Alistair Stuart MacLean (urodzony 21 kwietnia 1922 w Glasgow, zmarły 2 lutego 1987 w Monachium) był szkockim pisarzem, który stworzył wiele znanych powieści o tematyce sensacyjnej, kryminalnej i wojennej. Był również znany pod pseudonimem Ian Stuart.
Życiorys
MacLean przyszedł na świat w Glasgow jako drugi syn protestanckiego pastora, jednak większość swojego dzieciństwa i młodości spędził w Daviot, oddalonym o 10 mil na południe od Inverness. Jego językiem ojczystym był gaelicki szkocki. Po powrocie do Glasgow ukończył Hillhead High School. W 1941 roku wstąpił do Royal Navy. Podczas II wojny światowej służył na krążowniku jako torpedysta (postać marynarza Ralstona z H.M.S. Ulisses inspirowana była jego własnymi doświadczeniami). W trakcie służby brał udział w walkach na północnym Atlantyku, w Arktyce, na Morzu Śródziemnym oraz na Oceanie Indyjskim. Wiele z tych miejsc stało się tłem dla akcji jego książek. MacLean twierdził, że w 1945 roku trafił do japońskiej niewoli i doznał ran w wyniku tortur; jednak jego syn udowodnił, że był to wymysł, a pisarz odniósł obrażenia w wyniku wypadku podczas ćwiczeń na okręcie. Po zwolnieniu z wojska w 1946 roku rozpoczął studia z zakresu języka angielskiego na Uniwersytecie w Glasgow, które ukończył w 1953 roku, zdobywając tytuł nauczyciela.
Debiutował w 1954 roku opowiadaniem Dileas, a później napisał powieść H.M.S. Ulisses, która w 1955 roku stała się bestsellerem. Wczesne lata sześćdziesiąte to czas, gdy postanowił pisać pod pseudonimem Ian Stuart.
Wiele z powieści MacLeana zostało przeniesionych na ekran, w tym Działa Nawarony, Tylko dla orłów oraz Stacja arktyczna Zebra. Scenariusze do niektórych z tych adaptacji powstały przy współpracy samego pisarza lub zostały napisane przez niego. Ponadto, MacLean był autorem kilku scenariuszy, które później przerobiono na powieści przez innych twórców.
W 1983 roku MacLean otrzymał doktorat z literatury na Uniwersytecie w Glasgow. Został pochowany w Céligny (kanton Genewa) w Szwajcarii.
W 1992 roku w Polsce MacLeanowi przypisano autorstwo książki „Krwawe pogranicze” wydanej przez wrocławskie wydawnictwo Enigma, która rzekomo miała być opublikowana w 1962 roku pod tytułem „Bloody Bordeland”. W rzeczywistości była to powieść Tadeusza Kosteckiego „Droga powrotna Płowego Jima” z 1946 roku, która nigdy nie była wznawiana. Wydawca, wykorzystując popularność książek MacLeana, zmienił tytuł i autora na prawie zapomnianą powieść.
Styl autora
W powieściach MacLeana głównymi bohaterami są zazwyczaj zwykli ludzie (czasami związani zawodowo z służbami specjalnymi), którzy stają przed trudnymi wyzwaniami, często na granicy wytrzymałości. Charakteryzują się cynizmem i chłodnym zachowaniem, jednak wewnętrznie są zupełnie różni. Wieki bohaterów MacLeana mieszczą się zazwyczaj w przedziale 30–45 lat, a wielu z nich ma za sobą trudne przeżycia. W ich otoczeniu często pojawia się postać o niemal nadludzkiej wytrzymałości i sile, którą otoczenie, w tym główny bohater, traktuje z szacunkiem – na przykład pierwszy oficer Carrington z H.M.S. Ulisses czy Andrea z Dział Nawarony. Czasami główny bohater zmaga się z przeciwnościami w niewielkiej grupie ludzi, w której pojawia się postać zdrajcy, ujawniana w kluczowym momencie. Postacie kobiece w książkach MacLeana są obecne w większości utworów, charakteryzując się pewną biernością i ograniczonym udziałem w akcji, choć w decydujących momentach pokazują swoją siłę. Wyjątek stanowi postać Susan Beresford ze Złotego rendez-vous, która aktywnie uczestniczy w wydarzeniach. Na początku główny bohater jest obojętny lub wręcz niechętny wobec postaci kobiecej (co często jest wzajemne), jednak w miarę rozwoju akcji ich relacja ewoluuje, prowadząc do propozycji małżeństwa pod koniec powieści (Susan Beresford jest wyjątkiem, ponieważ to ona jako pierwsza się oświadcza). W niektórych utworach, takich jak Mroczny krzyżowiec czy Lalka na łańcuchu, kobieta ginie, co staje się motywem zemsty głównego bohatera oraz kolejnym trudnym doświadczeniem życiowym. Ulubionymi imionami bohaterów MacLeana są John dla mężczyzn i Marie/Mary dla kobiet.
Akcja większości książek MacLeana rozgrywa się w niesprzyjających warunkach atmosferycznych (takich jak Arktyka, zimowe Alpy, silne sztormy). Czasami klimat potęguje zamknięte otoczenie (np. statek). Pisarz stara się wiernie i realistycznie przedstawiać miejsce akcji oraz tło historyczne. Większość jego powieści nie odnosi się bezpośrednio do polityki współczesnej, w szczególności do okresu Zimnej Wojny, z nielicznymi wyjątkami, takimi jak Ostatnia granica, Stacja arktyczna Zebra, Cyrk i częściowo Mroczny krzyżowiec. Dzięki temu jego książki mogły być wydawane w PRL-u. MacLean unikał nadmiaru szczegółów technicznych, ograniczając je do niezbędnych dla wyjaśnienia wydarzeń. W jego książkach brakuje również scen erotycznych, ponieważ autor uważał je za zbędne spowalniacze akcji – między bohaterem a postacią kobiecą dochodzi zazwyczaj jedynie do pocałunków, a ich uczucia wyrażane są w dialogach pełnych humoru i wzajemnego „przekomarzania się”.
Książki MacLeana charakteryzują się szybką i dynamiczną fabułą, często poprzedzoną krótkim wstępem (szczególnie w powieściach wojennych, gdzie wprowadza on czytelnika w kontekst wydarzeń). Akcja jego powieści zazwyczaj rozgrywa się w krótkim czasie (przeważnie kilka dni) – autor nadaje rozdziałom tytuły wskazujące dzień tygodnia oraz porę dnia lub godziny. Jego język jest zwarty i precyzyjny, a dialogi żywe i pełne ironii oraz sarkastycznego humoru, który pojawia się zarówno w dialogach, jak i w narracji, zwłaszcza gdy jest prowadzona w pierwszej osobie (większość książek jest pisana w trzeciej osobie). W późniejszym okresie, z powodu problemów z alkoholizmem, jego styl ulegał stopniowemu pogarszaniu.
Twórczość
Książki na podstawie szkiców i scenariuszy Alistaira MacLeana
Filmy na podstawie scenariusza Alistaira MacLeana
Pozostałe filmy
Przypisy
