Alicja Karłowska-Kamzowa

Alicja Karłowska-Kamzowa (ur. 6 kwietnia 1935 w Piaskach, zm. 24 listopada 1999 w Poznaniu) była profesorem, historykiem sztuki oraz mediewistą.

Życiorys

Urodziła się w rodzinie ziemiańskiej z silnymi tradycjami patriotycznymi jako córka Tadeusza Karłowskiego, który był administratorem lokalnego majątku, absolwentem studiów rolniczych w Berlinie oraz powstańcem wielkopolskim, a także Janiny z Bartoszewiczów herbu Pomian. Po wczesnej śmierci rodziców od 1938 roku wychowywała się w Poznaniu pod opieką siostry ojca, Gabrieli Karłowskiej, docent nauk chemicznych. Maturę uzyskała w 1952 roku w Liceum im. Klaudyny Potockiej w Poznaniu. Studia z zakresu historii sztuki na Uniwersytecie Poznańskim ukończyła w 1956 roku i zaczęła pracę w Zakładzie, a później w Katedrze oraz Instytucie Historii Sztuki na UAM. Pracę magisterską przygotowała pod kierunkiem ks. prof. Szczęsnego Dettloffa, koncentrując się na poliptyku fromborskim oraz późnogotyckiej plastyce toruńskiej. W 1961 roku obroniła dysertację doktorską na temat gotyckich malowideł ściennych na Śląsku, pisaną pod kierunkiem prof. Zdzisława Kępińskiego, a rozprawę habilitacyjną opublikowała w 1970 roku. Zajmowała stanowisko docenta, gdyż profesura została zatwierdzona dopiero w 1989 roku z powodu politycznego sprzeciwu ze strony PZPR (od 1992 roku profesura zwyczajna).

Jej badania dotyczyły średniowiecznej sztuki polskiej, w szczególności malarstwa ściennego i miniaturowego, szczególnie w kontekście Wielkopolski, Śląska oraz Pomorza Wschodniego. Wśród jej osiągnięć znajduje się m.in. katalog pionierskiej wystawy rękopisów iluminowanych w Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie (1993). Interesowały ją również zagadnienia średniowiecznych fundacji artystycznych oraz ikonografia św. Jadwigi Śląskiej, św. Stanisława Biskupa i św. Wojciecha (opracowała katalog wystawy o św. Wojciechu w Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej w 1997 roku). Działała w obszarze włoskiej ikonografii kręgu franciszkańskiego, średniowiecznych fresków serbskich, wizerunku Matki Boskiej Częstochowskiej, brązowych płyt nagrobnych z okresu gotyku, a także twórczości Wita Stosza i Hieronima Boscha. Poświęciła wiele prac problematyce przestrzeni historycznej i ochronie dziedzictwa kulturowego, wprowadzając pojęcie przestrzeni historyczno-kulturowej do planowania przestrzennego. Opracowała liczne teksty dotyczące szeroko pojętej problematyki wielkopolskiej. Była autorką, współautorką oraz redaktorką ponad 300 prac naukowych, publikowanych zarówno w kraju, jak i za granicą, w tym w Czechach i Niemczech. Wśród jej istotnych publikacji indywidualnych można wymienić: Fundacje artystyczne księcia Ludwika I brzeskiego. Studia nad rozwojem świadomości historycznej na Śląsku XIV-XVIII w. (1970 – rozprawa habilitacyjna), Malarstwo śląskie 1250-1450 (1979), Malarstwo gotyckie Europy Środkowowschodniej. Zagadnienie odrębności regionu (1982), Sztuka Piastów Śląskich w średniowieczu. Znaczenie fundacji książęcych w dziejach sztuki gotyckiej na Śląsku (1991), Społeczeństwo średniowieczne na szachownicy życia. Jakuba de Cessolis Traktat o obyczajach i powinnościach szlachty na podstawie gry w szachy (2000). Ostatnie teksty ukazały się w zbiorowej syntezie Malarstwo gotyckie w Polsce w 2004 roku. Liczne publikacje przygotowywała jako współautorka, często będąc inspiratorką ich powstania, m.in. Gotyckie malarstwo ścienne w Polsce (1984), Malarstwo gotyckie na Pomorzu Wschodnim (1990), Gotyckie spiżowe płyty nagrobne w Polsce. Studia o formie i treściach ideowych (1997). Nie unikała także publikacji o charakterze popularnonaukowym, np. dotyczącej bazylice trzebnickiej (1973), gotyckim malowidłom ściennym Opolszczyzny (1976) czy farze kościańskiej (1989). Interesowała się figurą Madonny z XV wieku, która w Sianowie w 1966 roku została ukoronowana na „Królową Kaszub”. Jej publikacje ukazywały się zarówno w renomowanych periodykach naukowych, jak i w regionalnych pismach.

Alicja była osobą życzliwą, niezwykle pracowitą i energiczną, promującą wiele prac magisterskich oraz kilkanaście doktorskich, z zapałem prowadzącą studenckie objazdy terenowe. W 1980 roku zainicjowała interdyscyplinarne seminaria dla młodych mediewistów z kraju i zagranicy, które odbywały się corocznie pod patronatem PTPN w Poznaniu, dbając o sprawną publikację materiałów konferencyjnych. Dziś te spotkania noszą jej imię. Równocześnie prowadziła zajęcia dydaktyczne na Uniwersytecie Wrocławskim oraz współpracowała z Instytutem Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego. Pełniła funkcje kierownika Zakładu Historii Sztuki Średniowiecznej (od 1974), wicedyrektora Instytutu Historii Sztuki, Prodziekana Wydziału Filozoficzno-Historycznego (1972-1975) oraz dziekana Wydziału Historycznego UAM (1981-1984). Angażowała się w działalność społeczną, m.in. w działania Solidarności, zarówno w latach 1980-1981, jak i w czasie stanu wojennego oraz później. Jako jedna z nielicznych pracowników naukowych aktywnie wspierała uczestników strajku studenckiego w 1988 roku, nie zważając na grożące jej konsekwencje. W 1989 roku została przewodniczącą uniwersyteckiego Komitetu Obywatelskiego.

Była aktywna w Poznańskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk (do którego założycieli należał jej pradziad, sędzia Antoni Studniarski, w 1857 roku), gdzie od 1978 roku pełniła kolejno funkcje przewodniczącej Komisji Historii Sztuki, przewodniczącej Wydziału Nauk o Sztuce, sekretarza generalnego, wiceprezesa (od 1990) oraz prezesa (od 1996). Dodatkowo była członkiem Zespołu Nauk Humanistycznych oraz wiceprzewodniczącą opiniodawczo-doradczego Zespołu ds. Upowszechniania Nauki i Informacji Naukowej Komitetu Badań Naukowych, rady programowej Kasy Mianowskiego oraz Rady Ochrony Zabytków Ministra Kultury i Sztuki. Reprezentując zdecydowany i świadomy światopogląd katolicki (spokrewniona z bł. Marią Karłowską), była jednocześnie tolerancyjna wobec odmiennych przekonań. Za swoją działalność otrzymała m.in. Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Medal Komisji Edukacji Narodowej oraz wielkopolski medal regionalny „Ad Perpetuam Rei Memoriam”.

2 grudnia 1999 roku została pochowana obok swojego męża Tadeusza Kamzy (lekarza) na Cmentarzu Sołackim przy ul. Lutyckiej w Poznaniu. Stowarzyszenie Historyków Sztuki zadedykowało jej pamięci materiały sesji naukowej, która odbyła się w listopadzie 2000 roku, zatytułowanej Polska na przełomie I i II tysiąclecia (Poznań 2001).

Wypromowane przewody doktorskie

• Roman Ciecholewski, Treści i funkcje pomorskich Madonn szafkowych, 1978
• Jerzy Domasłowski, Gotyckie malowidła ścienne na Pomorzu Wschodnim, 1980
• Piotr Maniurka, Święta Anna Samotrzeć w gotyckiej rzeźbie śląskiej, 1980
• Jacek Witkowski, Kultura rycersko-dworska na Śląsku w dziełach sztuk plastycznych XIII – pocz. XVI wieku, 1993
• Iwona Błaszczyk, Ikonografia i ewolucja ideowa motywu drzewa w gotyckiej sztuce ziem polskich, 1995
• Aleksander Jankowski, Późnogotyckie malarstwo ścienne na Śląsku, 1995
• Natalia Czekalska, Pontyfikał kamieniecki. Miniatury kodeksu, 1997
• Liliana Krantz-Domasłowska, Architektura gotyckiej katedry w Kwidzynie, 1997
• Andrzej Woziński, Późnogotycka rzeźba drewniana na Pomorzu Wschodnim, 1997

Bibliografia

• Kto jest kim w Poznaniu, pod red. Michała Piotrowskiego, Poznań, Itaka, 1997, ISBN 83-86008-42-3
• Paweł Kamza, Strzelecka 28, „Kronika Miasta Poznania”, ISSN 0137-3552, 1998, nr 2
• Kobieta w kulturze średniowiecznej Europy. Prace ofiarowane Profesor Alicji Karłowskiej-Kamzowej, pod red. Antoniego Gąsiorowskiego, Poznań, Wydaw. Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, wyd. 2, 1999, ISBN 83-7063-109-6 (wyd. 1 – 1995)
• Spis prac doktorskich i magisterskich. Poznań, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Instytut Historii Sztuki, oprac. Katarzyna Barałkiewicz, „Biuletyn Historii Sztuki”, ISSN 0006-3967, R. 61, 1999, s. 115-126
• Uśmiechnięta Polka. Alicja Karłowska-Kamzowa (1935-1999), „Gazeta Wielkopolska” (dod. „Gazety Wyborczej”), ISSN 1232-1508, 27-28.11.1999
• Bibliografia publikacji profesor dr hab. Alicji Karłowskiej-Kamzowej, oprac. Ryszard Piechowiak, „Artium Quaestiones”, ISSN 0239-202X, t. 11, Poznań, Wydaw. Nauk. Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, 2000, ISBN 83-232-1077-2
• Marek Konopka, Profesor Alicja Karłowska-Kamzowa (1935-1999) – spolegliwy opiekun zabytków, „Ochrona Zabytków”, ISSN 0029-8247, R. 53, 2000, nr 4
• Heinrich L. Nickel, Alicja Karłowska-Kamzowa (1935-1999), „Hallesche Beiträge zur Kunstgeschichte”, ISSN 1439-6408, H. 2, 2000
• Paweł Kamza, Gra w szachy (katalog wystawy fotografii), Poznań, PTPN, 2004
• Słownik biograficzny historii Polski, pod red. Janiny Chodery i Feliksa Kiryka, t. 1, Wrocław, Ossolineum, 2005, ISBN 83-04-04692-X, ISBN 83-04-04856-6
• Jacek Kowalski, Profesor Alicja Karłowska-Kamzowa. Portret w pięciu odsłonach, [w:] Wielkopolska – Polska – Europa. Studia dedykowane pamięci Alicji Karłowskiej-Kamzowej = Great Poland – Poland – Europe. Studies in memory of Alicja Karłowska-Kamzowa, pod red. Jacka Wiesiołowskiego przy współpr. Jacka Kowalskiego, Poznań, Wydaw. Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2006, ISBN 83-7063-474-5 (m.in. uzupełnienie bibliografii i wykaz prac dot. prof. A. Karłowskiej-Kamzowej)
• 30. rocznica utworzenia Wydziału Historycznego Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu, teksty Danuta Minta-Tworzowska [i in.], Poznań, Wydz. Historyczny UAM, 2006
• DariuszD. Tabor DariuszD., Malarstwo książkowe na Śląsku w XIV wieku, Kraków: Księgarnia Akademicka, 2008, ISBN 978-83-7188-068-1, OCLC 833464086. Brak numerów stron w książce

Przypisy