Alina Kalczyńska-Scheiwiller

Alina Kalczyńska-Scheiwiller

Alina Kalczyńska-Scheiwiller (urodzona 19 października 1936 roku w Mszanie Dolnej) jest polską artystką graficzką o szerokich zainteresowaniach. Jej twórczość obejmuje grafikę artystyczną (w tym drzeworyt barwny, linoryt, serigrafię), wydawnictwa (projektowanie książek, w tym artystycznych i autorskich, eksplisbris, plakaty), a także rzeźbę-witraż, akwarelę i tkankę artystyczną. W 1980 roku osiedliła się we Włoszech, gdzie stała się znana jako propagatorka współczesnej sztuki oraz literatury polskiej, a także organizatorka wystaw grafiki i promocji książek.

Jest członkinią Międzynarodowego Towarzystwa Bibliofilskiego z siedzibą w Paryżu oraz Stowarzyszenia Drzeworytników XYLON, które zostało założone w Zurychu w 1972 roku.

Życiorys

Alina Kalczyńska, córka Mieczysława i Jadwigi z Chorzelskich, ukończyła Szkołę Podstawową w Rabce oraz Gimnazjum Ogólnokształcące w Rabce (1949). Następnie kształciła się w Liceum Sztuk Plastycznych w Krakowie (1953). W latach 1953-1959 studiowała na Wydziale Grafiki Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, gdzie uzyskała dyplomy (z wyróżnieniem) w Katedrze Drzeworytu pod kierunkiem prof. Ludwika Gardowskiego oraz w Katedrze Grafiki Książki u prof. Witolda Chomicza.

W latach 1959-1980 współpracowała z Polskim Wydawnictwem Muzycznym, wydawnictwem Znak oraz Polskimi Nagraniami. W 1966 roku odbyła podróż po Europie, w tym do Włoch, gdzie zaprezentowała swoje prace w pracowni Aldo Galli w Como. W 1968 roku ukazała się jej pierwsza monograficzna książka poświęcona ekslibrisom, której tekst napisał Gianni Mantero. Dwa stypendia artystyczne umożliwiły jej dłuższe pobyty we Włoszech w latach 1969 i 1979.

Współpraca z wydawnictwami Scheiwillera

Artystka od początku swojej kariery interesowała się bibliofilią, co nasiliło się po jej małżeństwie z krytykiem sztuki i właścicielem wydawnictw specjalizujących się w bibliofilskich edycjach. W 1980 roku poślubiła Vanniego Scheiwillera (1934-1999) i przeprowadziła się do Mediolanu. Kontynuując własną twórczość, zaczęła współpracować z wydawnictwami męża: All’Insegna del Pesce d’Oro (gdzie zajmowała się działem książek bibliofilskich) oraz Libri Scheiwiller (dla którego opracowywała nową szatę graficzną książek).

Fascynacja światłem, ład kompozycji

Po ukończeniu Akademii Sztuk Pięknych, jej pierwsze prace były realizowane w technice drzeworytu i charakteryzowały się abstrakcyjnymi kompozycjami z elementami geometrycznymi, często z fragmentami architektury. Już wtedy pojawiała się w nich fascynacja światłem oraz potrzeba zachowania ładu i ciszy w kompozycji. Te cechy rozwijała w dalszej twórczości, poszukując nowych środków artystycznego wyrazu. Stopniowo zaczęła wprowadzać kolor, co sprawiło, że jej prace stały się świetliste i transparentne, zyskując ekspresyjny i metafizyczny wymiar.

W latach 70. dodała do swoich prac elementy delikatnych sugestii ruchu oraz form emitujących łagodne, miękkie światło poprzez nakładanie wielu przezroczystych warstw papieru. Innym sposobem na ukazanie światła było sugerowanie prześwitów i szczelin, z których wydobywał się delikatny blask, czasami przechodzący w kolory tęczy.

Ostatecznie chęć ukazania światła stała się głównym tematem jej prac, co kontynuowała w realizacjach witrażowych. W latach 80. zastosowała szkło, stwierdzając, że witraż jest najbliższy jej potrzebie formalnej twórczości, a po zakończeniu pracy, to światło zaczyna swoją grę, poddając witraż nieustannej metamorfozie. Łączyła duże tafle i bloki szkła różnej grubości oraz koloru w nietradycyjny sposób, tworząc trójwymiarowe kolaże i płaskorzeźby, które były samodzielnymi realizacjami, a nie jedynie dekoracjami architektury.

Doświadczenia związane z przedstawianiem światła Kalczyńska wykorzystywała nie tylko w konstrukcji witraży i malowaniu akwarel, ale także przy projektowaniu książek-obiektów.

Książka artystyczna

Książka artystyczna stanowi ważny element twórczości Kalczyńskiej. Jej drzeworyty, linoryty i inne prace ilustrowały bibliofilskie wydania poezji polskich, włoskich oraz zagranicznych autorów publikowanych przez wydawnictwa Scheiwillera. Tworzyła również autorskie publikacje o unikalnej estetyce, w których rozwijała swoją wizję i niezależność twórczą.

Można wyróżnić trzy kategorie charakterystycznych dla niej prac:

• książki artystyczne z typografią zaprojektowaną przez artystkę i wydrukowaną w drukarni, którym zawsze towarzyszy oryginalne dzieło (np. Trittico Szymborskiej);
• książki autorskie – zaprojektowane i wykonane przez artystkę, często bez tekstu, jedynie z wyobrażeniami malarskimi, przestrzennymi (np. Apulia I, Salento);
• książki z oryginalnym rękopisem polskich lub włoskich autorów, mające na celu ochronę rękopisu i nadanie mu odpowiedniej oprawy graficznej (rękopisy Zbigniewa Herberta, Gustawa Herlinga-Grudzińskiego). Część tych dzieł powstała w letniej pracowni artystki w Otranto.

Twórczość Kalczyńskiej była prezentowana na wielu międzynarodowych wystawach grafiki, m.in. w Krakowie, Florencji, Bielli, Capri, Lublanie, Genewie, Heidelbergu, Bradford, Winterthur oraz Fredrikstad. W trakcie swojej kariery artystycznej brała udział w ponad czterdziestu wystawach indywidualnych, w tym we Włoszech, Holandii, Polsce i Szwajcarii.

Promotorka polskiej sztuki

Artystka jest również znana z wieloaspektowej działalności na rzecz upowszechniania kultury polskiej we Włoszech i na świecie. Do śmierci męża, Vanniego Scheiwillera, realizowała tę aktywność w bliskiej współpracy z nim. Polska sztuka i literatura, szczególnie poezja, na stałe weszły do programu wydawnictw Scheiwillera, a niektóre utwory zostały po raz pierwszy wydane we Włoszech (np. opowiadania Sławomira Mrożka, Gustawa Herlinga-Grudzińskiego). Rysunki i grafiki Kalczyńskiej znalazły się w artystycznych edycjach poezji autorów takich jak Zbigniew Herbert, Czesław Miłosz, Wisława Szymborska oraz Julia Hartwig. Wydawnictwa Scheiwillera opublikowały również serię monografii poświęconych twórczości polskich grafików (m.in. Jerzy Panka, Katarzyna Kobro, Antoni Sterczewski, Jan Grabowski, Tadeusz Kantor, Bruno Schulz). Wydawano także inne polonika, katalogi itp.

Od 1981 roku, z inicjatywy Scheiwillera, organizowano liczne wystawy grafiki czołowych polskich artystów, w dużej mierze z ich prywatnej kolekcji. Wystawy odbywały się m.in. w Mediolanie, Krakowie, Oderzo, Piacenzy i Rzymie, a także prezentowano wystawy bibliograficzne wydawnictw Scheiwillera w Krakowie, Warszawie, Łodzi, Asconie, Rzymie oraz Nowym Jorku.

Kontakty z Polską

Pomimo emigracji, Alina Kalczyńska-Scheiwiller utrzymywała aktywne kontakty z Polską oraz środowiskiem artystycznym w kraju, organizując indywidualne wystawy w galeriach i muzeach (m.in. Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie, Muzeum Narodowe we Wrocławiu), a także wystawy grafiki polskiej, w dużej mierze pochodzącej z prywatnej kolekcji małżeństwa (Muzeum Narodowe w Krakowie). Opiekowała się także wystawami książek włoskich w Polsce (Biblioteka Jagiellońska w Krakowie, Muzeum Historii Miasta Łodzi, Biblioteka Narodowa w Warszawie).

Po śmierci męża, Alina rozpoczęła porządkowanie archiwum historycznego wydawnictw jej ojca, Giovanniego i Vanniego Scheiwillerów – All’Insegna del Pesce d’Oro, które zawiera wiele dokumentów związanych z sztuką i literaturą włoską oraz zagranicznymi artystami i pisarzami XX wieku. W tym wydawnictwie kontynuowała prowadzenie działu książki artystycznej.

Odznaczenia i nagrody

Alina Kalczyńska jest laureatką wielu nagród w dziedzinie grafiki, w tym:

• (1970) nagroda specjalna III Międzynarodowego Biennale Grafiki w Krakowie,
• (1973) I nagroda w Międzynarodowym Konkursie Ex libris w Perugii,
• (1997) nagroda wojewody krakowskiego przyznana przez prof. Jacka Majchrowskiego,
• (1998) nagroda Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek w Warszawie za szatę graficzną bibliofilskiego wydania poezji Trittico Szymborskiej,
• (2004) nagroda im. Witolda Wojtkiewicza (przyznawana przez Krakowski Związek Polskich Artystów Plastyków za najlepszą wystawę malarstwa, grafiki lub rysunku).

Za zaangażowanie w wymianę kulturalną między Włochami a Polską, Alinę i Vanniego Scheiwillera uhonorowano nagrodą Stowarzyszenia Kultury Europejskiej (Société Européen de Culture) w 1994 roku, natomiast Kalczyńska otrzymała indywidualnie dyplom uznania od Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP za wybitne zasługi dla kultury polskiej w 1997 roku oraz włoską nagrodę Premio Speciale Polonia za zacieśnianie więzów kulturalnych między Włochami a Polską w 2000 roku.

Za całokształt działalności została odznaczona złotym medalem Zasłużony Kulturze – Gloria Artis w 2007 roku.

Przypisy

Bibliografia

Podhalanie. Słownik biograficzny, red. Chodurska Elżbieta, Jurdycki Zbigniew, Zakopane. Redakcja Słownika Biograficznego, 2014.

The Artist of Poland – A Biographical Dictionary from the 14th Century to the Present, red. Stanley Sokol, Sharon F. Kissane, Jefferson, London, McFarland, 2000.

Alina Kalczyńska – grafika, książka, witraż: prace z lat 1974-2004, Muzeum Narodowe w Krakowie, red. prowadzący Joanna Boniecka, maj – lipiec 2004; Miejska Galeria Sztuki w Łodzi, wrzesień – październik 2004; teksty Zofia Gołubiew et al.; oprac. kalendarium, spis wystaw i prac oraz bibliogr. Katarzyna Podniesińska.

Alina Kalczyńska – Sztuka książki [w:] Katalog wystawy, Muzeum Narodowe we Wrocławiu, red. Danuta Bromowicz, Rosalba Tabanelli, Maria Podlodowska-Reklewska, wstęp Andrzej Kłossowski; luty – marzec 1997.

Alina Kalczyńska-Scheiwiller – grafika, książka, witraż. Prace z lat 1974-2004 [w:] Culture.pl, wyd. Instytut Adama Mickiewicza.

KALCZYŃSKA-SCHEIWILLER Alina [w:] artinfo.pl – portal sztuki aukcyjnej.

Książka artystyczna Aliny Kalczyńskiej [w:] Modny Kraków – Magazyn Społeczno-Kulturalny, wyd. Stowarzyszenia Artystów Młode Sztuki.