdzie Ateńczycy odmówili wydania rodziny Heraklesa. Po wojnie, w której Ateny zwyciężyły, Eurysteusz zginął, a jego głowę dostarczono Alkmenie, która wydłubała mu oczy. W końcu wróciła do Teb, gdzie żyła z Heraklidami i dożyła sędziwego wieku.
Jej drugim mężem został Radamantys, syn Zeusa i Europy. W zależności od wersji mitu, ich małżeństwo miało miejsce w Beocji, lub Alkmena po śmierci została przeniesiona na Wyspy Szczęśliwe, gdzie Radamantys był sędzią w podziemnym świecie. Inna wersja mówi o jej przeniesieniu na Olimp, by odebrać część boskiej chwały swojego syna. Odyseusz spotkał ją w zaświatach, a Pauzaniasz twierdzi, że nie miała grobu, ponieważ po śmierci przemieniono ją w kamień.
Graves pisze, że Hermes ukradł jej ciało podczas pogrzebu, zastępując je kamieniem, co pozwoliło Alkmenie na nowe życie u boku Radamantysa. Heraklidzi zauważyli jednak podstęp, a kamień umieszczono w świętym gaju. Wspomina się o grobie Alkmeny, który znaleziono w Haliartos, gdzie znaleziono jedynie bransoletę, tabliczkę z nieznanym pismem i dwa dzbany.
Potomkowie
Herakles miał wielu potomków, w tym sześćdziesięciu synów, Heraklidów, którzy opanowali Peloponez. Ifikles ożenił się z Automeduzą, która urodziła mu syna Jolaosa.
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
Robert Graves: Mity greckie. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1992. ISBN 83-06-02284-X.
Pierre Grimal: Mitologia grecka. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen, 1988. ISBN 85-86857-07-02.
Pierre Grimal: Słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo we Wrocławiu, 2008. ISBN 978-83-04-04673-3.
Zygmunt Kubiak: Mitologia Greków i Rzymian. Warszawa: Świat Książki, 1997. ISBN 83-7129-585-5.
Jan Parandowski: Mitologia. Warszawa: Czytelnik, 1979. ISBN 83-07-00233-8.
Michał Pietrzykowski: Mitologia starożytnej Grecji. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1983, seria: Mitologie Świata. ISBN 83-221-0111-2.
Joël Schmidt: Słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Katowice: Książnica, 2006, seria: Słowniki Encyklopedyczne Książnicy. ISBN 978-83-7132-841-1.
