Alice Neel

Alice Neel (ur. 28 stycznia 1900, zm. 14 października 1984) była amerykańską malarką, słynącą z portretów ukazujących przyjaciół, rodzinę, kochanków, poetów, artystów oraz nieznajomych. Jej prace wyróżniają się ekspresjonistycznym podejściem do linii i koloru, głęboką psychologiczną analizą oraz intensywnym wyrażaniem emocji. Barry Walker, kurator sztuki nowoczesnej i współczesnej w Muzeum Sztuk Pięknych w Houston, określił Neel jako „jednego z najwybitniejszych artystów portretowych XX wieku”, a w 2010 roku muzeum zorganizowało retrospektywę jej dzieł.

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Alice przyszła na świat w Merion Square w Pensylwanii. Jej ojciec, George Washington Neel, pracował jako księgowy dla Pennsylvania Railroad, a matka, Alice Concross Hartley Neel, zajmowała się domem. W 1900 roku rodzina przeniosła się do Colwyn, wiejskiego miasteczka w Pensylwanii. Alice była czwartym z pięciorga dzieci, miała jedną siostrę i trzech braci. Niedługo po jej narodzinach najstarszy brat zmarł na błonicę. Dorastała w konserwatywnej rodzinie klasy średniej, w czasach, gdy możliwości kobiet były ograniczone, a oczekiwania wobec nich niewielkie. Matka powiedziała jej: „Nie wiem czego oczekujesz, jesteś tylko dziewczynką”.

Aby pomóc rodzicom, po ukończeniu szkoły średniej w 1918 roku przystąpiła do egzaminu w służbie cywilnej i zdobyła dobrze płatną posadę urzędniczą. W tym okresie przez trzy lata uczęszczała na nocne zajęcia plastyczne w Filadelfii. W 1921 roku została przyjęta do Philadelphia School of Design for Women (obecnie Moore College of Art & Design), gdzie studiowała sztuki piękne. W swoich pracach studenckich odrzuciła impresjonizm, wówczas popularny styl, na rzecz realizmu, charakterystycznego dla ruchu Ashcan School. Uważa się, że jej wybór był inspirowany Robertem Henri, jedną z kluczowych postaci Ashcan School, który uczył w Philadelphia School of Design for Women.

Na uczelni Neel dwukrotnie zdobyła wyróżnienia z malarstwa. W 1925 roku otrzymała nagrodę Kern Doge za najlepszy obraz, a w tym samym roku ukończyła naukę w szkole. Często podkreślała, że wybrała szkołę dla dziewcząt, aby skupić się na sztuce i nie być rozpraszana przez mężczyzn.

Kuba

W 1924 roku, podczas letniej szkoły w Chester Springs prowadzonej przez PAFA, Neel poznała Carlosa Enriqueza, kubańskiego malarza z wyższej klasy społecznej. Wzięli ślub 1 lipca 1925 roku w Clowyn w Pensylwanii. Krótko po tym Neel przeprowadziła się do Hawany, gdzie zamieszkała z rodziną męża. Zachwyciła się kubańską awangardą, grupami młodych pisarzy, artystów i muzyków. W tym środowisku rozwinęła swoje zainteresowania polityczne i zaangażowała się w tematykę równości. Twierdziła, że jej pierwsza indywidualna wystawa miała miejsce w Hawanie, jednak brak jest dowodów na potwierdzenie tej informacji. W marcu 1927 roku Neel wystawiła swoje prace wraz z mężem w XII Salon des Bellas Artes, gdzie prezentowane były również dzieła artystów związanych z kubańską awangardą, takich jak Eduardo Abela, Victor Manuel García Valdés, Marcelo Pogolotti i Amelia Pelaez.

Problemy osobiste

26 grudnia 1926 roku w Hawanie urodziła córkę Santillanę. W 1927 roku rodzina wróciła do Stanów Zjednoczonych i osiedliła się w Nowym Jorku. Niestety, miesiąc przed pierwszymi urodzinami Santillana zmarła na błonicę. Trauma po stracie córki miała znaczący wpływ na twórczość Alice, która w swoich obrazach często poruszała tematy związane z macierzyństwem, stratą oraz lękiem, które przewijały się przez jej prace przez wiele lat. Krótko po tragedii Neel zaszła w ciążę ponownie; 24 listopada 1928 roku w Nowym Jorku urodziła drugą córkę, Isabellę Lillian, znaną jako Isabetta. Jej obraz „Well Baby Clinic” był inspirowany narodzinami córki, ukazując ponury portret matek z dziećmi w poradni prenatalnej, przypominający bardziej szpital psychiatryczny niż żłobek.

Na wiosnę 1930 roku Carlos oświadczył, że zamierza wyjechać do Paryża w poszukiwaniu nowego miejsca do życia. Ostatecznie wrócił na Kubę z Isabettą, a Neel wynajęła mieszkanie w Nowym Jorku, gdzie pracowała w pracowni przyjaciół Ethel V Ashton i Rhondy Myers. Po wyjeździe męża i córki Neel przeżyła załamanie nerwowe, co doprowadziło do jej hospitalizacji w Philadelphia General Hospital, gdzie próbowała popełnić samobójstwo.

Ginny Neel, synowa Alice, wspominała ten trudny okres w życiu rodziny: „Nawet w szpitalu psychiatrycznym malowała. Alice dostrzegała nieszczęśników w bohaterach i bohaterów w nieszczęśnikach. Myślę, że potrafiła to dostrzec w każdym z nas”. Około roku później jej stan został uznany za stabilny, a w 1931 roku została wypisana ze szpitala i powróciła do rodzinnego domu. Po długiej wizycie u bliskiej przyjaciółki Nadyi Olaynovej, która często pojawiała się w jej obrazach, Neel wróciła do Nowego Jorku.

Lata powojenne

W 1941 roku Alice urodziła drugiego syna, Hartleya, którego ojcem był komunistyczny intelektualista Sam Brody. W latach 40. XX wieku Neel ilustrowała komunistyczną publikację „Masses & Mainstream” oraz kontynuowała malowanie portretów w rodzinnym domu. W 1943 roku Works Progress Administration, agencja rządowa powołana w ramach Nowego Ładu, zakończyła współpracę z Neel, co utrudniło jej utrzymanie synów. W tym czasie artystka zmuszona była do kradzieży w sklepach oraz korzystania z zasiłków, aby związać koniec z końcem. W latach 1940-1950 jej sztuka praktycznie zniknęła z galerii, z wyjątkiem jednej wystawy w 1944 roku. W latach 50. XX wieku przyjaźń Neel z Mikiem Goldem oraz jego podziw dla jej twórczości zaowocowały wystawą w New Playwrights Theatre. W 1959 roku Neel wystąpiła w filmie „Pull My Daisy” w reżyserii Roberta Franka, u boku młodego Allena Ginsberga. W następnym roku jej prace po raz pierwszy zostały zreprodukowane w magazynie ARTnews.

Twórczość

Wielki Kryzys

W tym czasie, mieszkając w Nowym Jorku, Neel tworzyła portrety lokalnych ekscentryków, w tym Joe Goulda, którego w 1933 roku przedstawiła na obrazie z kilkoma penisami, symbolizującymi jego rozbuchane ego i niespełnione ambicje. Ten obraz, jeden z nielicznych, które przetrwały z jej wczesnych prac, znajduje się obecnie w Tate Modern.

Podczas Wielkiego Kryzysu Neel była jedną z pierwszych artystek zatrudnionych przez Works Progress Administration. Na koniec 1933 roku dostawała wynagrodzenie w wysokości 30 dolarów tygodniowo za pracę w Public Works of Art Project, agencji stworzonej dla artystów przez Whitney Museum. Żyła w biedzie, ale dzięki pracy dla dwóch agencji rządowych jej twórczość zyskała uznanie w świecie sztuki. Malowała głównie realistyczne przedstawienia ulic z czasów kryzysu oraz portrety komunistycznych myślicieli i liderów Komunistycznej Partii Stanów Zjednoczonych, w tym Mother Bloor i poetę Kennetha Fearinga.

Alice była w związku z uzależnionym od heroiny marynarzem Kennethem Doolittlem. W 1934 roku, zaślepiony zazdrością, spalił około 350 jej dzieł, w tym obrazów, akwareli i rysunków. W tym samym czasie mąż Alice zaproponował jej ponowne wspólne zamieszkanie, jednak finalnie para nie złożyła oficjalnych dokumentów rozwodowych ani się nie zeszła.

Środowisko Neel składało się z artystów, intelektualistów oraz liderów Komunistycznej Partii Stanów Zjednoczonych. W swoich pracach ukazywała subwersję i seksualność, przedstawiając żartobliwe oraz przewrotne sceny kochanków i nagości, jak w akwareli z 1935 roku pod tytułem „Alice Neel And John Rothschild In The Bathroom”, prezentującej nagą parę w łazience. W latach 30. XX wieku zdobyła reputację jako artystka oraz zajęła eksponowane miejsce w kręgach nowojorskich intelektualistów i liderów Komunistycznej Partii Stanów Zjednoczonych. Chociaż Neel nigdy nie była oficjalną członkinią partii, jej przywiązanie do ideałów komunistycznych pozostało niezmienne. W drugiej połowie lat 30. XX wieku Neel przeprowadziła się do wschodniej części Harlemu na Manhattanie, znanej jako część hiszpańska, gdzie zaczęła malować swoich sąsiadów, szczególnie kobiety i dzieci.

Kobiece akty

Lato 1930 roku artystka uznawała za jeden z najbardziej twórczych okresów w swoim życiu. W tym czasie była w trudnej sytuacji emocjonalnej, czując się osamotniona po śmierci pierwszej córki oraz wyjeździe drugiej córki z byłym mężem na Kubę. Jesienią przeżyła załamanie nerwowe, co doprowadziło ją do szpitala. Wtedy zmieniła tematykę swoich obrazów: przestała malować rodzinę i przyjaciół, a zaczęła tworzyć kobiece akty.

Akty w sztuce zachodniej przedstawiały nagie kobiety jako bezbronne, anonimowe, bierne postacie. Neel w swoich pracach zaprzeczała tym stereotypom, nadając modelkom tożsamość i siłę. Używała wyrazistych linii oraz żywej palety kolorów, co odróżniało ją od realistów. Jej umiejętność uchwycenia wewnętrznego punktu widzenia modelek sprawiała, że portrety były pełne realizmu. Choć współcześnie niektóre jej akty uznawano za kontrowersyjne, w nowszych czasach wielu krytyków sztuki opisuje je jako szczere i odzwierciedlające prawdę portrety. Alice Neel często malowała kobiety w sytuacjach społecznych lub w przestrzeni publicznej, wyzywając tym samym na pojedynek tradycyjne „sfery kobiecości”, którym podporządkowane były większość dziewiętnastowiecznych artystek. Uważa się, że Neel kwestionowała normy zachowań kobiet w domach oraz w życiu codziennym.

Jednym z jej najbardziej znanych wczesnych kobiecych aktów jest portret Ethel V. Ashton z 1930 roku, obecnie znajdujący się w Tate Modern. Neel przedstawiła swoją koleżankę ze szkoły, Ethel, która, według wielu historyków sztuki, była „sparaliżowana świadomością swojego obnażenia”. Ethel została namalowana w zniekształconej perspektywie, co dodało jej „wrażliwości i lęku”. Neel opisała ten obraz, mówiąc: „Prawie przeprasza za życie. Zobacz wszystkie meble, które musi nosić cały czas”. Poprzez „meble” artystka odnosiła się do jej „ciężkich ud, wystającego brzucha i zwisających piersi”. Obraz został wystawiony 43 lata później na Alumni Exhibition, gdzie spotkał się z krytyką ze strony wielu krytyków sztuki oraz opinii publicznej. Reakcja na obraz była negatywna, ponieważ uznano go za sprzeczny z normami przedstawiania kobiecych aktów. Ethel Ashton, widząc akt na wystawie, „wybiegła wściekła”. Dzieło nie było ani seksualne, ani pochlebne dla kobiecej cielesności, jednak Neel nie miała zamiaru przedstawiać ciała kobiety w idealistyczny sposób – chciała tworzyć obrazy zgodnie z prawdą i szczerością, jak realistka, za którą siebie uważała.

Akty ciężarnych kobiet

W połowie lat 60. XX wieku wiele przyjaciółek Neel zaszło w ciążę, co zainspirowało ją do namalowania serii ich aktów. Portrety te, zamiast ukrywać zmiany fizyczne, podkreślają lęki związane z porodem. Na pytanie, dlaczego zdecydowała się namalować akty kobiet w ciąży, Alice odpowiedziała: „To nie jest moje subiektywne upodobanie, to tylko fakt z życia. To bardzo ważna część życia, a dotychczas była lekceważona. Uważam, że jako temat jest całkowicie właściwy, a ci, którzy z fałszywej skromności lub tchórzostwa nigdy go nie pokazują, robią błąd, ponieważ jest to podstawowy fakt życia. Również plastycznie jest to bardzo ekscytujące. Myślę, że jest to część ludzkiego doświadczenia. Dawni malarze się tym zajmowali, a współcześni unikali, ponieważ kobiety zawsze były przedstawiane jako obiekty seksualne. Kobieta w ciąży ma swoje prawa, nie jest towarem na sprzedaż.”

Neel postanowiła namalować „podstawowe fakty życia” jako akty, ponieważ wierzyła, że jest to ważny temat, który warto przedstawić w tej formie, co odróżniało ją od innych artystów tamtych czasów. Ciężarne akty, według historyczki sztuki Ann Temkin, pozwoliły Neel „zapaść się w wyimaginowaną dychotomię, która dzieli kobiety na niepokalane Madonny lub bezwstydne dziwki”, ponieważ portrety przedstawiają zwykłe kobiety, które można spotkać na co dzień, a nie w sztuce.

Jednym z takich aktów jest „Margaret Evans Pregnant” (1978), obecnie w prywatnej kolekcji. Margaret została przedstawiona siedząc na wysokim krześle, co dodatkowo uwydatniło jej ciężarny brzuch, który stał się centralnym punktem obrazu. Tuż za krzesłem widnieje lustro, jednak odbicie nie przedstawia bohaterki obrazu, lecz profil innej kobiety. Historyk sztuki Jeremy Lewison zauważa, że jej wizerunek jest „tajemniczym sobowtórem, połączeniem opiekunki i artystki, zapowiadającym starszy wiek”, sugerując, że odbicie starszej i mądrzejszej kobiety łączy Margaret i Alice. Symbolika tej części obrazu pozostaje jednak niepewna. Pamela Allara twierdzi, że Neel była „rodzajem artystki-socjolożki, która ożywiła i przekierowała umierający gatunek portretu poprzez połączenie obiektywności z podmiotowością, realizmu z ekspresjonizmem. Wizualnie oddając wygląd osoby, Neel zrozumiała, że nie może być tylko obiektywnym obserwatorem, że sposób przedstawienia postaci wymaga jej zdania.

Autoportrety i ostatnie dzieła

Alice Neel namalowała swój pierwszy nagi autoportret w wieku 80 lat. Na obrazie siedzi na krześle w swojej pracowni, w okularach, trzymając pędzel w prawej ręce, a w lewej starą szmatkę. Portret ukończono w 1980 roku, ale Neel zaczęła go malować pięć lat wcześniej, porzucając go na pewien czas. Do dokończenia pracy namówił ją syn Richard, co zrobiła po zaproszeniu do udziału w wystawie autoportretów w Harold Reed Gallery w Nowym Jorku. Kiedy zaprezentowano ten niekonwencjonalny autoportret, wywołał on mieszane emocje. Neel malowała siebie zgodnie z prawdą, ukazując obwisłe piersi i brzuch. Białe włosy oraz liczne zmarszczki, wraz z niedoskonałościami jej skóry, podkreślały jej dojrzały wiek. Po raz kolejny w swoim ostatnim dziele zakwestionowała normy społeczne dotyczące tego, co powinno być przedstawiane w sztuce. Jej autoportret był jednym z ostatnich dzieł przed śmiercią. Neel zmarła na zaawansowanego raka jelita grubego, spędzając ostatnie dni w gronie rodziny w mieszkaniu w Nowym Jorku.

Uznanie

Pod koniec lat 60. XX wieku zainteresowanie pracami Alice Neel wzrosło na fali popularności ruchów feministycznych. Neel stała się ikoną dla feministek. W 1970 roku namalowała portret działaczki feministycznej Kate Millett, który znalazł się na okładce magazynu Time. Do połowy lat 70. XX wieku Neel zyskała sławę jako ważna amerykańska artystka, a w 1976 roku American Academy i Institute of Arts and Letters wybrali ją do swojego grona. W 1979 roku prezydent Jimmy Carter wręczył jej nagrodę National Women’s Caucus for Art za wybitne osiągnięcia. Uznanie dla Neel osiągnęło apogeum w chwili jej śmierci.

Życie i twórczość Neel zostały przedstawione w filmie dokumentalnym „Alice Neel”, którego premiera miała miejsce na festiwalu filmowym Slamdance w 2007 roku. Reżyserem był jej wnuk Andrew Neel.

Wystawy

W 1943 roku, 13 lat po namalowaniu, nagi portret Neel przedstawiający Ethel Ashton został po raz pierwszy wystawiony na Wystawie Absolwentów, gdzie spotkał się z ogromną krytyką. W 1974 roku twórczość Neel doczekała się retrospektywnej wystawy w Whitney Museum of American Art. Latem 2000 roku, już po śmierci Neel, miała miejsce kolejna retrospektywa w tym samym muzeum. W 1980 roku artystka została zaproszona do wzięcia udziału w wystawie autoportretów w Harold Reed Gallery w Nowym Jorku, gdzie jej autoportret po raz pierwszy pojawił się na wystawie.

Pierwsza wystawa poświęcona twórczości Neel w Europie odbyła się w Londynie w 2004 roku w Victoria Miro Gallery, której kuratorem był Jeremy Lewison, pracujący w Tate. W 2001 roku Filadelfijskie Muzeum Sztuki zorganizowało retrospektywę jej prac zatytułowaną „Alice Neel”. Od 21 marca do 15 czerwca 2010 roku była też tematem retrospektywy „Alice Neel: Painted Truths” zorganizowanej przez Museum of Fine Arts w Houston w Teksasie, która odbyła się również w Whitechapel Gallery w Londynie oraz Moderna Museet Malmö w Szwecji. W 2013 roku miała miejsce pierwsza ważna prezentacja akwareli i rysunków artystki w Nordiska Akvarellmuseet w Skärhamn w Szwecji. W 1971 roku Moore College of Art zorganizowało indywidualną wystawę prac swojej absolwentki Neel.

W 2017 roku Hilton Als był kuratorem wystawy „Alice Neel, Uptown” w Victoria Miro Gallery w Londynie (18 maja–29 lipca 2017). W dniach 10 października 2017–14 stycznia 2018 Deichtorhallen w Hamburgu w Niemczech prezentowało wystawę „Alice Neel – Painter of Modern Life”.

Historia wystaw

1927: XII Salon Belles Artes
1927: Exposicion de Arte Nuevo (sponsorowane przez Revista de Avance)
1932: First Washington Square Outdoor Exhibit; Second Washington Square Outdoor Exhibit
1933: International Book and Art Shop (z Josephem Solmanem); Living Art: American French, German, Italian, Mexican and Russian Artists w Mellon Galleries w Filadelfii
1936: A. C. A. Gallery, Nowy Jork
1938: Contemporary Arts (pierwsza indywidualna wystawa i przynajmniej 3 grupowe); A.C.A. Gallery, Nowy Jork: The New York Group
1939: A.C.A. Gallery, Nowy Jork: Second The New York Group Show
1944: Pinacotheca Gallery
1950: A.C.A. Gallery
1951: New Playwrights Theater
1954: A.C.A. Gallery: Two-One Man Exhibitions: Capt. Hugh N Mulzac, Alice Neel
1960: Old Mill Gallery, Tinton Falls, New Jersey
1962: Reed College, Portland, Oregon; Kornblee Gallery, Nowy Jork: Figures; Zabriskie Gallery, Nowy Jork, Portraits
1963: Graham Gallery, Nowy Jork
1965: Hopkins Center, Dartmouth College; Academy of Arts and Letters, Nowy Jork: Exhibitions of Paintings Eligible for Purchase under the Childe Hassam Fund
1966: Graham Gallery, Nowy Jork
1967: Maxwell Galleries, San Francisco
1968: Graham Gallery, Nowy Jork
1970: Graham Gallery, Nowy Jork
1971: Moore College of Art and Design, Filadelfia
1972: Whitney Museum of American Art, Nowy Jork; Paa Ya Paa Art Gallery and Studio, Nairobi
1973: School of Visual Arts Gallery, Nowy Jork: The Male Nude; Women’s Interart Center and Women in the Arts
1974: Whitney Museum of Art, Nowy Jork: Alice Neel a Retrospective
1975: The Georgia Museum of Art, Ateny: Alice Neel: The Woman and Her Work
1977: Parsons School of Design, Nowy Jork
1979: Graham Gallery, Nowy Jork: Alice Neel: Exhibition of Watercolors and Drawings
1981: C. Grimaldis Gallery, Baltimore: Alice Neel ’81: A Retrospective 1926–1981
1982: Robert Miller Gallery, Nowy Jork: Alice Neel Non-Figurative Works
2017: Fondation Vincent van Gogh Arles, Francja. Alice Neel: peintre de la vie moderne, 4 marca-17 września 2017