Aline Réveillaud de Lens

Aline Réveillaud de Lens, z domu de Lens (ur. 2 marca 1881 w Paryżu, zm. 10 lutego 1925 w Fezie) – francuska powieściopisarka oraz malarka, która od 1911 roku osiedliła się i tworzyła w Tunezji i Maroku. Swoje dzieła podpisywała jako: A.R. de Lens, A.-R. de Lens, Aline de Lens.

Życiorys

Aline de Lens była najstarszą z pięciorga dzieci Emile’a Delens (pisownia rodowego nazwiska została oficjalnie zmieniona w 1921 r.). Jej ojciec był znanym chirurgiem paryskim. Dobrze sytuowana rodzina zapewniła dzieciom typową dla tamtych czasów edukację artystyczną; Aline uczyła się gry na skrzypcach oraz rysunku. W swoim dzienniku przyznała, że marzyła o studiach z zakresu biologii lub chemii, jednak jej wątłe zdrowie i neurastenia uniemożliwiły jej realizację tych planów.

Aline zdecydowała się poświęcić swoje życie malarstwu. Zapisuje się do renomowanej Académie Julian. W 1904 roku staje się jedną z pierwszych kobiet przyjętych do paryskiej Akademii Sztuk Pięknych (atelier Humberta). Osiąga kilka niewielkich sukcesów w malarstwie. W 1908 roku, aby poprawić swoje zdrowie, wyjeżdża do Hiszpanii, gdzie poznaje młodszego o sześć lat André Réveillauda. Para decyduje się na małżeństwo, ale postanawia nie zrealizować związku w pełni, aby nie zhańbić wyjątkowego uczucia, które ich łączy.

To małżeństwo nie spotyka się z akceptacją rodzin, co staje się jednym z powodów decyzji młodej pary o opuszczeniu Francji. W 1911 roku, dzień po ślubie, udają się do Tunisu, gdzie André zostaje urzędnikiem kolonialnym. Pod koniec 1913 roku André Réveillaud zostaje przeniesiony do Maroka, nowo utworzonego francuskiego protektoratu, a małżeństwo przeprowadza się do Rabatu. W 1915 roku na łamach „Revue de Paris” Aline Réveillaud de Lens publikuje swój pierwszy artykuł: Au Maroc pendant la guerre (W Maroku podczas wojny). Jest to pochwała kolonialnej polityki Francji oraz generała Lyautey, francuskiego Rezydenta Generalnego i Komisarza Naczelnego w Maroku, który był zachwycony tym artykułem. Autorka później dedykuje mu drugą część swoich nowel Le harem entr’ouvert. Mœurs marocaines (Zza wpółotwartych drzwi haremu. Obyczaje marokańskie).

W listopadzie 1915 roku Aline z mężem przenosi się do Meknes, gdzie angażuje się w prace Service des Arts Indigènes, instytucji zajmującej się ochroną dziedzictwa kulturowego Maroka. Pisze również artykuły przybliżające francuskim czytelnikom kulturę i sztukę tego kraju. W latach 1917–1919 publikuje cykl nowel Le harem entr’ouvert, który wielokrotnie wznawiano, a w 1922 roku wydaje swoją powieść Derrière les vieux murs en ruines (Stare zrujnowane ściany).

24 maja 1921 roku w swoim dzienniku wyznaje, że od dwóch lat cierpi na poważną chorobę i przeszła amputację lewej piersi. Operacja nie przynosi poprawy. Bracia Tharaud, którzy odwiedzili ją przed jej śmiercią, opisują wycieńczone chorobą ciało, które ledwo się porusza, a w jej żywych oczach widać niezwykłą aktywność umysłu. Wpis w dzienniku, sporządzony już przez jej męża, wskazuje, że ostatnie dziesięć miesięcy życia Aline Réveillaud de Lens upłynęło w cierpieniu, spędzając czas praktycznie bez ruchu. Zmarła 10 lutego 1925 roku w Fezie, mając niespełna 44 lata.

Twórczość

Twórczość malarska Aline Réveillaud de Lens jest obecnie niemal nieznana. W 1947 roku jej siostra Marie-Thérèse przekazała kolekcję ponad stu obrazów do ratusza w Meknes, gdzie miały być prezentowane na stałej wystawie. Dziś w jednym z budynków władz miejskich Meknes można zobaczyć sześć jej płócien. W prywatnym archiwum rodziny de Lens znajduje się spis przekazanych obrazów, w tym fotografie sześciu z nich, a rodzina posiada również 20 oryginalnych gwaszy, z których jeden zdobi okładkę pierwszego wydania jej dziennika. Obecnie Aline Réveillaud de Lens jest znana głównie jako pisarka.

W latach 1917–1919 na łamach „Revue de Paris” ukazuje się jej 23 nowele, które w 1919 roku zostały wydane razem pod tytułem Le harem entr’ouvert (Zza wpółotwartych drzwi haremu). Cykl ten składa się z części tunezyjskiej i marokańskiej, opowiadającej o problemach lokalnych kobiet, takich jak izolacja od świata i zależność od mężczyzn, ale także o codziennych przyjemnościach. W pierwszej części europejska narratorka łatwo identyfikuje się z autorką, natomiast w drugiej, inspirowanej pobytem autorki w Maroku, używane słownictwo i zwroty często wskazują, że narrator/-ka należy do świata Maghrebu. W niektórych nowelach można dostrzec również wpływy klasycznej poezji arabskiej oraz wschodniej tradycji opowieści publicznych.

W 1922 roku ukazuje się najciekawsza książka pisarki: Derrière les vieux murs en ruines. Nosi ona podtytuł „powieść marokańska” i jest napisana w formie pamiętnika Francuzki, która przeprowadza się do Meknes. Fabuła koncentruje się na planowanym małżeństwie miejscowego bogacza z nastoletnią córką dawnego wroga, który nadał jej rzadki w krajach islamu przywilej, że nie może zostać wydana za mąż wbrew swojej woli. Dziewczyna nie pragnie poślubić znacznie starszego mężczyzny, ale ten przekupuje jej bliskich, którzy przekonują ją do małżeństwa. Ta historia stanowi jedynie pretekst do opisania życia marokańskich kobiet oraz ich relacji z europejską narratorką, a z powieści wyłania się rzadko spotykany w tamtym czasie szacunek dla obcej kultury oraz czasami wręcz fascynacja tą kulturą.

Jeszcze przed swoją śmiercią w 1925 roku Aline Réveillaud de Lens opublikowała L’étrange aventure d’Aguida (Dziwna przygoda Aguidy). Zbiór ten składa się z trzech nowel o podobnym schemacie: marokański bohater wpada w tarapaty z winy swoich rodaków, a z trudnej sytuacji ratuje go francuskie małżeństwo, w którym łatwo można dostrzec cechy państwa Réveillaud. Nowele te są interesujące, ponieważ narracja prowadzona jest z perspektywy marokańskich bohaterów, a obecność Francuzów w Maroku nie jest przedstawiana jednoznacznie pozytywnie.

Pratiques de harems marocains. Sorcellerie, médecine, beauté (Praktyki marokańskich haremów. Czary, medycyna, uroda) to z kolei wydany w 1925 roku, już pośmiertnie, zbiór recept magicznych oraz popularnych praktyk leczniczych w Maroku, poprzedzony wstępem Aline Réveillaud de Lens. Autorka nie komentuje przytaczanych recept, które wcześniej publikowała w czasopiśmie „Maroc Médical”, natomiast jej stosunek do opisywanych praktyk, czasami dość absurdalnych z punktu widzenia medycyny, można określić jako chęć ich zrozumienia.

Dopiero w 1932 roku, siedem lat po jej śmierci, w „La Revue de Paris” ukazuje się cykl jej nowel Jardins maures (Mauryjskie ogrody). Ich bohaterem staje się przestrzeń, tytułowe ogrody, będące dla marokańskich kobiet żyjących w zamknięciu namiastką żywej natury oraz miejscem, gdzie odnajdują pocieszenie.

Aline Réveillaud de Lens była również autorką licznych artykułów. Często były to teksty etnograficzne, jak La Fête des Aïssaouas à Meknès (Święto Aissawa w Meknes), ale zdarzało się jej także pisać teksty propagandowe, takie jak wspomniany już Au Maroc pendant la guerre, czy późniejszy La Main-d’œuvre féminine au Maroc (Kobieca siła robocza w Maroku), w którym sugeruje, że Marokanki żyjące w haremach powinny zacząć w nich pracować, co przyniosłoby korzyści społeczeństwu. Takie elementy propagandowe są praktycznie nieobecne w jej nowelach i powieściach.

W 2007 roku w wydawnictwie La Cause des Livres ukazał się dziennik Aline Réveillaud de Lens. Planowano jego wydanie jeszcze w latach 20. ubiegłego wieku, jednak przedwczesna śmierć jej męża w 1926 roku, spowodowana obrażeniami odniesionymi w wypadku samochodowym, pokrzyżowała te plany. Obszerne fragmenty dziennika zostały wykorzystane przez braci Tharaud w powieści Les Bien aimées, wydanej w 1932 roku. To właśnie w ich teczce, przechowywanej w dziale rękopisów francuskiej Biblioteki Narodowej, odnalazł go Philippe Lejeune, który wtedy pracował nad swoją książką Le moi des demoiselles: enquête sur le journal de jeune fille (Panieńskie ja: śledztwo w sprawie dzienników młodych dziewcząt). Opisał w niej losy Aline Réveillaud de Lens oraz jej dziennik, co prawdopodobnie zainspirowało również pierwsze wydanie.

Artykuły

Au Maroc pendant la guerre, „La Revue de Paris”, no 1, le 1er novembre 1915, s. 161-171.
Bijoux des mille et une nuits, „France-Maroc. Revue mensuelle”, no 5, le 15 mai 1917, s. 30-33.
La Fête des Aïssaouas à Meknès, „France-Maroc. Revue mensuelle”, no 1, le 15 janvier 1918, s. 25-26.
La Journée d’une Chérifa, „Lecture pour tous”, juin 1922, s. 1246.
La Main-d’œuvre féminine au Maroc, „France-Maroc. Revue mensuelle”, no 2, le 15 février 1919, s. 53-54.
La Médicine des Indigènes marocains. Les pratiques médicales de matrones à Meknès, „Maroc Médical”, no 5, le 15 mars 1922, s. 194-198; no 6, le 15 avril 1922, s. 240-242; no 7, le 15 mai 1922, s. 279-280; no 8, le 15 juin 1922, s. 309-311; no 9, le 15 juillet 1922, s. 333-335; no 10, le 15 août 1922, s. 357-359; no 11, le 15 septembre 1922, s. 391-392; no 12, le 15 octobre 1922, s. 421-422.
Le Bonheur des Musulmanes, „L’Action Nationale”, tome XVIII, janvier-juin 1922, s. 270-272.
Les Arts indigènes au Maroc, „Le Maroc Artistique”, 1917, numéro spéciale : L’Art et les artistes, s. 30-44.
Les Femmes marocaines et la guerre, „Le Maroc Artistique”, mai 1919, s. 281-289.
Un mariage à Meknès dans la petite bourgeoisie, „Revue du Monde Musulman”, vol. XXXV, 1917–1918, s. 31-55.
Un Prévost des Marchands au XXe Siècle. Le Mohtasseb, „France-Maroc. Revue Mensuelle”, no 4, le 15 avril 1919, s. 110.
Une femme-peintre marocaine, „France-Maroc. Revue Mensuelle”, no 3, le 15 mars 1917, s. 25-27.

Powieści i nowele wydawane w czasopismach

Derrière les vieux murs en ruines, „La Revue de Paris”, janvier-février 1922, s. 117-138, 332-358 i 609-626; oraz mars-avril 1922, s. 378-398 i 601-633.
Jardins maures, „La Revue de Paris”, Septembre-Octobre 1932, s. 637-650.
Le Harem entr’ouvert (1ère partie), „La Revue de Paris”, juillet-août 1917, s. 295-382.
Le Harem entr’ouvert (fin), „La Revue de Paris”, juillet-août 1917, s. 525-564.
Le Harem entr’ouvert. Mœurs marocaines (2e partie), „La Revue de Paris”, mai-juin 1919, s. 129-162.
Le Harem entr’ouvert. Mœurs marocaines (fin), „La Revue de Paris”, mai-juin 1919, s. 377-402.
Marouf le clairvoyant, „Revue de France”, no 15, le 15 août 1922, s. 713-741.

Książki

Derrière les vieux murs en ruines. Roman marocain, Paris, Calmann-Lévy Éditeurs, 1922.
Journal 1902-1924. « L’amour, je le supplie de m’épargner… », texte revu par Antoinette Weil, préface de Sapho, Paris, La Cause des Livres, 2007. ISBN 978-2-9519363-8-6
Le Harem entr’ouvert, Paris, Calmann-Lévy Éditeurs, 1919. Wydanie drugie w Éditions Le Fennec, Casablanca, 2009. ISBN 978-9954-415-97-9
L’Etrange Aventure d’Aguida, Paris, Les Éditions de France, 1925.
Pratiques des harems marocains. Sorcelleries, médecine, beauté. Avec une préface par les docteurs Speder et Lépinay, Paris, Librairie orientaliste Paul Geuthner, 1925. Wydanie drugie w Éditions du Sirocco, Casablanca, 2008. ISBN 9954-8851-3-7

Przypisy

Bibliografia

Aline Réveillaud de Lens: Journal 1902-1924. « L’amour, je le supplie de m’épargner… »,. Paris: La Cause des Livres, 2007. ISBN 978-2-9519363-8-6.
Małgorzata Sokołowicz: Orientalisme, colonialisme, interculturalité. L’œuvre d’Aline Réveillaud de Lens. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2020, s. 378. DOI: 10.31338/uw.9788323542131. ISBN 978-83-235-4205-6.
Philippe Lejeune: Le Moi des demoiselles. Enquête sur le journal de jeune fille. Paris: Le Seuil, 1993. ISBN 978-2-02-019597-3.
Ellen Amster. The Harem Revealed and the Islamic-French Family: Aline de Lens and a French Woman’s Orient in Lyautey’s Morocco. „French Historical Studies”. 32 (3), s. 279-312, 2009. DOI: 10.1215/00161071-2008-020. ISSN 0016-1071.