Alicja Wahl (urodzona 12 października 1932 roku w Warszawie, zmarła 19 października 2020 roku w Konstancinie-Jeziornie) była polską malarką oraz rysowniczką, a także animatorką życia kulturalnego Warszawy w latach 80. i 90.
Życiorys
W latach 1952–1957 studiowała w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie na wydziale malarstwa, pod okiem prof. Eugeniusza Eibischa. Aneks do dyplomu zrealizowała w Zakładzie Ceramiki ASP w 1958 roku, w pracowni Wandy Golakowskiej. Jej studia odbywały się równolegle z siostrą bliźniaczką, Bożeną Wahl. Od 1961 roku artystki zaczęły wystawiać razem; ich pierwsza wystawa miała miejsce w Galerii Krzywe Koło, gdzie prezentowały ceramikę, a później rysunki i malarstwo.
W 1979 roku Alicja Wahl otworzyła w swoim domu na warszawskim Żoliborzu autorską galerię sztuki, którą początkowo prowadziła wspólnie z siostrą. Była to jedna z pierwszych prywatnych galerii w Polsce. Galeria A. B. Wahl specjalizowała się w prezentowaniu artystów związanych z szeroko pojętym surrealizmem oraz ekspresyjną figuracją, co odpowiadało zainteresowaniom samej założycielki. Alicja Wahl miała ambicję zjednoczenia wokół galerii wybitnych polskich malarzy, rzeźbiarzy i grafików. W galerii wystawiali m.in.: Jan Lebenstein, Jan Tarasin, Teresa Pągowska, Henryk Tomaszewski, Franciszek Starowieyski, Tadeusz Brzozowski, Zdzisław Beksiński, Tadeusz Dominik, Jacek Sienicki, Jacek Waltoś oraz Adam Hoffmann, Andrzej Dudziński i Waldemar Świerzy. Organizowano tu także wystawy retrospektywne, m.in. Witkacego, Brunona Schulza oraz Alfreda Lenicy. Galeria A.B. Wahl przez lata pełniła rolę salony artystycznego, który odwiedzali pisarze, artyści teatru i filmu oraz dyplomaci.
Życie prywatne
Alicja Wahl była zamężna z pisarzem Romanem Bratnym w latach 1954–1968, z którym miała córkę, Julię. Jej wnuczką jest Natalia Luniak, projektantka zabawek Kalimba i prezeska Fundacji imienia Alicji i Bożeny Wahl. Jej dziadkiem był Ludwik Wahl. Przez ponad 20 lat miała związek z pisarzem Jerzym Żurkiem.
Twórczość
Już w latach 60. siostry Wahl zdobyły uznanie dzięki rysunkom inspirowanym literaturą, w tym dziełami Homera, Cervantesa, Prousta, Kafki i Lampedusy. Ich prace, ukazujące autorskie interpretacje symboli literackich, były wystawiane w galeriach w Paryżu, Nowym Jorku, Sztokholmie i Berlinie. Krytycy podkreślali ich unikalny warsztat, wolny od wpływów i manieryzmów.
W latach 60. i 70. Alicja Wahl współpracowała z tygodnikiem „Kultura” oraz czasopismami „Ty i ja” i „Szpilki” jako rysowniczka i ilustratorka. Projektowała okładki książek autorów takich jak Oscar Wilde, Carl Zuckmayer, August Strindberg, Roman Bratny i Leopold Buczkowski. Jest także autorką ilustracji do pierwszego wydania „622 upadki Bunga, czyli Demoniczna kobieta” Witkacego, które wywołały skandal cenzury, prowadząc do wycofania całego nakładu z powodu „zbyt erotycznej” ilustracji.
Alicja, wspólnie z siostrą Bożeną, pracowała również nad scenografią do spektakli Teatru Telewizji, takich jak „Oczy są ogniem, czoło jest zwierciadłem” (reż. Olga Lipińska, 1966), „Zemsta sieroty” (reż. Jerzy Gruza, 1968) oraz „Kurka wodna” (reż. Tadeusz Minc, 1971) i „Misterium niedzielne” (reż. Krystyna Sznerr, 1971), a także dla kabaretów, w tym „Wieczór ze Szpakiem” (1966) oraz „Kabaretu Starszych Panów” w odcinku XVI „Zaopiekujcie się Leonem”.
Początkowo twórczość obu sióstr charakteryzowała się podobną stylistyką, eksplorując uczucia samotności, dramat istnienia, tajemnice natury, siostrzeństwo i seksualność. Z biegiem lat 70. ich prace zaczęły się różnić, nabierając indywidualnych cech. Alicja zaczęła wprowadzać kolor i jej paleta stała się jaśniejsza. Pozostała wierna figuracji, a temat kobiecej seksualności był obecny w jej twórczości od samego początku. W izolowanej przez komunizm Polsce, bez dostępu do literatury teoretycznej feministycznej, poruszała ten temat w sposób unikalny i intuicyjny. Jej erotyczna wyobraźnia była ograniczona. Tworzyła napięte, ale i pełne humoru uniwersum zamieszkałe przez nadrealne istoty łączące cechy ludzkie i nieludzkie. Jej twórczość z tego okresu można określić jako cielesny surrealizm. Od lat 80. Alicja skoncentrowała się głównie na malarstwie, które z czasem zdominowało jej praktykę artystyczną. Precyzyjną kreskę zastąpiła szerokim pociągnięciem pędzla, a światło stało się kluczowym elementem w modelowaniu postaci i budowaniu atmosfery na płótnach. W jej ekspresyjnych pracach z tego okresu słychać echa fascynacji luminizmem oraz twórczością Caravaggia, a technika malarska przypomina dzieła Williama Turnera. Charakterystyczne dla jej płócien jest dążenie do uchwycenia ruchu, a dominującym tematem stała się postać kobieca.
Prace Alicji Wahl znajdują się w zbiorach wielu instytucji publicznych, w tym: Muzeum Narodowego w Warszawie, Muzeum Narodowego w Kielcach, Muzeum Narodowego w Szczecinie, Zachęcie – Narodowej Galerii Sztuki, Muzeum Literatury w Warszawie, FAMM (Femmes Artistes du Musée de Mougins), a także w prywatnych kolekcjach, w tym Grażyny Kulczyk.
Wystawy indywidualne lub wspólne z siostrą
2021 “Siostry Alicja i Bożena Wahl” Galeria lokal_30, Warszawa
2021 “Siostry Alicja i Bożena Wahl” Fundacja Arton, Warszawa
1997 Galeria A. B. Wahl, Warszawa – wystawa indywidualna
1993 La Galerie Agnieszka Bielińska, Bruksela – wystawa indywidualna
1992 Galeria A.B. Wahl, Warszawa – wystawa indywidualna
1985 Galeria A.B. Wahl, Warszawa
1983 Galeria BWA Baszta Czarownic, Słupsk
1983 Galeria BWA, Gorzów Wielkopolski
1983 Galeria BWA, Konin
1982 Galeria BWA, Białystok
1982 Galeria BWA, Tarnów
1981 Galeria u Kalimacha, Toruń
1980 Kurt Schumacher, Bonn
1980 Galeria Sztuki BWA, Łódź
1980 Polski Instytut Kultury, Paryż
1979 Galeria A.B. Wahl, Warszawa
1975 Galerie Hinskes – Kocea, Xanten
1975 Galerie L Elisabeth Henning, Hamburg
1974 Galerie Warschau, Berlin
1974 Galeria Zapiecek, Warszawa
1973 Galerie L Elisabeth Henning, Hamburg
1971 Galeria Latina, Sztokholm
1969 Galeria Mazowiecka, Warszawa
1967 Galeria Le Ranelagh, Paryż
1966 Galeria Sztuki Nowoczesnej (dawne Krzywe Koło), Warszawa
1962 Galeria Krzywe Koło, Warszawa
1961 Galeria Krzywe Koło, Warszawa – ceramika
Wystawy zbiorowe
2024 “Chcemy całego życia. Feminizmy w sztuce polskiej” Państwowa Galeria Sztuki, Sopot
2023 “Czułość wyuzdania” Galeria lokal_30, Warszawa – z udziałem m.in.: Natalia LL, Dorota Nieznalska, Zuzanna Janin, Jan Możdżyński, Anna Orbaczewska, Joanna Rajkowska, Teresa Tyszkiewicz
2023 “I saw the other side of the sun with you: Female Surrealists from Eastern Europe” Cromwell Place, Londyn – z udziałem m.in.: Alina Szapocznikow, Erna Rosenstein, Maria Anto, Franciszka Themerson
2023 “Old veins, new tunnels” Gallery Heidi, Berlin -z udziałem m.in.: Alina Szapocznikow, Leidy Churchman, Royce Weatherly
1987 Galeria A.B. Wahl, Warszawa -z udziałem m.in.: Jerzy Tchórzewski, Teresa Pągowska, Barbara Jonscher, Zdzisław Beksiński, Franciszek Starowieyski, Jerzy Stajuda
1987 Galeria A.B. Wahl, Warszawa – wystawa wspólna z siostrą Bożeną Wahl i Wiktorem Gajdą
1981 “Tadeusz Brzozowski – Przyjaciele i Uczniowie” Galeria BWA Arsenał, Poznań – z udziałem m.in.: Jan Dobkowski, Kazimierz Mikulski, Jerzy Stajuda, Jerzy Tchórzewski, Jacek Waltoś, Ryszard Winiarski
1981 Galeria A.B. Wahl, Warszawa
1980 Galeria Radar, Warszawa
1976 Galeria Art, Warszawa
1975 “The year of the woman” Bronx Museum of the arts, Nowy Jork
1974 Galerie Kubus, Monachium – wystawa wspólna z siostrą Bożeną Wahl i Waldemarem Świerzym
1974 Galeria Latina, Sztokholm
1974 “Erotic Art” Ventura, California – z udziałem m.in.: Jan Dobkowski, Jan Lebenstein, Stefan Żechowski
1972 Wert-Galerie, Wiedeń – z udziałem m.in.: Maria Anto, Jerzy Tchórzewski, Jacek Gaj, Leszek Rózga, Jerzy Stajuda, Jan Tarasin
1968 Galerie Desbriere, Paryż
Galeria
Przypisy
Bibliografia
Anke Kempkes, I saw the other side of the sun with you Female Surrealists from Eastern Europe, katalog do wystawy, Londyn 2023, s. 46–49.
Agnieszka Rayzacher, „Siostry” Alicji i Bożeny Wahl w lokal_30, Warszawa 2022
Przemysław Pawlak, Półwiecze Bunga i Siostry, wystawa prac Alicji i Bożeny Wahl, „Witkacy” czyste dusze w niemytej formie, Warszawa 2022, s. 130–139.
Agnieszka Rayzacher, Artist feature: Alicja and Bożena Wahl, Blok, 2022
Piotr Policht, Siostry: Alicja i Bożena Wahl, „Szum” nr 35, Warszawa 2021, s. 188–193.
Xymena Zaniewska, Xymena, Warszawa, 2015, s. 59, 195.
Elżbieta Dzikowska, Polacy w Sztuce Świata, Warszawa 2001, s. 278–281.
Słownik Malarzy Polskich, t. 2, Warszawa 2001.
Janusz Jaremowicz, W kręgu uczucia, „Literatura” 9/1997, s. 65.
Zbigniew Taranienko, Światło kobiet, „Nowa Europa” 18 VI, 1992.
Monika Małkowska, Prawdziwa Alicja Wahl, „Życie Warszawy” 22 VI, 1992.
Kazimierz Henczel, Przenikanie osobowości, „Magazyn Kulturalny” nr 2, 1980.
Henryk Waniek, Nastrój i Rygor, „Twórczość” nr 8, 1979.
Magdalena Hniedziewicz, Salon artystyczny sióstr Wahl, „Kultura” 17 IV, 1979.
Maciej Karpiński, Dom na kaniowskiej, „Radar”, 1974.
Maciej Gutowski, Sztuka nie tylko erotyczna, „Kultura” 27 X, 1974, s. 11.
Evelyn Preuss, Grotesken ohne Bitterkeit, „Hamburger Abendblatt” 13 XI, 1973, s. 7.
Evelyn Preuss, Galerie L, „Hamburg kulturell” nr XI, 1973, s. 20.
Mauritz Edstrom, Polska paret Wahl – omojliga att skilja at, „Dagens Nyheter”, 6 XII, 1971.
Jerzy Olkiewicz, Drapieżna wystawa, „Kultura” 26 X, 1969, s. 10.
Mieczysław Porębski, Pożegnanie z krytyką, Kraków 1966 (II wyd. 1983), s. 326–329.
Jerzy Olkiewicz, Alicja i Bożena Wahl, „Kultura” 26 VI, 1962, s. 10.
Stanisław Ledóchowski, Zmierzch Manifestów, „Nowa Kultura” nr 44, 1962, s. 9.
Zygmunt Kałużyński, Rehabilitacja Zwykłości, „Nowa Kultura”, 1962.
Jerzy Stajuda, „Nowa Kultura”, 1961.
