Alina Szapocznikow

Alina Szapocznikow (16 maja 1926 w Kaliszu – 2 marca 1973 w Praz-Coutant w Passy, Francja) była polską rzeźbiarką oraz graficzką.

Życiorys

Wywodziła się z zasymilowanej, inteligenckiej rodziny żydowskiej. Jej ojcem był Jakub Szapocznikow (zm. 1938), dentysta, a matką Ryfka z domu Auerbach, pediatra. Rodzice przebywali w Kaliszu w czasie jej narodzin, skąd pochodziła rodzina matki, jednak na stałe zamieszkali w Pabianicach. To tam Alina uczęszczała do Państwowego Gimnazjum Żeńskiego im. Królowej Jadwigi.

W okresie II wojny światowej, po 1939 roku, wraz z matką została uwięziona w gettach w Pabianicach i w Łodzi, a także w niemieckich obozach koncentracyjnych: Auschwitz-Birkenau, Bergen-Belsen i Theresienstadt. Po wyzwoleniu z obozu udała się do Pragi. W latach 1945–1946 odbyła praktykę artystyczną w pracowni rzeźbiarza Otokara Velimskiego, a następnie kontynuowała naukę w Wyższej Szkole Artystyczno-Przemysłowej u Josefa Wagnera. Dzięki stypendium miała możliwość studiowania w paryskiej École nationale supérieure des beaux-arts jako wolna słuchaczka w pracowni Paula Niclausse’a w latach 1948–1950. Niestety, ciężka choroba zmusiła ją do przerwania nauki i powrotu do Polski.

Po powrocie kontynuowała działalność artystyczną, początkowo w stylu socrealistycznym. W 1963 roku wyjechała z Polski, osiedlając się na stałe w Paryżu. Zmarła dziesięć lat później w sanatorium Praz-Coutant w Passy, po długiej walce z nowotworem piersi.

Alina Szapocznikow została pochowana na cmentarzu Montparnasse.

Życie prywatne

Jej mężem był historyk sztuki Ryszard Stanisławski, a ich syn Piotr Stanisławski mieszkał we Francji. Później poślubiła grafika Romana Cieślewicza.

Twórczość

Początkowo jej prace charakteryzowały się ekspresyjnymi, uproszczonymi rzeźbami figuralnymi (takimi jak Pierwsza miłość z 1954 roku, Ekshumowany z 1956 roku oraz Maria Magdalena z lat 1957–1958). Dzieła trzydziestoletniej artystki przyciągnęły uwagę zarówno krytyków, jak i znanych artystów europejskich tamtych czasów. Szapocznikow posługiwała się specjalnie przygotowanym cementem, nakładając materiał na wcześniej przygotowany druciany szkielet (tzw. narzut). Od 1963 roku, po przeprowadzce do Paryża, w jej twórczości zaszły znaczące zmiany. Alina zaczęła odchodzić od cementu, koncentrując się na tworzywach sztucznych (takich jak poliester i poliuretan), tworząc odlewy swojego ciała, które były multiplikowane w kolorowych żywicach syntetycznych, często z efektami świetlnymi. Szczególnie osobiste cechy noszą cykle jej prac z ostatnich lat życia: Tumeurs (1969–1971) oraz Zielnik (1972), które powstały z odlewów ciała jej syna.

W filmie Sam pośród miasta z 1965 roku pojawia się rzeźba artystki zatytułowana Żagiew.

Rzeźby

Lista powstała na podstawie zbiorów Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie.

Ordery i odznaczenia

Złoty Krzyż Zasługi (11 lipca 1955)

Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)

Nagrody

1955 – wyróżnienie Podkomitetu Literatury i Sztuki Nagrody Państwowej za rzeźby: Getto, Dziewczyna z książką oraz Przyjaźń Polsko-Radziecka

1965 – nagroda Fundacji Copleya za asamblaż zatytułowany Goldfinger; jej prace oceniało grono znanych artystów XX wieku (w tym Marcel Duchamp, Jean Arp, Max Ernst i Roberto Matta).

Upamiętnienie

29 września 2012 roku w parku im. Żołnierzy Żywiciela w Warszawie, obok Teatru Komedia na Żoliborzu, odsłonięto rzeźbę Aliny Szapocznikow Kobieta z dzieckiem. Rzeźba została wykuta w piaskowcu we Francji pod koniec lat 40., a po renowacji i oczyszczeniu została umieszczona na nowym cokole. 26 marca 2013 roku padła ofiarą wandalizmu.

Od 7 października 2012 do 28 stycznia 2013 roku miała miejsce indywidualna wystawa ponad 100 rzeźb i rysunków Szapocznikow w nowojorskim Museum of Modern Art. Kuratorkami wystawy, noszącej tytuł Alina Szapocznikow: Sculpture Undone, 1955–1972, były Elena Filipovic oraz Joanna Mytkowska.

W 2015 roku została opublikowana książka autorstwa Marka Beylina zatytułowana Ferwor. Życie Aliny Szapocznikow, powstała dzięki współpracy Wydawnictwa Karakter oraz Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie.

Od 2019 roku Alina Szapocznikow jest patronką ulicy w Kaliszu.

Artystka jest bohaterką filmów dokumentalnych:

1963: Polska rzeźba współczesna
1976: Polska plastyka współczesna
1998: In articulo mortis. Alina Szapocznikow (1928–1973) w reżyserii Krzysztofa Tchórzewskiego
2009: Każde dotknięcie zostawia ślad. Alina Szapocznikow