Alka olbrzymia (Pinguinus impennis)
Alka olbrzymia, znana również jako Pinguinus impennis, to wymarły gatunek ptaka z rodziny alk (Alcidae), który zniknął z powierzchni ziemi w połowie XIX wieku. Był to jedyny współczesny przedstawiciel rodzaju Pinguinus. Nie jest on blisko spokrewniony z pingwinami (Sphenisciformes), które zostały odkryte później i nazwane przez żeglarzy z powodu podobieństw do alk olbrzymich.
Alki olbrzymie gniazdowały na odizolowanych, skalistych wysepkach z łatwym dostępem do oceanu i obfitym pożywieniem, co sprawiało, że mogły gniazdować w nielicznych miejscach. Poza sezonem lęgowym przebywały na wodach północnego Oceanu Atlantyckiego, docierając aż po północną Hiszpanię oraz wybrzeża Kanady, Grenlandii, Islandii, Wysp Owczych, Norwegii, Irlandii i Wielkiej Brytanii.
Alki olbrzymie miały wysokość od 75 do 85 cm oraz wagę blisko 5 kg, co czyniło je drugimi co do wielkości ptakami w rodzinie alk (większe były wymarłe alki Miomancalla). Charakteryzowały się czarnym grzbietem i białym brzuchem. Ich skrzydła miały zaledwie 15 cm długości, co uczyniło je nielotnymi. Mimo to, doskonale pływały, polując głównie na ryby. Na lądzie poruszały się niezgrabnie i łączyły się w pary na całe życie, gniazdując w bardzo gęstych koloniach.
Alki olbrzymie były istotnym elementem wielu rdzennie amerykańskich kultur, stanowiąc źródło pożywienia i symboliczne zwierzęta. Liczni zmarli w okresie od 7000 lat p.n.e. do XVIII wieku byli chowani z kośćmi alk olbrzymich. Europejscy odkrywcy Ameryki wykorzystywali je jako pożywienie i przynętę podczas połowów, a ich puch cieszył się dużym zainteresowaniem w Europie. W wyniku intensywnych polowań liczba alk olbrzymich malała, co zwiększało zainteresowanie ich skórkami i jajami w muzeach i prywatnych kolekcjach. Ostatnie dwa ptaki prawdopodobnie zostały zabite 3 czerwca 1844 na wyspie Eldey u wybrzeży Islandii. Alka olbrzymia jest również wspomniana w kilku powieściach, a wydawany przez American Ornithologists’ Union „The Auk” nosi nazwę na jej cześć.
Taksonomia i ewolucja
Analiza sekwencji mtDNA potwierdziła, że najbliższym krewnym alki olbrzymiej jest alka zwyczajna (Alca torda). Zapis kopalny, zwłaszcza gatunku siostrzanego Pinguinus alfrednewtoni, oraz badania molekularne wskazują, że trzy blisko spokrewnione rodzaje oddzieliły się krótko po rozprzestrzenieniu się ich wspólnego przodka wzdłuż wybrzeży Oceanu Atlantyckiego. Prawdopodobnie ów przodek przypominał mocno zbudowanego morzyka piskliwego (Synthliboramphus hypoleucus). Do tego czasu nurzyki zwyczajne (Uria aalge) zdążyły już oddzielić się od innych atlantyckich alk. Podobne do alki zwyczajnej ptaki były pospolite w Oceanie Atlantyckim w pliocenie, jednak ewolucja A. torda jest słabo udokumentowana. Dane genetyczne mogą być interpretowane na różne sposoby, lecz ogólnie dowody wskazują na zasadność umieszczenia alki olbrzymiej w odrębnym rodzaju, mimo że niektórzy ornitolodzy sugerują, iż lepsze byłoby umieszczenie jej w rodzaju Alca. Alka olbrzymia jest jedynym znanym przypadkiem brytyjskiego ptaka, który został wytępiony w czasach historycznych.
Poniższy kladogram ilustruje położenie alki olbrzymiej wśród najbliżej spokrewnionych gatunków, według wyników badań genetycznych z 2004 roku:
Pinguinus alfrednewtoni był większym, również nielotnym, przedstawicielem rodzaju Pinguinus, żyjącym we wczesnym pliocenie. Znany jest z kości odnalezionych w Yorktown Formation z Lee Creek Mine w Karolinie Północnej. Uznaje się, że miał bliskiego wspólnego przodka z alką olbrzymią. Pinguinus alfrednewtoni występował w zachodniej części Oceanu Atlantyckiego, podczas gdy alki olbrzymie zamieszkiwały wschodnią część. Po wymarciu P. alfrednewtoni alki olbrzymie zajęły jego tereny występowania. Alka olbrzymia nie była spokrewniona z innymi rodzajami nielotnych alk – Mancalla, Praemancalla i Alcodes.
Etymologia
Alka olbrzymia była jednym z 4,4 tys. gatunków, które Karol Linneusz formalnie opisał w swoim XVIII-wiecznym dziele Systema Naturae, nadając jej nazwę Alca impennis. Nazwa Alca pochodzi z łaciny i odnosi się do skandynawskiego określenia na alki zwyczajne i ich pokrewne gatunki. Już wcześniej alki olbrzymie pojawiały się w literaturze, a Charles de L’Écluse w 1605 roku opisał je jako Mergus Americanus, dołączając drzeworyt, który jest najstarszym znanym przedstawieniem tego gatunku.
W 1791 roku alka olbrzymia została po raz pierwszy umieszczona w nowym rodzaju Pinguinus. Nazwa rodzajowa pochodzi od hiszpańskiego i portugalskiego określenia tego ptaka, które z kolei wywodzi się od łacińskiego słowa pinguis, oznaczającego „tłusty”, a epitet gatunkowy impennis odnosi się do braku lotek.
Morfologia
Alki olbrzymie osiągały wysokość od 75 do 85 cm i ważyły blisko 5 kg, co czyniło je drugimi co do wielkości przedstawicielami rodziny alk oraz rzędu siewkowych (Charadriiformes); pierwszymi były Miomancalla. Alki olbrzymie z północnych obszarów były zazwyczaj większe od tych z południa. Samce i samice miały podobne ubarwienie, jednak niektórzy badacze zauważyli różnice w rozmiarach ciała, szczególnie w obrębie dzioba i kości udowej. Ich grzbiet był głównie czarny z połyskiem, a brzuch biały. Szyja i nogi były krótkie, a głowa i skrzydła niewielkie. Dzięki grubej warstwie tłuszczu, niezbędnej do utrzymania ciepłoty ciała, alki olbrzymie miały zaokrągloną sylwetkę. Latem nad okiem pojawiała się szeroka biała plama. Tęczówka miała kolor brązowy lub orzechowy. Zimą alki olbrzymie zmieniały upierzenie, a biała plama nad okiem była zastępowana białym paskiem łączącym oczy. Latem broda i gardło przybierały ciemnoszary kolor, a wnętrze dzioba miało żółtą barwę; zimą gardło stawało się białe. Niektóre osobniki miały szare boki ciała, lecz nie wiadomo, jak często występowała ta barwa ani jaki miała związek z porami roku. Dziób był duży i lekko zakrzywiony, osiągający długość około 11 cm. Na szczęce i żuchwie znajdowały się białe rowki: do 7 na szczęce i 12 na żuchwie; zimą ich liczba malała. Skrzydła miały zaledwie 15 cm długości, a najdłuższe pióra miały 10 cm. Stopy i krótkie pazury były czarne, a błona między palcami miała czarnobrązowy kolor. Nogi były osadzone daleko w tyle ciała, co zapewniało siłę podczas pływania i nurkowania.
Pisklęta opisywane były jako szare i pokryte puchem, jednak brak zachowanych okazów uniemożliwia dokładne określenie ich wyglądu. Młode osobniki miały mniej wyżłobień na dziobie, a ich upierzenie szyi było pstrokate, czarno-białe. Biała plama nad okiem nie występowała; zamiast niej była obecna szara linia przebiegająca przez oczy (otoczone białymi obrączkami) aż do otworów usznych.
Alki olbrzymie wydawały różnorodne dźwięki, w tym niski rechot oraz ochrypły krzyk. Pewien osobnik żyjący w niewoli odzywał się bulgoczącym głosem w momencie zaniepokojenia. Inne głosy alk olbrzymich nie są znane, lecz uważa się, że były one podobne do tych, które wydaje alka zwyczajna, lecz głośniejsze i głębsze.
Zasięg występowania i środowisko
Alki olbrzymie występowały w chłodnych wodach północnego Oceanu Atlantyckiego, u wybrzeży Kanady, północno-wschodniego USA, Norwegii, Grenlandii, Islandii, Wysp Owczych, Irlandii, Wielkiej Brytanii, Francji oraz Półwyspu Iberyjskiego.
Alki olbrzymie opuszczały wody Atlantyku głównie podczas sezonu lęgowego, a poza nim odpoczywały na wodzie. Ich kolonie znajdowały się od Morza Baffina do Zatoki Świętego Wawrzyńca i obejmowały północny Atlantyk, w tym Islandię, Norwegię oraz Wielką Brytanię. Preferowały skaliste wyspy z opadającymi wybrzeżami, które zapewniały łatwy dostęp do wody. Uważa się, że istniało nie więcej niż 20 kolonii alk olbrzymich, a miejsca rozrodu musiały być blisko obfitych w pokarm żerowisk i z dala od interioru, aby uniknąć drapieżników, takich jak niedźwiedzie polarne i ludzie. Znane są jedynie lokalizacje 7 dawnych kolonii lęgowych: Papa Westray (Orkady), St Kilda (Szkocja), Grímsey, Eldey oraz nieistniejąca już Geirfuglasker (Islandia), Funk Island (Nowa Fundlandia) oraz Wyspy Magdaleny w Zatoce Świętego Wawrzyńca. Istnieje również prawdopodobieństwo, że alki olbrzymie mogły gniazdować na Cape Cod w Massachusetts. Do końca XVIII wieku obszary lęgowe ograniczały się do Funk Island, Grímsey, Eldey, Zatoki Świętego Wawrzyńca oraz St Kildy, z największą znaną kolonią na Funk Island. Po opierzeniu się piskląt alki olbrzymie migrowały zarówno na północ, jak i na południe od miejsc gniazdowania, a późną jesienią i zimą przemieszczały się na południe.
Ptaki te były pospolite w Grand Banks w Nowej Fundlandii, jednak nie stwierdzono ich obecności dalej na południe niż do zatoki Massachusetts. Prace archeologiczne wykazały obecność szczątków alk olbrzymich w Nowej Anglii oraz południowej Hiszpanii. Najdalej na południe, gdzie znaleziono szczątki alki olbrzymiej, była Floryda, gdzie mogły być obecne w czterech okresach: w okolicach 1000 roku p.n.e., 1000 roku n.e., a także w XV i XVII wieku. Niektórzy autorzy sugerowali, że kości z Florydy mogły pochodzić z handlu. Plejstoceńskie szczątki również wskazują na ich występowanie w południowej Francji, Włoszech oraz na innych wybrzeżach Morza Śródziemnego.
Ekologia i zachowanie
Alki olbrzymie nigdy nie zostały zaobserwowane i opisane przez współczesnych naukowców w czasie ich istnienia, dlatego ich zwyczaje są słabo znane i trudne do opisania. Większość informacji można wywnioskować z wiedzy na temat zachowań blisko spokrewnionych alk zwyczajnych oraz z pozostałości tkanek miękkich.
Alki olbrzymie poruszały się powoli, czasami korzystając ze skrzydeł w trudnym terenie. Biegały niezgrabnie, wykonując krótkie kroki w linii prostej. Niewiele drapieżników zagrażało im, głównie były to ssaki morskie, takie jak orki oraz bieliki amerykańskie. W koloniach lęgowych mogły być narażone na ataki niedźwiedzi polarnych. Opisy wskazują, że alki olbrzymie nie miały wrodzonego lęku przed ludźmi, co było sprzyjające ich nielotności i niezgrabności na lądzie. Ludzie polowali na te ptaki dla mięsa, piór oraz okazów do muzeów i prywatnych kolekcji. Alki olbrzymie reagowały na dźwięki, lecz rzadko okazywały strach na widok zagrożenia. Agresywnie broniły się dziobem zarówno w koloniach lęgowych, jak i w obliczu zagrożenia ze strony ludzi. Szacuje się, że żyły od 20 do 25 lat. Zimą alki olbrzymie przemieszczały się na południe w parach lub małych grupach, a nie całymi koloniami.
Alki olbrzymie doskonale pływały, używając skrzydeł jako siły napędowej pod wodą. Podczas pływania trzymały głowę w górze, wciągając szyję. Potrafiły zmieniać kierunek, przechylać się i obracać pod wodą. Znane są przypadki nurkowania na głębokość do 76 m, a niektóre źródła twierdziły nawet, że nurkowały na głębokość 1 km. Z uwagi na potrzebę oszczędzania energii, większość nurkowań odbywała się na mniejszych głębokościach. Alki olbrzymie były w stanie wstrzymywać oddech przez okres do 15 minut, co czyniło je bardziej wydajnymi niż foki. Duża głębokość nurkowania ograniczała konkurencję z innymi alkami. Alki olbrzymie potrafiły przyspieszać pod wodą oraz wyskakiwać na półki skalne nad wodą.
Pożywienie
Alki olbrzymie najczęściej żerowały w wodach płytszych niż te, które wybierały inne alki, choć po sezonie lęgowym widywano je nawet 500 km od wybrzeży. Uważa się, że współpracowały podczas polowania. Ich głównym pożywieniem były ryby, zazwyczaj o długości 12–20 cm i wadze 40–50 g. Sporadycznie łapały jednak zdobycz, która miała długość równą połowie ich własnej. Na podstawie badań szczątków znalezionych na Funk Island, wraz z kośćmi alki olbrzymiej, oraz założeń ekologicznych i morfologicznych, można wnioskować, że najchętniej wybieraną zdobyczą były menhadeny (Brevoortia tyrannus) i gromadniki (Allotus villosus). Możliwe, że polowały także na taszowate (Cyclopteridae), kury diabły (Myoxocephalus scorpius), dorsze (Gadus) oraz dobijakowate (Ammodytidae), a także zjadały skorupiaki. Młode mogły żywić się planktonem, a także rybami i skorupiakami przynoszonymi przez rodziców.
Lęgi
Historyczne opisy zachowań lęgowych alki olbrzymiej nie są bardzo wiarygodne. Dobieranie się w pary rozpoczynały na początku i w połowie maja. Istniało przekonanie, że łączyły się w pary na całe życie, jednak niektórzy autorzy sugerują, że mogły spółkować z innymi ptakami, jak to zdarzało się u alk zwyczajnych. Po dobraniu się w pary znajdowały miejsce do gniazdowania w kolonii na klifie, gdzie prawdopodobnie też odbywały kopulację. Po złączeniu pary wykonywały rytuał, polegający na kiwaniu głowami i eksponowaniu białej plamy nad okiem oraz zdobienia dzioba. Kolonie były bardzo gęsto obsadzone, niektóre szacunki mówią o parze na 1 m². Jeśli do kolonii dołączały inne gatunki alk, alki olbrzymie dominowały.
Samice składały tylko jedno jajo rocznie, między końcem maja a początkiem czerwca; w razie utraty pierwszego jaja mogły znieść drugie. W latach z niedoborem pożywienia lęgi nie miały miejsca. Pojedyncze jajo składane było na gołej ziemi, do 100 m od wybrzeża, miało owalny kształt i przeciętnie mierzyło 12,4 cm długości oraz 7,6 cm szerokości w najszerszym miejscu. Skorupka miała kolor od jasnożółtego po jasnoochrowy, z różnorodnymi czarnymi, brązowymi oraz szarymi plamami i liniami, często skupionymi na szerszym końcu. Uznaje się, że ta zmienność umożliwiała rodzicom rozpoznawanie własnego jaja w kolonii. Wysiadywanie, w którym uczestniczyły oba ptaki z pary, trwało od 39 do 44 dni. Klucie przeważnie miało miejsce w czerwcu, ale zdarzały się obserwacje jaj nawet w sierpniu.
Obydwa ptaki z pary karmiły pisklęta, które według jednego opisu były pokryte szarym puchem. Po dwóch lub trzech tygodniach młode były wystarczająco dojrzałe, aby opuścić gniazdo, co zazwyczaj miało miejsce w połowie lipca. Rodzice opiekowali się młodymi po opierzeniu, a także widywano je pływające z młodymi na swoich grzbietach. Alki olbrzymie osiągały dojrzałość płciową w wieku od 4 do 7 lat.
Relacje z ludźmi
Alki olbrzymie były źródłem pożywienia dla neandertalczyków ponad 100 tys. lat temu, co potwierdzają dobrze oczyszczone kości znalezione w pobliżu ognisk. Malowidła przedstawiające alki olbrzymie odkryto na ścianach jaskini El Pendo (północna Hiszpania) oraz w jaskini Paglicci (Apulia, południowo-wschodnie Włochy); mają one ponad 35 tys. lat. Malowidła naskalne mające ponad 20 tys. lat odnaleziono we francuskiej Jaskini Cosquera.
Rdzenni Amerykanie cenili alki olbrzymie jako źródło pożywienia oraz symboliczne zwierzęta. Wiele przedstawień tych ptaków znajdowało się na kościanych naszyjnikach. Jedna osoba zmarła w okresie od 7000 lat p.n.e. do XVIII wieku (w języku angielskim okres „Maritime Archaic”) w Port au Choix (Nowa Fundlandia i Labrador) była otoczona przez ponad 200 dziobów alk olbrzymich, co uznaje się za pozostałość płaszcza wykonanego z ich skórek, z głowami zachowanymi jako dekoracje. Blisko połowa kości ptaków znalezionych w miejscach pochówku na stanowisku w Port au Choix należała do alk olbrzymich, co świadczy o ich znaczeniu kulturowym w tym okresie. Beothukowie używali suszonych żółtek jaj alki olbrzymiej do przyrządzania puddingów, a ludzie kultury Dorset również polowali na te ptaki. Na Grenlandii nadmierny odłów dokonywany przez społeczność Saqqaq doprowadził do lokalnego zmniejszenia zasięgu.
W późniejszym okresie europejscy żeglarze wykorzystywali alki olbrzymie jako punkty orientacyjne, ponieważ ich obecność wskazywała na zbliżanie się do nowofundlandzkich Grand Banks.
Według szacunków populacja alk olbrzymich mogła wynosić w milionach. Ptaki te były odławiane dla mięsa, jaj i puchu co najmniej od VIII wieku. Wcześniej polowały na nie lokalne rdzenne społeczności, co zostało udokumentowane na neolitycznych stanowiskach w Skandynawii i wschodniej Ameryce Północnej, a także w V wieku w Labradorze, gdzie najprawdopodobniej pojawiały się jedynie zabłąkane osobniki. Wczesne odkrywcze ekspedycje, w tym Jacques Cartier oraz członkowie załóg licznych statków, które dotarły do Ziemi Baffina w poszukiwaniu złota, nie miały wystarczających zapasów pożywienia na drogę powrotną, w związku z czym korzystały z alk olbrzymich jako źródła pokarmu i przynęty podczas połowów. Niektóre okręty z późniejszych epok przybijały do brzegu z koloniami alk, aby po opuszczeniu kładek załoga mogła złapać setki osobników, które następnie zabijano. Część autorów podważa opisy takich praktyk i ich skuteczność. Jaja alk olbrzymich również stanowiły cenne źródło pożywienia, gdyż były trzykrotnie większe od jaj nurzyków i miały duże żółtka. Żeglarze przyczynili się także do wprowadzenia szczurów, które plądrowały gniazda.
Wymarcie
Mała epoka lodowa mogła przyczynić się do redukcji liczebności alki olbrzymiej przez narażenie niektórych wysp na drapieżnictwo ze strony niedźwiedzi polarnych, jednak najważniejszym czynnikiem był intensywny odłów tych ptaków dla pozyskania puchu. Do połowy XVI wieku kolonie wzdłuż europejskiego wybrzeża Atlantyku zostały niemal całkowicie zniszczone w wyniku polowań na alki w celu pozyskania puchu do wypychania poduszek. W 1553 roku po raz pierwszy wprowadzono oficjalne prawo chroniące alki olbrzymie, a w 1794 roku w Wielkiej Brytanii zakazano ich zabijania dla piór. W Kanadyjskim mieście St. John’s osoby łamiące zakaz zabijania alk dla piór ustanowiony w 1775 roku były publicznie karane chłostą, jednak polowanie w celu uzyskania przynęty dla ryb pozostało dozwolone. W Ameryce Północnej początkowo preferowano puch edredonowy, ale po niemal całkowitym wytępieniu edredonów w latach 70. XVII wieku, osoby pozyskujące puch zaczęły zabijać alki olbrzymie, równocześnie spadając popyt na ich mięso, tłuszcz i użyteczność jako przynęty.
Na wyspie Funk alki olbrzymie wyginęły przed 1800 rokiem. Aaron Thomas, służący na HMS Boston, opisał w 1794 roku, jak systematycznie zabijano alki (przez autora określane jako „Penguins”) aż do ich wymarcia:
Wraz z spadkiem liczebności alk olbrzymich wzrastał popyt na ich okazy oraz jaja, które stały się wysoko cenionymi przedmiotami kolekcjonerskimi wśród zamożnych Europejczyków. Zbieracze jaj szybko zorientowali się, że jaja w obrębie kolonii były składane w różnych dniach, co umożliwiało im powracanie po nie. Zbierali jedynie jaja bez zarodków, a te z rozwijającym się zarodkiem przeważnie wyrzucali.
Na wysepce Stac an Armin (St Kilda) ostatnia znana alka z Wysp Brytyjskich została złapana i zabita w lipcu 1840 roku. Trzech mężczyzn ze St Kildy złapało „garefowl”, zwracając uwagę na małe skrzydła i dużą białą plamę na głowie. Związali ptaka i trzymali go w niewoli przez trzy dni, aż do nadejścia dużego sztormu. Przekonani, że ptak jest czarownicą, która wywołała sztorm, zabili go kijem.
Ostatnia kolonia alk olbrzymich mieściła się na Geirfuglasker, wysepce o wulkanicznym pochodzeniu, otoczonej klifami, które chroniły ptaki przed ludźmi. Jednak po erupcji wulkanu w 1830 roku, wysepka została zatopiona, a ptaki przeniosły się na wyspę Eldey, dostępną z jednej strony. W momencie odkrycia w 1835 roku, kolonia liczyła blisko 50 osobników. Na zlecenie muzeów szybko zaczęto zabijać ptaki z tej kolonii. Ostatnia para, którą zauważono podczas wysiadywania jaja, została zabita 3 czerwca 1844 roku na zlecenie kupca, który pragnął uzyskać spreparowane okazy. Jón Brandsson i Sigurður Ísleifsson udusili dorosłe ptaki, a Ketill Ketilsson rozbił jajo butem.
Specjalista od alk olbrzymich, John Wolley, rozmawiał z mężczyznami, którzy zabili ostatnie osobniki. Sigurður opisał to w następujący sposób:
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) akceptuje doniesienia o obserwacji z 1852 roku w rejonie nowofundlandzkich Grand Banks.
Potencjalne przywrócenie alki olbrzymiej do życia z pomocą DNA pozyskanego z okazów muzealnych wzbudziło zainteresowanie internautów. Potencjalny sposób opisali członkowie kalifornijskiej organizacji pozarządowej Revive & Restore, zajmującej się zagadnieniem przywracania wymarłych gatunków. Wskazaną przez R&R przeszkodą jest między innymi sama metoda, która została dokładnie opanowana w przypadku kur domowych, lecz nie przyniosła wystarczających rezultatów w próbach z dzikimi ptakami. Zakłada ona zastosowanie międzygatunkowych chimer zarodkowych linii rozrodczych oraz edycję niektórych genów; jest to hipotetyczne rozwiązanie, a do momentu opracowania założeń projektu, próba z kurą domową i dzikim gatunkiem ptaka zakończyła się sukcesem jedynie dwukrotnie.
Zachowane okazy
Do czasów współczesnych zachowało się 78 spreparowanych alk olbrzymich, głównie w muzeach, oraz blisko 75 jaj i 24 kompletne szkielety. Tylko cztery okazy reprezentują ptaki w letnim upierzeniu, dwa – młodociane. Nie zachowały się okazy piskląt. Każde jajo i okaz mają własny numer. Mimo że odnaleziono tysiące kości, istnieje niewiele zachowanych szkieletów. Znane są także naturalnie zmumifikowane szczątki z Funk Island, a oczy i narządy wewnętrzne dwóch ostatnich osobników z 1844 roku przechowuje Muzeum Zoologiczne w Kopenhadze, część Muzeum Historii Naturalnej. Miejsce przechowywania skórek dwóch ostatnich osobników pozostawało nieznane przez ponad sto lat, częściowo ustalono je na podstawie badań DNA pobranego z narządów wewnętrznych ostatnich osobników i okazów muzealnych wskazanych przez Errola Fullera. Pochodziły one z Übersee-Museum w Bremie, Królewskiego Instytutu Nauk Przyrodniczych Belgii, Muzeum Zoologicznego Uniwersytetu Christiana-Albrechta w Kilonii, Muzeum Historii Naturalnej w Los Angeles oraz Landesmuseum Natur und Mensch Oldenburg. Do DNA z narządów samca dopasowano okaz z Królewskiego Instytutu Nauk Przyrodniczych Belgii. Natomiast DNA z narządów samicy nie dopasowano do żadnego okazu, jednak autorzy przypuszczają, że może pasować do eksponatu z Cincinnati Museum Center at Union Terminal, ze względu na wspólne pochodzenie z okazem z Brukseli.
Po wymarciu alki olbrzymiej, jej szczątki znacząco zyskały na wartości, a aukcje okazów tych ptaków cieszyły się szczególnym zainteresowaniem w epoce wiktoriańskiej. W Wielkiej Brytanii obecnie znajduje się 15 spreparowanych alk, co jest największą liczbą przypadającą na jedno państwo. W 1971 roku Narodowe Muzeum Islandii zakupiło jeden okaz za £9000, co zostało odnotowane w Księdze rekordów Guinnessa jako najdroższy sprzedany spreparowany ptak. Ceny jaj alki olbrzymiej czasami przekraczały jedenastokrotnie roczne zarobki wykwalifikowanego pracownika. Obecnie nieznana jest lokalizacja sześciu jaj. Kilka innych zostało przypadkowo zniszczonych. Dwa spreparowane ptaki zostały zniszczone; jeden w Moguncji podczas II wojny światowej, drugi w Museu Bocage w Lizbonie w wyniku pożaru w 1978 roku.
Przedstawienia w kulturze
Książki dla dzieci
Alka olbrzymia jest jednym z najczęściej pojawiających się w literaturze wymarłych ptaków, znanym niemalże tak jak dront dodo. Pojawia się w wielu pozycjach literatury dziecięcej.
W powieści Charlesa Kingsleya „Wodne dzieci” (The Water-Babies, A Fairy Tale for a Land Baby) zawarta jest historia alki olbrzymiej, opowiadająca o wymarciu jej gatunku. W „The Island of Adventure” Enid Blyton bohater udaje się na wyspę, gdzie miał widzieć kolonię tych ptaków.
Literatura
W opowiadaniu „The Harbor-Master” Roberta W. Chambersa odkrycie ostatniej pary alk olbrzymich i próba ich ocalenia stanowi centralny element fabuły (w której zawierał się również podobny do lovecraftowskiego suspens). Po raz pierwszy ta historia ukazała się w Ainslee’s Magazine w sierpniu 1889 roku, a w nieco zmienionej formie stała się później pięcioma pierwszymi rozdziałami powieści „In Search of the Unknown” (Harper and Brothers Publishers, Nowy Jork, 1904).
James Joyce w „Ulissesie” wspomina o alce olbrzymiej w momencie zasypiania głównego bohatera, łącząc ją z Ruk, mitycznym ptakiem. W satyrycznej powieści „L’Île des Pingouins” („Wyspa Pingwinów”; 1908) Anatole France opisuje populację alki olbrzymiej, omyłkowo ochrzczoną przez krótkowzrocznego misjonarza. W powieści historycznej „The Surgeon’s Mate” Patrick O’Brian opisuje historię odławiania alki olbrzymiej przez fikcyjnego przyrodnika Stephena Maturina, zawierając szczegółowe opisy wykorzystywania kolonii alk. Allan W. Eckert w „The Last Great Auk” przedstawia historię wymierania alki olbrzymiej z perspektywy ostatniego żyjącego osobnika. Wątek tego gatunku pojawia się także w „Sea of Slaughter” Farleya Mowata.
Ogden Nash w krótkim wierszu „A Caution to Everybody” przestrzega ludzi przed losem alki olbrzymiej.
„Night of the Auk”, wystawiana w 1956 roku na Broadwayu sztuka Archa Obolera, opowiada o grupie astronautów wracających z Księżyca, by odkryć, że na Ziemi rozpętała się wojna nuklearna. Oboler, przez analogię, porównuje wymarcie alki olbrzymiej z winy człowieka do wymarcia ludzi w wyniku wojny nuklearnej.
Pozostałe media
Motyw alki olbrzymiej pojawił się w balecie „Still Life at the Penguin Cafe” oraz w piosence „A Dream Too Far” z Rockford’s Rock Opera.
Zobacz też
Wymarłe ptaki holocenu
Przypisy
Bibliografia
Christopher Cokinos: Hope is the Thing with Feathers: A Personal Chronicle of Vanished Birds. Nowy Jork: Warner Books, 2000. ISBN 0-446-67749-3.
Emily Crofford: Gone Forever: The Great Auk. Nowy Jork: Crestwood House, 1989. ISBN 0-89686-459-6.
Errol Fuller: The Great Auk. Southborough: nakład własny, 1999. ISBN 0-9533553-0-6.
Linki zewnętrzne
„Aukcja jaj alki olbrzymiej”. time.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-11-25)]. „Time”, 26 listopada 1934. (ang.)
Opis gatunku na stronie Audubon. web4.audubon.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-04-27)]. (ang.)
Dokument o alce olbrzymiej w serii Natural histories (BBC Radio)
