Alicja Wancerz-Gluza

Alicja Wancerz-Gluza (urodzona 26 czerwca 1956 w Warszawie) to polska nauczycielka oraz działaczka społeczna, która jest związana z Ośrodkiem KARTA.

Życiorys

W 1979 roku ukończyła studia na kierunku filologia polska na Uniwersytecie Warszawskim, a następnie rozpoczęła pracę jako nauczycielka języka polskiego w warszawskich liceach. Już w trakcie studiów, po odbyciu praktyk, zaczęła pracę w XXII LO im. José Martí (w latach 1979-1980), a następnie w II Liceum Ogólnokształcącym im. Stefana Batorego (1980-1983).

Od września 1980 roku była zaangażowana w ruch „Solidarność”, szczególnie w środowisku nauczycielskim, gdzie była współzałożycielką pierwszego, symbolicznego 10-osobowego koła „S” w liceum José Martí. W roku szkolnym 1980/1981, wspólnie z Januszem Kostynowiczem, działała jako animatorka i działaczka Klubu Oświaty „Solidarności” Nauczycieli, który stanowił forum dyskusyjne dla nauczycieli. Pisała również artykuły na ten temat do niezależnego pisma nauczycielskiego „Rozmowy”.

W okresie stanu wojennego (od 4 stycznia 1982) była współtwórczynią, wraz z przyszłym mężem Zbigniewem Gluzą i dwójką przyjaciół, podziemnego pisma „Karta”, które sprzeciwiało się komunistycznemu reżimowi. Od momentu powstania pisma w pierwszych dniach stanu wojennego, aż do jego zalegalizowania w końcu 1989 roku, pełniła rolę autorki (napisała kilkadziesiąt artykułów, sygnowanych m.in. jako „S” oraz „Anna Karska”), a także drukarki i kolporterki pisma. Była redaktorką oraz współautorką kilku książek wydanych w ruchu podziemnym, w tym w Bibliotece Wschodniej oraz w innych podziemnych wydawnictwach (m.in. redagowała „Rodowody niepokornych” Bogdana Cywińskiego w Wydawnictwie „Krąg”). W latach 80. pracowała również jako redaktor w wydawnictwie SIGMA.

Od 1987 roku współtworzyła Archiwum Wschodnie, które dokumentowało represje wobec obywateli polskich pod okupacją sowiecką po 17 września 1939 roku oraz na terenie ZSRR. Archiwum obejmowało m.in. nagrywanie relacji świadków historii, co rozpoczęło się od przygotowanego przez nią bloku „Ocalone” w podziemnej „Karcie” nr 6, poświęconego polskim łagierniczkom.

Podczas „przełomu” pracowała w firmie komputerowej „Wola”, gdzie znalazło zatrudnienie wielu byłych opozycjonistów oraz osób represjonowanych w czasie stanu wojennego. Od października 1991 roku pracowała formalnie w Ośrodku KARTA, będąc członkiem Zarządu i Rady Fundacji, która działała legalnie od 1990 roku, po upadku komunizmu w Polsce. Ośrodek KARTA to niezależna, pozarządowa organizacja dokumentująca historię XX wieku w Polsce i Europie Wschodniej, która m.in. wydaje kwartalnik historyczny „Karta”.

W latach 1992-1997, jako przedstawicielka Ośrodka KARTA, współpracowała z II Programem Telewizji Polskiej, tworząc liczne programy dokumentacyjne oraz reportaże historyczne. Przykładowe produkcje to „Spotkanie po latach”, „Dąbrowszczacy” i „Żołnierze-górnicy”, a także cykl magazynowy „Odolańska 10” oraz „Tropy”. W latach 2006-2007 była dokumentalistką i współautorką 10-odcinkowego cyklu „Historie z Karty” w kanale TVN-Discovery-Historia.

Koordynowała wiele programów oraz organizowała liczne konkursy w Ośrodku KARTA. W 1995 roku zorganizowała konkurs na dzienniki z czasów stanu wojennego, a w latach 1996-1997, razem z Towarzystwem Przyjaciół Polski w Karlsruhe, ogłosiła konkurs na wspomnienia świadków historii pt. „Wypędzenie ze Wschodu (1939–59)”, który został wydany po polsku i niemiecku przez Wydawnictwo Borussia. W latach 1999-2001 zorganizowała trzy edycje konkursów wspólnie z Fundacją Bankową im. L. Kronenberga, dotyczących wspomnień osób prowadzących prywatną działalność gospodarczą w czasach komunizmu, co zaowocowało popularną książką „Prywaciarze 1945–89”.

Od 1996 roku corocznie organizuje konkurs historyczny dla młodzieży szkół średnich w ramach programu „Historia Bliska”, na samodzielne prace badawcze w środowisku lokalnym. Konkurs ten, finansowany początkowo przez Fundację Batorego, a obecnie przez innych sponsorów, przyciągnął do tej pory blisko 14 tysięcy uczniów, którzy nadesłali prawie 8 tysięcy prac. Jest również twórczynią metodologii i materiałów metodycznych oraz organizatorką wszystkich edycji tego konkursu.

Od 1996 roku współpracuje z Fundacją Körbera z Hamburga, gdzie zdobywała wiedzę na temat organizacji konkursów historycznych w Niemczech. Od maja 2001 roku jest aktywnym partnerem sieci organizatorów konkursów historycznych EUSTORY, a od początku jej istnienia zasiada w Komitecie Wykonawczym. Wspólnie z Gabriele Woidelko, w 2003 roku, opublikowała antologię prac młodzieży polskiej i niemieckiej na temat wspólnej historii „Doświadczenia graniczne. Młodzież bada polsko-niemiecką historię”.

Jako koordynatorka projektów internetowych Ośrodka KARTA, od 2004 roku prowadzi prace nad portalem „Uczyć się z historii” (www.uczyc-sie-z-historii.pl), który ma swój niemiecki odpowiednik. Portal ten był nominowany do nagrody EureleA 2008 dla edukacyjnych portali internetowych. Inicjatywa została wsparcia przez Fundację „Pamięć-Odpowiedzialność-Przyszłość” (EVZ) oraz ma rosyjski odpowiednik prowadzony przez moskiewski MEMORIAŁ (www.urokiistorii.ru).

Koordynowała również projekt uruchomienia Biblioteki Cyfrowej Ośrodka KARTA (https://dlibra.karta.org.pl/dlibra), która została uruchomiona w grudniu 2009 roku, prezentując zdigitalizowane materiały źródłowe z archiwów Ośrodka. Równolegle działał portal www.XXwiek.pl, na którym publikowane są materiały źródłowe dotyczące wydarzeń XX wieku. Od października 2009 roku koordynuje projekt Cyfrowe Archiwa Tradycji Lokalnej w ramach Programu Rozwoju Bibliotek realizowanego przez Fundację Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego (www.archiwa.org/catl).

Była uczestniczką wszystkich prac i działań Ośrodka KARTA oraz formalnie istniejącego od marca 2006 roku Domu Spotkań z Historią w Warszawie, który został powołany przez KARTĘ w związku z otwarciem wystawy „Oblicza totalitaryzmu” 17 września 2005 roku.

Bezpośrednio współtworzyła i redagowała książki Ośrodka KARTA, takie jak: „Prywaciarze 1945-89” (2001), „Doświadczenia graniczne. Młodzież bada polsko-niemiecką historię” (2003), Stanisław Czuruk „Lwów w cieniu Kołymy” (2007), „Rumuński azyl. Losy Polaków 1939-45” (2009), „Amerykański Korpus Pokoju w Polsce” (2012), „Historia i prawa człowieka – podręcznik” (2013) oraz „Cyfrowe Archiwa Tradycji Lokalnej w Polsce – przewodnik” (2014).

Wspiera rozwój archiwistyki społecznej, koordynując projekt dotyczący Cyfrowych Archiwów Tradycji Lokalnej, który polega na tworzeniu archiwów przy bibliotekach gminnych, gdzie dokumentacja lokalnej historii jest digitalizowana i upowszechniana. Projekt ten był realizowany w ramach Programu Rozwoju Bibliotek finansowanego przez Fundację Społeczeństwa Informacyjnego w latach 2010-2014. Efektem projektu jest strona www.archiwa.org/catl oraz publikacja „Cyfrowe Archiwa Tradycji Lokalnej w Polsce – przewodnik”, opisująca ponad sto CATL-i powstałych przy bibliotekach gminnych.

Jest również odpowiedzialna za dwuletni projekt systemowy KARTY dotyczący archiwistyki społecznej, zatytułowany „Stabilizacja archiwistyki społecznej w Polsce” (marzec 2014 – kwiecień 2016), finansowany w ramach projektów systemowych konkursu „Obywatele dla Demokracji”, z Funduszy EOG.

Na mocy postanowienia Prezydenta RP Bronisława Komorowskiego z 2 września 2011 roku, została odznaczona Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski „za wybitne zasługi w działalności na rzecz budowania społeczeństwa obywatelskiego oraz osiągnięcia w pracy zawodowej i społecznej”. 31 lipca 2012 roku, podczas uroczystej sesji Rady Warszawy, wraz z mężem Zbigniewem Gluzą, otrzymała nagrodę Miasta st. Warszawy. 10 grudnia 2016 roku w Pradze, razem z mężem, została uhonorowana Nagrodą Jaromíra Šavrdy za , przyznaną przez stowarzyszenie obywatelskie PANT działające w Czechach.

Jej mąż, Zbigniew Gluza, jest współtwórcą oraz redaktorem naczelnym kwartalnika „Karta”, a także prezesem Ośrodka KARTA. Córka, Martyna Tasakowska, jest absolwentką Akademii Pedagogiki Specjalnej.

Przypisy

Bibliografia

Nota w Encyklopedii Solidarności