Alitretynoina

Alitretynoina to organiczny związek chemiczny, który jest analogiem kwasu retinowego. Jest stosowany jako lek przeciwnowotworowy, szczególnie w leczeniu mięsaka Kaposiego.

Mechanizm działania

Alitretynoina jest hormonem endogennym, który pochodzi z witaminy A. Aktywuje wszystkie znane podtypy wewnątrzkomórkowych receptorów retinoidowych: RARα, RARβ, RARγ, RXRα, RXRβ, RXRγ, co prowadzi do ich działania jako czynników transkrypcyjnych zależnych od ligandów, regulujących ekspresję specyficznych genów. Ta regulacja jest powiązana z procesami różnicowania oraz namnażania komórek, zarówno zdrowych, jak i zrakowaciałych. Dokładny mechanizm, który odpowiada za skuteczność miejscowego leczenia mięsaka Kaposiego w kontekście AIDS, nie jest jednak w pełni poznany. W badaniach klinicznych alitretynoina hamuje wzrost komórek mięsaka Kaposiego u 66,7% pacjentów.

Farmakokinetyka

Alitretynoina jest stosowana miejscowo, chociaż kliniczne badania nie wykazały jej wchłaniania przez skórę. W badaniach dotyczących pacjentów leczonych alitretynoiną analizowano stężenie kwasu 9-cis-retinowego przez 60 tygodni. Nie zaobserwowano, aby miejscowe stosowanie alitretynoiny wpływało na zwiększenie jego stężenia we krwi w porównaniu do osób, które nie były leczone tym lekiem.

Wskazania

Alitretynoina jest stosowana w postaci żelu do leczenia mięsaka Kaposiego w przebiegu AIDS, jeśli spełnione są następujące warunki:

zmiany skórne nie są owrzodzone ani nie towarzyszy im obrzęk limfatyczny,
nie ma potrzeby leczenia trzewnego mięsaka Kaposiego,
ogólne leczenie przeciwretrowirusowe nie przynosi poprawy w zmianach skórnych,
inne metody leczenia (takie jak radio- i chemioterapia) są nieodpowiednie lub niemożliwe.

Terapię alitretynoiną powinno prowadzić się przez co najmniej 12 tygodni.

Przeciwwskazania

nadwrażliwość na alitretynoinę, inne retinoidy lub jakiekolwiek składniki preparatu,
ciąża i karmienie piersią,
leczenie mięsaka Kaposiego w pobliżu innych zmian skórnych,
dzieci i młodzież do 18. roku życia (ze względu na brak badań).

Ostrzeżenia specjalne

Terapię alitretynoiną powinien prowadzić lekarz z doświadczeniem w leczeniu mięsaka Kaposiego. Pacjenci powinni unikać nadmiernej ekspozycji na słońce i promieniowanie ultrafioletowe z uwagi na ryzyko reakcji nadwrażliwości. Należy także unikać przekraczania dobowej dawki witaminy A podczas terapii alitretynoiną. Badania na zwierzętach sugerują, że alitretynoina, jak inne retinoidy, może uszkadzać płód. Dlatego kobiety w wieku rozrodczym, które są w trakcie terapii alitretynoiną, powinny stosować skuteczną antykoncepcję przez cały czas leczenia oraz przez miesiąc po zakończeniu terapii. Brakuje szczegółowych badań dotyczących skuteczności leczenia u kobiet i mężczyzn powyżej 65. roku życia, w których mięsaka Kaposiego obserwuje się rzadko. Należy monitorować działania niepożądane związane z miejscem stosowania leku; w przypadku ich nasilenia, należy zredukować częstość aplikacji lub zaprzestać leczenia alitretynoiną.

Interakcje

Zaleca się unikać stosowania innych substancji na zmiany skórne, które są traktowane alitretynoiną. Można używać olejów mineralnych, aby zapobiec swędzeniu i wysuszeniu skóry, zachowując dwugodzinny odstęp przed i po nałożeniu preparatu. Alitretynoina znacznie zwiększa toksyczność N,N-dietylo-m-toluamidu (DEET), który jest składnikiem wielu środków odstraszających owady. Nie ma informacji wskazujących na interakcje alitretynoiny z lekami stosowanymi ogólnoustrojowo.

Działania niepożądane

Objawy niepożądane związane z alitretynoiną są zbliżone do tych, które występują po zastosowaniu innych retinoidów. Częstość i nasilenie ich występowania są związane z częstotliwością stosowania alitretynoiny. Większość działań niepożądanych ma charakter miejscowy i najczęściej obejmują:

pękanie naskórka, powstawanie strupów, wysięki, wysypki i inne zmiany skórne o różnym nasileniu,
ból, kłucie, mrowienie w miejscu aplikacji preparatu,
krwawienia ze zmiany skórnej lub wokół niej, obrzęk, w tym obrzęki obwodowe.

Rzadziej mogą wystąpić:

uogólnione powiększenie węzłów chłonnych,
zapalenie tkanki łącznej,
zapalenie żył,
zakażenia zmian skórnych.

Preparaty

Panretin – Eisai Ltd. – żel 0,1% (1 mg alitretynoiny na 1 g żelu).

Przypisy

Bibliografia

Jan Kazimierz J.K. Podlewski, Alicja A. Chwalibogowska-Podlewska, Robert R. Adamowicz, Leki współczesnej terapii, Warszawa: Split Trading, 2005, ISBN 83-85632-82-4. Brak numerów stron w książce.