Alina Skirgiełło

Alina Urszula Skirgiełło

Alina Urszula Skirgiełło (urodzona 3 listopada 1911 w Klińcach, zmarła 10 października 2007 w Warszawie) była polską uczoną, biologiem i pedagogiem, specjalizującą się w botanice oraz mykologii. Była profesorem na Uniwersytecie Warszawskim oraz członkiem Polskiego Towarzystwa Botanicznego, Komitetu Botaniki PAN, Rady Naukowej Instytutu Botaniki PAN i Europejskiego Towarzystwa Mykologicznego. Uznawana jest za nestorkę polskiej mykologii, będąc autorką ponad 180 publikacji naukowych oraz redaktorką i współautorką monografii w serii Grzyby (Mycota). Ponadto, była założycielką czasopisma „Acta Mycologica”.

Życiorys

Alina Skirgiełło przyszła na świat 3 listopada 1911 roku w Klińcach, w guberni czernihowskiej, jako córka Mieczysława Skirgiełło, leśnika, oraz Jadwigi. Wczesne lata spędziła w Rosji, najpierw w Nowozybkowie, a później w leśniczówce Posiołok Bor w guberni kostromskiej. Jej ojciec, który miał wykształcenie prawnicze, pracował w administracji leśnej po odejściu bolszewików. Alina miała dwoje młodszego rodzeństwa: Aldonę Zuzannę, uczestniczkę powstania warszawskiego, oraz Olgierda Henryka, studenta medycyny, który również brał udział w powstaniu. Po tragicznej śmierci ojca, który utonął w Niemnie, matka z dziećmi wróciła do Polski w 1921 roku, najpierw zatrzymując się w Poznaniu, a następnie osiedlając w Białowieży.

W Białowieży uczęszczała do szkoły powszechnej, a następnie kontynuowała naukę w Gimnazjum im. Emilii Plater w Grodnie, które ukończyła w 1931 roku. Po przeprowadzce do Warszawy rozpoczęła studia biologiczne na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Warszawskiego w październiku tego samego roku, koncentrując się na grzybach. Ukończyła studia w 1937 roku, uzyskując tytuł magistra.

W czerwcu 1937 roku rozpoczęła pracę w Zakładzie Systematyki i Geografii Roślin Uniwersytetu Warszawskiego. Była stypendystką Kasy im. Mianowskiego, a później Funduszu Kultury Narodowej. 1 stycznia 1939 roku awansowała na starszą asystentkę i rozpoczęła badania fizjograficzne, które przerwał wybuch II wojny światowej.

Po kapitulacji Warszawy w 1939 roku pracowała w Ogrodzie Botanicznym UW, jednak w lutym 1942 roku została usunięta przez władze okupacyjne. W marcu 1942 roku podjęła pracę jako ogrodniczka w Wydziale Ogrodniczym Zarządu Miejskiego Warszawy, gdzie pracowała do 1 sierpnia 1944 roku. W czasie okupacji zajmowała się opieką nad księgozbiorem Zakładu Systematyki i Geografii Roślin UW oraz brała udział w tajnym nauczaniu. W styczniu 1944 roku została zaprzysiężona i przydzielona do kontrwywiadu w Armii Krajowej pod pseudonimem „Lala”. Po upadku powstania warszawskiego opuściła Warszawę z cywilami i pracowała jako sanitariuszka w szpitalu w Piastowie.

Po wojnie wróciła na uczelnię w lutym 1945 roku, przystępując do organizacji porządkowania zniszczonych terenów uniwersytetu. Od 1 kwietnia 1945 roku ponownie objęła stanowisko starszej asystentki w Zakładzie Systematyki i Geografii Roślin UW. Uczestniczyła w organizowaniu zajęć dla studentów oraz porządkowaniu zbiorów zielnika i biblioteki.

Badania fizjograficzne, które zostały przerwane w czasie wojny, kontynuowała w latach 1946–1948. W 1948 roku uzyskała stopień doktora i została adiunktką, a w 1955 roku docentką. W 1958 roku, po powierzeniu jej kierownictwa Pracowni Mykologicznej w Instytucie Botaniki PAN, rozpoczęła równoległą pracę na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie w 1964 roku została profesorem nadzwyczajnym, a w 1972 roku profesorem zwyczajnym. W latach 1960–1980 kierowała Zakładem Systematyki i Geografii Roślin UW oraz pełniła różne funkcje w Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi UW. W 1982 roku przeszła na emeryturę, jednak pozostała aktywna przez ponad 20 kolejnych lat.

Zmarła 10 października 2007 roku w Warszawie, a jej pogrzeb odbył się 19 października na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 144-3-1).

Działalność naukowa

Już w trakcie studiów Alina Skirgiełło zainteresowała się mykologią, koncentrując się na grzybach wielkoowocnikowych (Macromycetes). Jej praca dyplomowa, pod kierunkiem profesora Bolesława Hryniewieckiego, dotyczyła grzybów rurkowych w okolicach Grodna i została wydana w 1939 roku jako książka „Polskie naziemne grzyby rurkowe”. Po wojnie prowadziła badania fizjograficzne dla Polskiej Akademii Umiejętności, uzyskując stopień doktora za pracę „Rodzaj Russula w Polsce i krajach ościennych”.

Alina Skirgiełło jest autorką ponad 180 publikacji, w tym książek takich jak „Grzyby niższe” (1954), które zyskały popularność w dydaktyce i wśród badaczy. Jej książka „Rośliny zarodnikowe” (w czterech wydaniach 1960–1986), napisana wspólnie z Zbigniewem Podbielkowskim i Ireną Rejment-Grochowską, stała się podstawowym podręcznikiem dla biologów. Systematycznie prowadziła kartotekę grzybów w Polsce, stanowiącą ważne źródło informacji dla badań mykologicznych.

Współpracowała z Instytutem Botaniki PAN w Krakowie, gdzie objęła Pracownię Mykologiczną. Rozpoczęła pracę nad nową serią wydawniczą publikowaną w ramach „Flora Polski i krajów ościennych”, która obejmowała 27 tomów pod jej redakcją. Publikacje te zawierały klucze do oznaczania oraz opisy gatunków grzybów występujących w Polsce. Dzięki współpracy z Komitetem Botaniki PAN pozyskiwała fundusze na badania terenowe, organizując wyprawy mykologów, w tym do Bieszczadów, gdzie opublikowała cztery tomy dotyczące mikoflory tego regionu (1960, 1963, 1967, 1970).

Do jej najważniejszych publikacji należą monografie dotyczące polskich gatunków grzybów Boletales (1960), Aphyllophorales (1967), Russula (1991), Lactarius (1998) oraz Pluteaceae (1999). Alina Skirgiełło, jako uzdolniona malarka, ilustrowała swoje książki własnymi kolorowymi przedstawieniami grzybów.

Była aktywna w Europejskim Towarzystwie Mykologicznym oraz Polskim Towarzystwie Botanicznym, gdzie pełniła różne funkcje, w tym przewodniczącej Sekcji Mykologicznej. Uczestniczyła w Kongresach Europejskich Mykologów, promując osiągnięcia polskiej mykologii na forum międzynarodowym. W 1964 roku założyła czasopismo „Acta Mycologica”, którego redaktorką była przez 36 lat.

Alina Skirgiełło była również zaangażowana w badania nad rzadkimi gatunkami grzybów, a jej współpraca z prof. Hanną Czeczottową przyniosła szereg publikacji dotyczących flory trzeciorzędowej oraz grzybów węgla brunatnego. W 1985 roku była członkinią grupy założycielskiej Komitetu Ochrony Grzybów, który stworzył „Czerwoną listę” zagrożonych gatunków grzybów w Europie. W latach 1987–1991 uczestniczyła w badaniach Puszczy Białowieskiej.

Promowała mykologię poprzez artykuły popularnonaukowe oraz współpracę z leśnikami i farmaceutami. Jej atlas „Nasze grzyby” (1990) ilustrowany zdjęciami Pawła i Anny M. Słomczyńskich, stał się ważnym źródłem wiedzy o grzybach.

Wszystkie taksony, które opisała, są oznaczane jako „Skirg.”. Wśród nich znajdują się m.in. Handkea wandae Skirg., Funalia extenuata f. dimidiata (Bourdot & Galzin) Domański, Orloś & Skirg. oraz Gloeophyllum odoratum f. ptychogastriforme (Pilát) Domański, Orłos & Skirg.

Środowisko mykologiczne uhonorowało jej nazwisko, nadając nowe taksony grzybów, takie jak Laboulbenia skirgielloae Malazuc, Skirgiellia Batko, Skirgiellopsis Batko oraz Urocystis skirgielloae Piątek.

Członkostwo

Alina Skirgiełło cieszyła się dużym uznaniem w kraju i za granicą, będąc członkinią wielu organizacji:

Polskie Towarzystwo Botaniczne (od 1937), członkini zarządu, skarbnik Oddziału Warszawskiego (1949–1955), skarbnik Zarządu Głównego (1955–1977), założycielka i przewodnicząca Sekcji Mykologicznej (1956–2007), członkini honorowa od 1983 roku,
Członkini Zrzeszenia Producentów Grzybów, honorowa od 1984 roku,
Komitet Ochrony Grzybów (1985),
Członkini Komitetu Botaniki Polskiej Akademii Nauk, honorowa od 1999 roku,
Członkini International Mycological Association (1980),
Członkini Europejskiego Towarzystwa Mykologicznego, honorowa od 2004 roku,
Wielokrotna członkini Rady Naukowej Instytutu Botaniki PAN.

Wybrane publikacje

Oto niektóre z publikacji Aliny Skirgiełło:

Alina A. Skirgiełło, Polskie naziemne grzyby rurkowe, „Planta Polonica”, 8 (3), 1939, s. 1–124 – praca magisterska.
Alina A. Skirgiełło, Rodzaj Russula w Polsce i w krajach przyległych, „Planta Polonica”, 9 (1), 1951, s. 1–130 – rozprawa doktorska.
Alina A. Skirgiełło, Grzyby niższe. Pragrzyby i glonowce. Przewodnik morfologiczno-systematyczny z kluczami do oznaczania, Warszawa: PWN, 1954, s. 247.
Alina A. Skirgiełło, H.H. Czeczott, Flora kopalna Turowa koło Bogatyni II (1). Hamamelidaceae, Nymphaeaceae, Sabiaceae, Viciaceae, Nyssacae, „Prace Muzeum Ziemi”, 3, 1959, s. 93–112, 121–128.
Alina A. Skirgiełło, Borowikowe (Boletales), „Flora polska. Grzyby”, t. 1, Warszawa: Inst. Bot. PAN, PWN, 1960, s. 131.
S.S. Domański i inni, Mikoflora Bieszczadów Zachodnich (Wetlina 1958), „Monographiae Botanicae”, 10 (2), 1960, s. 159–237.
A.A. Skirgiełło, W.W. Rudnicka-Jezierska, Nowe stanowiska interesujących wnętrzniaków (Gasteromycetes) w Polsce, „Monographiae Botanicae”, 15, 1963, s. 355–360.
Zbigniew Podbielkowski, Irena Rejment-Grochowska, Alina Skirgiełło, Rośliny zarodnikowe, Warszawa: PWN, 1964, s. 960.
S.S. Domański, H.H. Orłoś, A.A. Skirgiełło, Bezblaszkowe (Aphyllophorales), Żagwiowate II (Polyporaceae pileatae), Szczeciniakowate II (Mucronoporaceae pileatae), Lakownicowate (Ganodermataceae), Bodarcewowate (Bondarzewiaceae), Boletkowate (Boletopsidaceae), Ozorkowate (Fistulinaceae), „Flora polska. Grzyby”, t. 3, Warszawa: Inst. Bot. PAN, PWN, 1967, s. 398.
Alina A. Skirgiełło, Materiały do poznania rozmieszczenia geograficznego grzybów wyższych w Europie. III, „Acta Mycologica”, 6 (1), 1970, s. 101–123.
A.A. Skirgiełło, M.M. Zadara, Pleśniakowe (Mucorales), „Flora polska. Grzyby”, t. 10, Warszawa-Kraków: PWN, 1979, s. 7–271.
Alina A. Skirgiełło, Polska Bibliografia Mikologiczna I–III, Warszawa: PWN, 1988.
Alina A. Skirgiełło, Nasze grzyby, Warszawa: Wydawnictwo Alfa, 1990, s. 256, ISBN 83-7001-341-4.
Alina A. Skirgiełło, Handkea wandae Skirg. nom. nov. (Lycoperdaceae), „The Mycologist”, 5 (2), 1991, s. 94.
A.A. Skirgiełło, M.M. Lisiewska, Mycorrhizal fungi of trees, [w:] J.B. Faliński, W.W. Mułenko (red.), Cryptogamous plants in the forest communities of Białowieża National Park (Project CRYPTO 3), 1996.
Alina A. Skirgiełło, Mleczaj (Lactarius), „Flora Polski. Grzyby (Mycota)”, t. 25, Kraków: Inst. Bot. PAN, 1998, s. 129.
Alina A. Skirgiełło, Łuskowcowate (Pluteaceae), „Flora Polski. Grzyby (Mycota)”, t. 27, Kraków: Inst. Bot. PAN, 1999, s. 79.

Ordery i odznaczenia

Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski,
Medal 40-lecia Polski Ludowej,
Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955),
Medal Uniwersytetu Łódzkiego (1989),
Medal im. Prof. Bolesława Hryniewieckiego (1995), przyznany przez PTB za wkład w rozwój wiedzy botanicznej,
Medal Uniwersytetu w Bolonii (1981).

Przypisy

Bibliografia

Kto jest kim w Polsce. Informator biograficzny, edycja 3 (redaktorzy Lubomir Mackiewicz, Anna Żołna), Warszawa 1993, s. 650.
Tomasz Majewski: Alina Skirgiełło 1911–2007. W: Portrety Uczonych. Profesorowie Uniwersytetu Warszawskiego po 1945, S–Ż. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2016, s. 120–127. ISBN 978-83-235-2085-6. [dostęp 2024-03-18].