Alkamenes (gr. Ἀλκαμένης) był greckim rzeźbiarzem działającym w V wieku p.n.e., pochodzącym najprawdopodobniej z Aten lub Lemnos. Był uczniem Fidiasza i tworzył w takich miejscach jak Ateny, Olympia oraz Sparta.
Życiorys
Źródła starożytne dostarczają sprzecznych informacji na temat życia rzeźbiarza. Podaje się, że aktywność artystyczna Alkamenesa miała miejsce w latach 465–403 p.n.e., co prowadzi do hipotezy o istnieniu dwóch artystów o tym imieniu – „Starszego” i „Młodszego”. Pliniusz uważał Alkamenesa za ucznia i zarazem rywala Fidiasza, datując jego działalność na połowę V wieku p.n.e. (83 Olimpiada). Wspominał również o dwóch konkursach, w których uczestniczył: jednym na posąg Afrodyty (jego rywalem był Agoraktiros z Paros), który wygrał, oraz drugim na posąg Ateny, który przegrał z Fidiaszem.
Obecnie uważa się, że jego działalność artystyczna związana była z Nikiaszem oraz okresem wojen peloponeskich. Po roku 438 p.n.e., kiedy Fidiasz wyjechał do Olimpii, Alkamenes najprawdopodobniej zajął czołową pozycję wśród rzeźbiarzy w Atenach.
Dzieła
Jedynym zachowanym dziełem Alkamenesa jest posąg Hermesa Propylajosa. Pozostałe dzieła znane są jedynie z kopii lub opisów starożytnych autorów.
Hermes Propylajos datowany jest na około 430 r. p.n.e. i został stworzony dla Aten. Rzeźba zawierała inskrypcję „Poznaj samego siebie”, co przez wiele lat powodowało, że uważano ją za dzieło Sokratesa. Charakteryzowała się archaizującym stylem i prawdopodobnie była kopią hermesów z Delf.
W tym samym okresie powstał również posąg Hekate Epipyrgidy, ustawiony przy schodach prowadzących do świątyni Ateny Nike. Rzeźba ta jest znana z pomniejszonej kopii, która obecnie znajduje się w Wiedniu. Przedstawiała boginię w formie potrójnej hermy z dużymi pochodniami, w towarzystwie trzech tańczących charyt. Podobnie jak w przypadku Hermesa, również ta rzeźba została poddana celowej archaizacji.
Pomiędzy Partenonem a Erechtejonem miała stać grupa przedstawiająca Prokne z Itysem. W Muzeum Akropolu w Atenach znajduje się mocno uszkodzona figura matki tulącej do piersi dziecko, którą niektórzy badacze identyfikują z tą grupą.
Starotestamentowi autorzy uznają posąg Afrodyty w ogrodach za największe osiągnięcie Alkamenesa. Pliniusz wspomniał, że w pracach nad tym dziełem uczestniczył również Fidiasz. Do tej pory nie udało się jednoznacznie powiązać żadnej kopii z tym dziełem.
Po 438 r. p.n.e. Alkamenes, jako następca Fidiasza, zajął się w Atenach tworzeniem posągów kultowych do świątyń.
W 420 r. p.n.e. w Hefajstejonie ustawiono rzeźby Ateny i Hefajstosa, które później doczekały się wielu swobodnych kopii i przetworzeń, co uniemożliwia dokładne odtworzenie tej grupy.
Dla świątyni Dionizosa wykonał chryzelefantynowy posąg boga o wysokości około 6 metrów. Bóg był przedstawiony w pozycji siedzącej na tronie, z wieńcem w lewej ręce i tyrsosem w prawej. Ta postać także była archaizowana.
Natomiast w świątyni Ateny i Aresa na Agorze znajdował się posąg boga wojny stworzony przez Alkamenesa. W tworzeniu tego dzieła rzeźbiarz posłużył się kanonem Polikleta. Najbardziej znaną kopią jest posąg Aresa Borghese, który znajduje się w zbiorach Luwru, jednak wśród badaczy panują poważne rozbieżności dotyczące autorstwa tej rzeźby.
Inne dzieła, których autorstwo Alkamenesa budzi wątpliwości, to:
- Enkrinomenos (Zwycięzca w pięcioboju) – znany jedynie z przekazów źródłowych; niektórzy badacze uważają, że jego kopię można dostrzec w Dyskobolu z Muzeum Watykańskiego.
- Kora Albani – przypisywana raczej warsztatowi Fidiasza.
- Cztery reliefy w dekoracji balustrady Ołtarza Dwunastu Bogów (Orfeusz i Eurydyka, Peliady, Tezeusz z Heraklesem i Pejritosem, Hesperydy opłakujące odejście Heraklesa).
Po roku 421 p.n.e. Alkamenes brał również udział w renowacji świątyń w Olimpii, które ucierpiały na skutek trzęsienia ziemi.
Przypisy
Bibliografia
M.L. Bernhard: Sztuka grecka V w. p.n.e. Warszawa: PWN, 1991. Brak numerów stron w książce.
Linki zewnętrzne
Starożytni o Alkamenesie. [dostęp 2010-10-22]. (ang.).
