Alianci (II wojna światowa)

Alianci w II wojnie światowej

Alianci, od 1 stycznia 1942 roku znani również jako Narody Zjednoczone, to państwa, które wspólnie stawiły czoła blokowi Osi podczas II wojny światowej.

Początkowo aliancka koalicja składała się jedynie z Polski, Francji, Wielkiej Brytanii oraz brytyjskich dominiów (takich jak Australia, Nowa Zelandia, Nowa Fundlandia, Kanada oraz Związek Południowej Afryki). W miarę narastania konfliktu do sojuszu przystąpiły państwa z niemal każdego kontynentu. Formalne powołanie sojuszu miało miejsce 1 stycznia 1942 roku na mocy Deklaracji Narodów Zjednoczonych, choć sama nazwa „Narody Zjednoczone” była rzadko stosowana w czasie wojny. Przywódcy tzw. „wielkiej trójki” – Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych oraz Związku Radzieckiego – koordynowali działania sojuszu, a relacje między Wielką Brytanią a Stanami Zjednoczonymi (alianci zachodni) były szczególnie bliskie.

Daty przyłączenia się poszczególnych państw do koalicji

W czasie inwazji na Polskę

Polska: 1 września 1939
Wielka Brytania: 3 września 1939, w tym:
- Indie Brytyjskie
- inne kolonie brytyjskie
Francja: 3 września 1939, obejmując kolonie francuskie
Australia: 3 września 1939
Nowa Zelandia: 3 września 1939
Nowa Fundlandia: 3 września 1939
Tonga: 3 września 1939
Nepal: 4 września 1939
Południowa Afryka: 6 września 1939
Kanada: 10 września 1939

Po zakończeniu dziwnej wojny

Dania: 9 kwietnia 1940
Norwegia: 9 kwietnia 1940 (od 1942 roku istniał również rząd kolaboracyjny)
Belgia: 10 maja 1940, w tym:
- Kongo Belgijskie
Luksemburg: 10 maja 1940
Holandia: 10 maja 1940, w tym:
- Holenderskie Indie Wschodnie
Królestwo Egiptu: 13 września 1940
Królestwo Grecji: 28 października 1940 (od 1941 roku istniał również rząd kolaboracyjny)
Jugosławia: 6 kwietnia 1941 (formalnie członek Osi przez 2 dni – 25/26 marca, od 1941 roku pod okupacją Osi i podzielona na wiele państw)

Po ataku Niemiec na ZSRR

ZSRR: 22 czerwca 1941
Tuwińska RL: 25 czerwca 1941 (anektowana przez ZSRR w 1944 roku)
Mongolia: 9 sierpnia 1941

Po ataku na Pearl Harbor

Panama: 7 grudnia 1941
Stany Zjednoczone: 8 grudnia 1941, w tym:
- Samoa Amerykańskie
- Guam
- Wspólnota Filipin
- Portoryko
- Wyspy Dziewicze Stanów Zjednoczonych
- inne terytoria nieinkorporowane
Kostaryka: 8 grudnia 1941
Dominikana: 8 grudnia 1941
Salwador: 8 grudnia 1941
Haiti: 8 grudnia 1941
Honduras: 8 grudnia 1941
Nikaragua: 8 grudnia 1941
Chiny: 9 grudnia 1941 (w stanie wojny z Japonią od 1937 roku, kolaboracyjny rząd nankiński po stronie Osi)
Gwatemala: 9 grudnia 1941
Kuba: 9 grudnia 1941

Rządy na uchodźstwie i inne organizacje

Việt Minh: 7 grudnia 1941
Koreański Rząd Tymczasowy: 10 grudnia 1941 (Korea pod okupacją japońską od 1910 roku)
inne koreańskie organizacje niepodległościowe
Czechosłowacja (rząd emigracyjny): 16 grudnia 1941
Komitet Narodowy Wolne Niemcy: 12–13 lipca 1943

Państwa partyzanckie

Polskie Państwo Podziemne
Republika Užicka: 28 lipca 1941 (zlikwidowana 1 grudnia tego roku)
Republika Bihacka: 4 listopada 1942 (zlikwidowana 29 stycznia 1943 roku)
Demokratyczna Federacyjna Jugosławia: 29 października 1943 (formalnie powołana, realnie kontrolująca swoje terytorium od wiosny 1945 roku)
Republika Pińczowska: 24 lipca 1944 (zlikwidowana 12 sierpnia tego roku)

Po podpisaniu Deklaracji Narodów Zjednoczonych

Peru: 12 lutego 1942
Meksyk: 22 maja 1942
Brazylia: 22 sierpnia 1942
Etiopia: 14 grudnia 1942 (okupowana przez Włochy od 1936 roku)
Irak: 17 stycznia 1943 (okupowany przez aliantów w 1941 roku wskutek inwazji brytyjskiej)
Boliwia: 7 kwietnia 1943
Iran: 9 września 1943 (okupowany przez aliantów w 1941 roku wskutek inwazji radziecko-brytyjskiej)
Włochy: 13 października 1943 (formalnie członek Osi, północna część pod okupacją niemiecką)
Kolumbia: 26 listopada 1943
Liberia: 27 stycznia 1944

Po lądowaniu w Normandii i postępach ofensywy radzieckiej

Rumunia: 25 sierpnia 1944 (formalnie także członek Osi)
Bułgaria: 9 września 1944 (formalnie także członek Osi)
San Marino: 21 września 1944
Albania: 26 października 1944 (formalnie pod okupacją Osi: w latach 1939–1943 włoską, od 1943 roku niemiecką)
Węgry: 20 stycznia 1945 (formalnie także członek Osi, od 1944 roku pod okupacją niemiecką)
Bahawalpur: 2 lutego 1945
Ekwador: 2 lutego 1945
Paragwaj: 7 lutego 1945
Urugwaj: 15 lutego 1945
Wenezuela: 15 lutego 1945
Turcja: 23 lutego 1945
Syria: 26 lutego 1945
Liban: 27 lutego 1945
Arabia Saudyjska: 1 marca 1945
Finlandia: 4 marca 1945 (formalnie współwalczyła z państwami Osi, jak również z aliantami w czasie wojny lapońskiej)
Argentyna: 27 marca 1945
Chile: 11 kwietnia 1945

Nieoficjalni sprzymierzeńcy

ruch oporu w III Rzeszy (niem. Widerstand): cały okres trwania wojny
Portugalia: 1942, bitwa o Timor
kolonie portugalskie

Historia

Chiny

W 1920 roku Rosja Radziecka wsparła rząd Kuomintangu w reorganizacji partii, przynajmniej w sposób powierzchowny, według modelu leninizmu. Po zjednoczeniu Chin, Czang Kaj-szek usunął jednak lewicowców z partii i odmówił połączenia z Komunistyczną Partią Chin, aby wspólnie walczyć przeciwko Japończykom. Taka sytuacja utrzymała się nawet po incydencie mukdeńskim, gdy Japonia ustanowiła reżim marionetkowy w Mandżurii w wyniku inwazji w 1931 roku. W tym samym czasie Czang Kaj-szek prowadził kampanię przeciwko KPCh, równolegle z licznymi potyczkami granicznymi z Japonią. W tym okresie Chiny nieustannie traciły terytoria na rzecz Japonii. Na początku lat 30. III Rzesza i Republika Chińska były bliskimi partnerami w sprawach wojskowych i przemysłowych, a Niemcy dostarczały Chinom znaczną ilość broni. W lipcu 1937 roku, w wyniku incydentu na moście Marco Polo, Chiny i Japonia wciągnęły się w wojnę na szeroką skalę, która trwała do 1945 roku. Początkowo Niemcy potępiały japońskie zbrodnie wojenne w Chinach, w tym masakrę nankińską w 1937 roku, ale później uznały, że Japonia będzie dobrym sojusznikiem w walce przeciwko ZSRR, co spowodowało przerwanie współpracy z Chinami w maju 1938. ZSRR, chcąc, aby Chiny pozostały w walce przeciwko Japonii, dostarczał pomoc militarną do 1941 roku, do podpisania paktu o neutralności z Japonią, w celu przygotowania się na wojnę przeciwko Niemcom.

Chociaż Chiny walczyły najdłużej ze wszystkich państw sprzymierzonych, to do koalicji oficjalnie przystąpiły dopiero 7 grudnia 1941 roku, po ataku na Pearl Harbor. Czang Kaj-szek, przewidując zwycięstwo aliantów, czekał na wejście Stanów Zjednoczonych do wojny, a następnie wypowiedział wojnę Niemcom oraz państwom Osi. Pomoc od aliantów była jednak ograniczona, ponieważ droga łącząca Birmę z Chinami została zablokowana przez Japonię, a alianci ponosili wiele porażek w tym teatrze działań. Koalicyjna pomoc nie dotarła do Chin aż do wiosny 1945 roku, a ponad 1,5 miliona japońskich żołnierzy walczyło na chińskim terytorium. Oddziały, które mogłyby zostać rozmieszczone gdzie indziej, poddały się i zawarły oddzielny pokój z Chinami.

Formowanie się koalicji

1 września 1939 roku niemiecka inwazja na Polskę zainaugurowała II wojnę światową. Zgodnie z statutem westminsterskim z 1931 roku, dominia Brytyjskiej Wspólnoty Narodów miały prawo do neutralności, jednak Australia, Nowa Zelandia i Nowa Fundlandia powtórzyły brytyjską deklarację. Nepal, jako niezależny członek Wspólnoty, wypowiedział wojnę Niemcom 4 września. Premier Związku Południowej Afryki, Barry Hertzog, odmówił wypowiedzenia wojny, co doprowadziło do upadku jego koalicyjnego rządu 6 września; nowy premier, Jan Smuts, wypowiedział wojnę tego samego dnia. Kanada dołączyła do wojny z Niemcami 10 września.

17 września 1939 roku ZSRR dokonał agresji na Polskę, a 30 listopada na Finlandię (wojna zimowa) – w obu przypadkach bez wymaganego prawem międzynarodowym wypowiedzenia wojny. W ciągu roku Sowieci dokonali aneksji państw bałtyckich (Litwa, Łotwa i Estonia) oraz części Rumunii – Besarabii. Niemiecko-sowiecki pakt został złamany przez agresję na ZSRR 22 czerwca 1941 roku.

Stany Zjednoczone dołączyły do koalicji po ataku na Pearl Harbor, który miał miejsce 7 grudnia 1941 roku. 1 stycznia 1942 roku powstała Deklaracja Narodów Zjednoczonych, pod którą podpisało się 26 państw (deklaracja ta stanowi podstawę dzisiejszej ONZ). Z niej wyłonili się tak zwani czterej policjanci, czyli Wielka Brytania, Stany Zjednoczone, ZSRR oraz Chiny, którzy przewodzili sojuszowi do końca wojny i kształtowali przyszły porządek światowy po pokonaniu Osi.

Alianci w czasie wojny

Pierwsi alianci

Pierwszymi aliantami były państwa, które wypowiedziały wojnę hitlerowskim Niemcom na początku września 1939 roku. Były to:

Polska
Francja
Wielka Brytania

Te państwa były połączone siecią wspólnych paktów obronno-wojskowych podpisanych jeszcze przed wojną. Francusko-brytyjskie przymierza: Entente cordiale i Trójporozumienie zostały zawarte w 1904 oraz 1907 roku i były aktywne przez całą I wojnę światową. Francusko-polskie przymierze zostało podpisane w 1921 roku, z poprawkami w 1927 oraz 1939 roku. Polsko-brytyjski wspólny pakt obrony, podpisany 25 sierpnia 1939 roku, zawierał obietnice wzajemnej wojskowej pomocy w razie agresji Niemiec. Polska nigdy oficjalnie nie poddała się III Rzeszy. Polski rząd na uchodźstwie po 1939 roku kontynuował udział Polski w II wojnie światowej. Setki tysięcy żołnierzy polskiej armii dzielnie walczyło na froncie zachodnim oraz w okupowanej Polsce (zobacz: polski ruch oporu). ZSRR, po zerwaniu stosunków dyplomatycznych z Rządem RP na uchodźstwie, w 1943 roku utworzył Ludowe Wojsko Polskie, wokół którego zbudowano powojenny rząd Polski.

Ponadto, brytyjskie, holenderskie i francuskie kolonie walczyły u boku macierzystych państw przez całą wojnę.

Polska

Po agresji III Rzeszy, Słowacji i ZSRR we wrześniu 1939 roku, po przejęciu całego terytorium II Rzeczypospolitej przez ZSRR, III Rzeszę, Słowację oraz Litwę, Polska nie skapitulowała wobec agresorów. Rząd RP na uchodźstwie po 1939 roku kontynuował walkę z wrogiem na wszystkich frontach, wykorzystując Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie oraz Armię Krajową w okupowanej Polsce. W okupowanym kraju działało Polskie Państwo Podziemne z własną administracją, sądownictwem i siłami zbrojnymi, podporządkowane rządowi Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie, co pozwoliło na kontynuację ciągłości państwa polskiego. Po odkryciu przez III Rzeszę w kwietniu 1943 roku grobów ofiar zbrodni katyńskiej, ZSRR zerwał z nią stosunki dyplomatyczne i zaczął planować przejęcie władzy w Polsce po planowanym wkroczeniu Armii Czerwonej na jej terytorium. W tym celu utworzono organizacje takie jak Związek Patriotów Polskich czy Ludowe Wojsko Polskie pod dowództwem Zygmunta Berlinga.

Francja

Francja w czasie II wojny światowej przeżywała wiele kluczowych wydarzeń:

Dziwna wojna, 1939–1940, po francusku drôle de guerre, lub Sitzkrieg (siedząca wojna) w Niemczech.
Bitwa o Francję, maj – czerwiec 1940, która zakończyła się klęską francuskiej armii, upadkiem III Republiki Francuskiej i utworzeniem Francji Vichy.
Okres francuskiego ruchu oporu oraz sił Wolnej Francji, od 1940 aż do czerwca 1944, co obejmowało lądowanie w Normandii oraz inwazję w sierpniu na południową Francję (operacja Dragon), które doprowadziły do wyzwolenia Paryża 25 sierpnia 1944 roku, a następnie całej Francji przez sojuszników.
Utworzenie Rządu Tymczasowego Republiki Francuskiej oraz działania wojskowe prowadzące do reorganizacji francuskiej armii „B” w I armię francuską, co później przyczyniło się do kapitulacji III Rzeszy 8 maja 1945 roku.

Wspólnota Brytyjska

Oprócz Wielkiej Brytanii, kilka niezależnych członków Wspólnoty Brytyjskiej, będących dominami, wypowiedziało wojnę Niemcom oddzielnie, tego samego dnia co Wielka Brytania lub niedługo potem. Były to: Kanada, Australia, Nowa Zelandia, Nowa Fundlandia oraz Związek Południowej Afryki.

Indie Brytyjskie oraz inne brytyjskie terytoria zamorskie również stanęły u boku króla Jerzego VI. Indie poniosły 1 500 000 ofiar wśród cywilów, co przewyższało liczbę ofiar w samej Wielkiej Brytanii. Z 2 500 000 żołnierzy, 87 000 zginęło, co stanowiło więcej niż w jakimkolwiek innym państwie Wspólnoty, z wyjątkiem Wielkiej Brytanii.

Grupa Oslo

Grupa Oslo była organizacją państw neutralnych. W czasie wojny czterej jej członkowie dołączyli do koalicji. Były to: Królestwo Norwegii, Królestwo Holandii, Królestwo Belgii oraz Wielkie Księstwo Luksemburga.

Finlandia została zaatakowana przez ZSRR 30 listopada 1939 roku. Później Finlandia i Dania oficjalnie dołączyły do paktu antykominternowskiego. Królestwo Szwecji utrzymało oficjalną neutralność. W 1944 roku Finlandia była zmuszona do kapitulacji i przystąpienia do wojny po stronie ZSRR przeciwko Niemcom (tzw. wojna lapońska).

Atak na Danię rozpoczął się 9 kwietnia 1940 roku. Duński rząd nie wypowiedział wojny, lecz poddał się tego samego dnia, pod warunkiem zatrzymania kontroli nad sprawami wewnętrznymi. Dania nie miała rządu na emigracji i walczyła zarówno ze sprzymierzonymi, jak i siłami Osi. Islandia i Grenlandia, będące terytoriami zależnymi od Danii, były okupowane przez aliantów przez całą wojnę. Brytyjskie siły przejęły kontrolę nad Islandią w 1940 roku zgodnie z ustawą Lend Lease. Stany Zjednoczone, mimo oficjalnej neutralności, podpisały traktat z Danią 9 kwietnia 1941 roku, dając ich siłom zbrojnym prawo do zakładania baz wojskowych na Grenlandii. Później, 7 lipca 1941 roku, Amerykanie przejęli kontrolę nad Islandią. Wyspa ta ogłosiła pełną niepodległość od Danii w 1944 roku, ale nigdy nie wypowiedziała wojny państwom Osi.

Portugalia

Mimo że Portugalia pozostawała oficjalnie neutralna, brytyjsko-portugalskie przymierze umożliwiło aliantom ustanowienie bazy na Azorach. Portugalia protestowała przeciwko okupacji Timoru przez sprzymierzonych w 1942 roku, jednak nie podjęła żadnych działań w tej sprawie. Kolonia została później zajęta przez Japonię. Timorscy i portugalscy cywile wspierali alianckich komandosów w stawianiu oporu Japończykom. W czasie wojny inna portugalska kolonia, Makau, także została zajęta przez Japonię.

Unia Panamerykańska

Członkowie Unii Panamerykańskiej, którzy pozostawali neutralni w latach 1939–1941, podpisali pakt o wspólnej obronie podczas konferencji ministrów spraw zagranicznych w Hawanie w dniach 21-30 lipca 1940 roku.

W spotkaniu ministrów spraw zagranicznych państw amerykańskich w Hawanie wzięli udział:

Boliwia
Brazylia (25 sierpnia 1942)
Kolumbia
Kostaryka
Kuba
Dominikana
Salwador
Gwatemala
Haiti
Honduras
Meksyk (1 czerwca 1942)
Nikaragua
Panama
Stany Zjednoczone

W lipcu 1944 roku, wsparcie zbrojne koalicji udzieliła Brazylia, wysyłając 25 000 żołnierzy w Brazylijskim Korpusie Ekspedycyjnym na front włoski. W 1945 roku, podczas kampanii na Filipinach, do Sił Powietrznych USA na Dalekim Wschodzie dołączył 201 Meksykański Dywizjon Myśliwski. Pozostałe wymienione państwa nie wniosły znaczącego wkładu do działań wojennych.

Komintern

Organizacje i partie komunistyczne, podporządkowane Kominternowi, podjęły walkę przeciwko siłom Osi po ataku III Rzeszy na ZSRR 22 czerwca 1941 roku lub wcześniej (jak w przypadku Jugosławii). Do tej grupy należały:

Armia Narodowo-Wyzwoleńcza w Albanii
Narodowy Front Wyzwoleńczy i Komunistyczna Partia Grecji
Związek Komunistów Jugosławii
Polska Partia Robotnicza (utworzona w styczniu 1942) z Gwardią Ludową (jej organizacją zbrojną). PPR oficjalnie nie należała do Kominternu, ale była de facto mu podporządkowana.
Chińska Armia Ludowo-Wyzwoleńcza – prowadząca działania przeciwko siłom Cesarstwa Japonii od 1937 roku.
Hukbalahap (armia Komunistycznej Partii Filipin), Komunistyczna Partia Malajów oraz Việt Minh – prowadzące działania przeciwko siłom japońskim od grudnia 1941.

Międzynarodówka Komunistyczna została formalnie rozwiązana 15 maja 1943 roku, ale koordynacja działań partii komunistycznych była kontynuowana kanałami nieoficjalnymi.

Karta Atlantycka

Karta Atlantycka została ogłoszona 14 sierpnia 1941 roku na pokładach okrętów zakotwiczonych w Argentii (Nowa Fundlandia) i określała wizję świata po II wojnie światowej. Do deklaracji nie przyłączyły się Stany Zjednoczone, które zachowały status państwa neutralnego. Państwa, które podpisały dokument, przyjęły następujące postanowienia:

sygnatariusze nie będą dążyli do ekspansji terytorialnej ani jakiejkolwiek innej
sygnatariusze nie godzą się na zmiany terytorialne państw bez ich zgody
uznaje się wolny dostęp do surowców i wolność handlu
wzywa się do przywrócenia autonomii państw, którym zabrano ją siłą
deklaracja dążenia do współpracy gospodarczej
zapowiedź ustanowienia pokoju dającego bezpieczeństwo narodom
deklaruje się wolność mórz i oceanów
wyraża się nadzieję, że narody nie będą stosować przemocy (co wymaga wprowadzenia systemu bezpieczeństwa na szeroką skalę i rozbrojenia narodów zagrażających pokojowi).

Karta Atlantycka była pierwszym krokiem w kierunku utworzenia Organizacji Narodów Zjednoczonych.

Deklaracja Narodów Zjednoczonych

Nazwa „Narody Zjednoczone” została po raz pierwszy użyta przez prezydenta USA, Franklina D. Roosevelta. Deklaracja Narodów Zjednoczonych, zobowiązująca do walki z Państwami Osi, została podpisana 1 stycznia 1942 roku przez 26 państw:

Meksyk
Wspólnota Narodów Filipin
Etiopia

W pierwszych czterech miesiącach 1943 roku do deklaracji przystąpiły również Irak, Brazylia oraz Boliwia. W 1944 roku dołączyły Liberia i Francja, a w 1945 roku sygnatariuszami zostały: Peru, Chile, Paragwaj, Wenezuela, Urugwaj, Turcja, Egipt, Arabia Saudyjska, Liban, Syria oraz Ekwador.

Karta Narodów Zjednoczonych

Karta Narodów Zjednoczonych została podpisana 26 czerwca 1945 roku w San Francisco przez 50 z 51 państw członkowskich (Polska podpisała ją dwa miesiące później) i weszła w życie 24 października tego samego roku. Przedstawiciele pięciu państw założycielskich, a mianowicie Chin, Francji, ZSRR, Wielkiej Brytanii oraz Stanów Zjednoczonych, wielokrotnie spotykali się podczas wojny, aby omówić sytuację po zakończeniu konfliktu, m.in. w drugiej połowie 1944 roku spotkali się w Waszyngtonie, gdzie dyskutowano o zakresie, celach i metodach działania Rady Bezpieczeństwa. Pierwsze posiedzenie Rady Bezpieczeństwa miało miejsce tuż po wojnie, 17 stycznia 1946 roku.

Lista 51 sygnatariuszy Karty Narodów Zjednoczonych (członkowie Rady Bezpieczeństwa zaznaczeni są wytłuszczonym drukiem):