Aligator
Aligator (ang. alligator tug, znany też jako warping tug) to nieformalna nazwa klasy małych jednostek pływających, które są typem holowników o specyficznej konstrukcji. Zostały one opatentowane w Kanadzie i używane na wodach śródlądowych w regionie kanadyjsko-amerykańskim od końca lat 80. XIX wieku do lat 20. XX wieku. Te jednostki były wykorzystywane wyłącznie do transportu (holowania) drewna, szczególnie w obszarach z gęstą siecią mniejszych i płytszych jezior. Nazwa „aligator” pochodzi od zdolności jednostek do przemieszczenia się lądem między akwenami – choć odbywało się to wolno i niezgrabnie, podobnie jak w przypadku aligatorów.
Historia
Na koniec XIX wieku przemysł drzewny w Ontario wykorzystał już większość drewna znajdującego się w pobliżu dużych i wygodnych dróg wodnych. Dotyczyło to zarówno drewna budowlanego, jak i tego, które z czasem zaczęło być coraz bardziej pożądane do produkcji celulozy. W miarę wyczerpywania się dostępnych zasobów drewna w bliskim sąsiedztwie, transport stawał się coraz trudniejszy i droższy. Brak dróg oraz niska wydajność zaprzęgów konnych sprawiły, że jedyną możliwością masowego transportu drewna pozostała woda.
Parowy holownik kabestanowy (ang. steam warping tug), znany jako „aligator”, został opracowany przez Joe Ceburna Westa, aby efektywnie i tanio holować kłody drewna. Aligator był napędzany kołami łopatkowymi i wykorzystywał wciągarkę (kabestan) do holowania kłód oraz do przemieszczenia się po lądzie między jeziorami. W 1889 roku J. C. West rozpoczął produkcję tych holowników we współpracy z Jamesem Peachey’em, a ich odlewnia w Simcoe szybko stała się wiodącym producentem „aligatorów”. Do 1932 roku, kiedy to produkcja została zakończona, powstało ponad 230 takich jednostek, które były używane przez przemysł drzewny na pograniczu kanadyjsko-amerykańskim przez długi czas.
Konstrukcja
„Aligatory” były niewielkimi, ale bardzo solidnymi jednostkami, zaprojektowanymi do częstego kontaktu z wodą, kłodami drewna oraz gruntem. Cała ich konstrukcja była pierwotnie drewniana, wzmocniona jedynie metalowymi okuciami. Posiadały prostokątny, płaskodenny kadłub bez zwężeń zarówno na dziobie, jak i rufie, co czyniło je niemal symetrycznymi w widoku z góry. Dodatkowo, dziób i rufa były skośnie uniesione, co ułatwiało jednostce „wpełzywanie” na brzeg. Były to bocznokołowce, napędzane kołami łopatkowymi. Większa część jednostki była pokryta nadbudówką, w której mieściła się maszynownia. Na dachu nadbudówki znajdowała się niewielka sterówka, zapewniająca lepszą widoczność dla kierującego. Na dziobie i rufie montowane były profilowane rolki, które umożliwiały prowadzenie liny kabestanu. Przez długi czas jednostki te były napędzane prostymi maszynami parowymi, a później silnikami spalinowymi. Maszyna parowa o mocy około 20 KM pozwalała na pływanie z prędkością 5 węzłów (około 9 km/h).
Zasada pracy
„Aligatory” najczęściej operowały na niewielkich i płytkich jeziorach, połączonych drobnymi ciekami wodnymi. Te jeziora tworzyły zazwyczaj całe kompleksy, a oddzielały je niskie, często podmokłe tereny. Na akwenie wodnym „aligator” poruszał się standardowo, napędzany kołami łopatkowymi. Po zakotwiczeniu lub zacumowaniu do odpowiednio grubego drzewa na brzegu, jednostka mogła, nawijając linę na bęben zwijarki, ściągać z akwenu całe tafle drewna – była w stanie holować ławicę liczącą do 60 tysięcy kłód. W przypadku potrzeby przeniesienia się na sąsiednie jezioro, karczowano wąski pas lasu między zbiornikami. Po rozwinięciu liny wciągarki jej koniec kotwiczono na przecince lub przywiązywano do grubego pnia, a następnie uruchamiano wciągarkę, która zwijając linę, przeciągała jednostkę po ziemi. Operację powtarzano, aż „aligator” przemieszczał się na kolejne jezioro.
Uwagi historyczne
Na obszarach oferujących nieograniczone ilości drewna do opalania kotła, napędzane parą i wytrzymałe „aligatory” były pionierami mechanizacji przemysłu leśnego. Przez ponad trzydzieści lat były powszechnie obecne w północnym Ontario oraz w przyległych rejonach Stanów Zjednoczonych. Nieliczne egzemplarze pływały także w Ameryce Południowej. W 1905 roku jednostki te sprzedawano przez firmę West & Peachey z Simcoe w cenie 3 tysięcy ówczesnych dolarów za sztukę. Z biegiem czasu ich popularność zaczęła maleć na rzecz nowocześniejszego „aligatora” Russela (ang. Russel Alligator, Russel tug), który był produkowany od lat 20. XX wieku.
Obecnie jedynym działającym parowym (aczkolwiek napędzanym już śrubą) „aligatorem” jest „W.D. Stalker”, znajdujący się w Simcoe w Ontario. Inny „aligator”, noszący imię „William M.” (nr 171, ostatnio używany przez firmę „Gillies Bros.” na Cedar Lake do 1946 roku), jest przechowywany jako eksponat w muzeum pozyskiwania drewna w Algonquin Provincial Park (Algonquin Logging Museum w Clarke Creek przy wschodniej bramie wjazdowej do Parku). Jeszcze inny holownik tego typu, nazwany „Fairy Blonde”, znajduje się w Parku Prowincjonalnym Jeziora Wakami w pobliżu Chapleau w Ontario. Kolejny, o nazwie „Missinaibi”, jest eksponowany w Kanadyjskim Muzeum Historii w Gatineau w Quebecu.
