Alka (zwyczajna)

Alka (zwyczajna), alka krzywonosa

Alka krzywonosa (Alca torda) to średniej wielkości ptak morski, który należy do rodziny alk (Alcidae) i jest jej największym przedstawicielem. To jedyny gatunek w rodzaju Alca. Jest ptakiem wędrownym i nie jest zagrożony wyginięciem.

Występowanie

Alka gniazduje na wybrzeżach oraz wyspach północno-wschodniej Ameryki Północnej, a także w Grenlandii, Islandii, Wielkiej Brytanii, Irlandii, Danii, Norwegii, Szwecji, Finlandii, północno-zachodniej Rosji i Francji.

Osobniki tego gatunku regularnie obserwuje się na polskim wybrzeżu od października do końca marca. W latach 2013–2018 szacowano populację zimującą w Polsce na 500–1600 osobników.

Środowisko

Alka, jako typowy ptak morski, przebywa na lądzie (na wyspach lub skalistych wybrzeżach) jedynie podczas okresu lęgowego. W tym czasie można ją spotkać w basenach pływowych oraz wśród wodorostów i glonów morskich. W pozostałych miesiącach roku spędza czas na morzu.

Podgatunki

Wyróżnia się dwa podgatunki A. torda:

A. t. torda Linnaeus, 1758 – występuje w północno-wschodniej Ameryce Północnej, Grenlandii, północnej Skandynawii, Morzu Białym oraz na północnych wybrzeżach Bałtyku;
A. t. islandica C.L. Brehm, 1831 – występuje w Islandii, Wyspach Owczych, Wyspach Brytyjskich do północno-zachodniej Francji.

Proponowany podgatunek A. t. britannica został uznany za synonim A. t. islandica.

Charakterystyka

Cechy gatunku

Alka nie wykazuje wyraźnego dymorfizmu płciowego. W upierzeniu godowym ma czarne głowę, szyję oraz wierzch ciała, podczas gdy spód ciała jest biały. Widać cienką białą przepaskę na skrzydle oraz białą linię łączącą oko z nasadą dzioba. Nogi i dziób są czarne, a ogon długi, ząbkowany i spiczasty. Dziób jest silnie bocznie spłaszczony, z fałdami po bokach oraz białą pręgą. W szacie spoczynkowej gardło i boki głowy bieleją, a biała linia między okiem a dziobem znika. U młodych osobników dziób jest mniejszy, gładki, spiczasty i pozbawiony rysunku. W locie można dostrzec mocną i krótką szyję oraz wachlarzowaty ogon, a podczas siedzenia alka jest wyprostowana, opierając ciężar na skokach nóg.

Długość życia: Alka może żyć nawet do 29 lat w naturalnym środowisku.

Wymiary przybliżone

Długość ciała: 43–47 cm
Rozpiętość skrzydeł: 62–70 cm
Skrzydło złożone: 18,6–21 cm
Ogon: 8 cm
Masa ciała: 545–920 g (samice: 505–730 g, samce: 530–720 g)

Głos

Dorosłe osobniki wydają dźwięki opisywane jako niskie arr, orrr, au, podczas gdy pisklęta wołają bili bili bili.

Okres lęgowy

Gniazdo

W przeciwieństwie do innych ptaków, alka składa jaja w szczelinach lub bezpośrednio na półkach skalnych, nie przygotowując gniazda. Czasami tworzy prowizoryczne miejsce na jaja z kamieni, ususzonych odchodów, porostów lub fragmentów roślin. Gniazduje pojedynczo lub w koloniach, często w towarzystwie mew i nurzyków.

Jaja

Para może kopulować około 80 razy na 30 dni przed złożeniem jaja. Samica może także opuszczać partnera i poszukiwać innych samców. Zwykle wyprowadzany jest jeden lęg w roku, składając jedno jajo między majem a czerwcem. Jajo ma matową skorupę i może mieć różnorodne barwy – od białego, przez brązowy i zielonkawy, do szarych plamek głębionych oraz brązowych plamek powierzchniowych.

Wysiadywanie i dorastanie

Jajo jest wysiadywane przez oboje rodziców przez 26–35 dni, a proces wykluwania trwa 2–3 dni. Masa pisklęcia po wykluciu zależy od wielkości jaja i zwykle wynosi około 60 g; rodzice przynoszą mu posiłki składające się z jednej do sześciu ryb, chociaż ich liczba może wynosić nawet do dwudziestu. Po 18–23 dniach pisklęta zeskakują na powierzchnię wody ze skały, nie będąc jeszcze całkowicie opierzone i posiadając nierozwinięte skrzydła. Ich masa wynosi wtedy 140–180 g. Młode są w stanie samodzielnie poszukiwać pożywienia oraz nurkować.

Pożywienie

Alka jest gatunkiem mięsożernym. Jej dieta obejmuje m.in. gromadniki, ryby z rodziny dobijakowatych, śledzie, szproty oraz młode dorsze. Jednakże, spożywane pokarmy różnią się w zależności od miejsca występowania danej populacji. Alka nurkuje po nie za pomocą skrzydeł, osiągając znaczne głębokości, co przypomina „lot” pod wodą, z prędkością około 1,5 m/s. Żerowanie odbywa się głównie na płytkich wodach szelfowych, gdzie alka konkuruje z nurzykami podbielałymi o pokarm.

Status i ochrona

Od 2021 roku alka klasyfikowana jest w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN jako gatunek najmniejszej troski (LC), dzięki szerokiemu zasięgowi występowania oraz dużej liczebności populacji. Wcześniej, od 2015 roku, uznawana była za gatunek bliski zagrożenia (NT), a od 1988 roku – za gatunek najmniejszej troski. Liczebność światowej populacji szacowano w 2021 roku na 838 000 – 1 660 000 dorosłych osobników, a jej trend uznawano za wzrostowy.

W Polsce gatunek ten objęty jest ściśłą ochroną gatunkową.