Ali-Naghi Waziri (urodzony w 1887 roku w Teheranie, zmarł 9 września 1979) był irańskim muzykiem, kompozytorem oraz muzykologiem, znanym jako wirtuoz gry na tarze i dyrektorem Konserwatorium Muzycznego Iranu.
Życiorys
Ali-Naghi Waziri przyszedł na świat w 1887 roku w Teheranie jako syn wysokiego oficera MuqChana Mirpandża i jego żony Bibi Chanom, która była pisarką oraz działaczką na rzecz praw kobiet.
W wieku czternastu lat, za namową ojca, rozpoczął służbę wojskową. Niedługo potem wyjechał z ojcem do jednostki stacjonującej w Golestanie, gdzie nauczył się grać na trąbce od miejscowego trębacza. Po powrocie do Teheranu, na własną prośbę, zaczął naukę gry na tradycyjnym instrumencie, jakim jest tara, pod okiem swojego wuja.
Waziri był zwolennikiem ruchu rewolucyjnego, dążącego do wprowadzenia demokracji konstytucyjnej. W 1909 roku oskarżono go o niesubordynację, co groziło mu aresztowaniem. Jednak dzięki zmianom w armii awansował na pułkownika i objął dowództwo sił bezpieczeństwa w Mazandaran i Gorgan. Po wybuchu I wojny światowej oraz rosnącej presji ze strony Wielkiej Brytanii i Rosji, jego niezadowolenie z kariery wojskowej wzrosło. W 1917 roku zrezygnował z wojska, decydując się na pełne poświęcenie muzyce.
Jego zainteresowania muzyczne doprowadziły do nauki gry na różnych instrumentach, w tym na skrzypcach u Hosejna Hangafarina, który nauczył go również zachodniego zapisu nutowego. Waziri doskonalił grę na tradycyjnych skrzypcach kamancze, santurze i mandolinie. Równocześnie rozwijał swoje umiejętności gry na tarze, ucząc się od Mirzy Abdollaha, uznanego wirtuoza. Opracował pierwszą nutową transkrypcję radifów Mirzy Abdollaha oraz Aghi Hosejn-Gholego. Wersja ta została uznana za zaginioną, ale odnaleziono ją u ucznia Waziriego, Musy Marufiego (1889–1965), który dodał krótsze radify Darwisza Chana oraz zapisy Mahdiego Gholego Hedajata. Dzieło Marufiego zostało opublikowane przez irańskie Ministerstwo Kultury i Sztuki w 1963 roku.
W 1918 roku Waziri, jako pierwszy Irańczyk, wyjechał do Paryża i Berlina, aby uczyć się kompozycji, gry na fortepianie i śpiewu. Towarzyszył mu przyjaciel i mentor Mostafagholi Chan Bajat, który wspierał go finansowo. W Paryżu w Ecole Superieure de Musique uczestniczył w zajęciach teoretycznych dotyczących harmonii oraz doskonalił grę na skrzypcach i fortepianie, a kompozycji uczył się prywatnie u Paula Vidala (1863–1931). W 1921 roku przeniósł się do Berlina, gdzie kontynuował naukę kompozycji w Hochschule für Musik. W Berlinie związał się z grupą perskich intelektualistów, wydających periodyk Armaghan, w którym opublikował swój pierwszy artykuł Sanaje-e mostazrafa. Tam również wydał swoją pierwszą książkę o muzyce Dastur-e tar.
Po powrocie do Persji w 1923 roku, Waziri założył własną szkołę muzyczną oraz przyszkolną orkiestrę, a także stowarzyszenie muzyczne Kolub-e musighi. W szkole nauczał gry na instrumentach tradycyjnych oraz zachodnich, prowadząc zajęcia teoretyczne z zakresu klasycznej muzyki zachodniej i tradycyjnej perskiej. Była to pierwsza instytucja edukacyjna w Iranie, gdzie nauczano równocześnie obu tradycji muzycznych. Uzyskał także zgodę władz na utworzenie dwóch klas dla kobiet, mimo że nie mogły one uczestniczyć w zajęciach muzycznych.
W stowarzyszeniu Waziriego znajdowali się pisarze, poeci i uczeni, w tym Mohammad Hedżazi, Ali-Akbar Dehchoda oraz Gholamreza Raszid-Jasemi. Klub stał się miejscem wymiany intelektualnej i kulturalnej, a Waziri prowadził wykłady na temat muzyki jako sztuki oraz jej roli w społeczeństwie. Wykłady były otwarte zarówno dla mężczyzn, jak i kobiet.
W 1928 roku, poza prowadzeniem własnej placówki, Waziri został dyrektorem Szkoły Muzycznej Madrasa-je muzik, która została założona sześćdziesiąt lat wcześniej w celu kształcenia muzyków dla orkiestr wojskowych. Zreformował program nauczania w tej szkole, wprowadzając wiele rozwiązań z własnej instytucji. Oba ośrodki zostały następnie połączone w Konserwatorium Muzyczne, którym kierował Waziri. W 1934 roku został jednak zwolniony z tego stanowiska z powodu konfliktu z dworem. Został poproszony przez Szacha, aby wraz z orkiestrą szkolną występować podczas uroczystej kolacji z udziałem następcy tronu Szwecji, ale odmówił, nie chcąc grać podczas posiłku. Prawdziwy powód zwolnienia był związany ze zmianą polityki kulturowej Szacha. Na stanowisku dyrektora Konserwatorium zastąpił go Gholamhosejn Minbaszijan, który przekształcił nauczanie w szkole na wzór zachodni, eliminując tradycyjną muzykę irańską z programu zajęć.
Waziri wycofał się z aktywnej działalności muzycznej, koncentrując się na kompozycji. W 1936 roku objął nowo utworzoną katedrę estetyki na Uniwersytecie w Teheranie, gdzie prowadził wykłady z zakresu muzyki, historii sztuki, a nawet architektury.
Po abdykacji Rezy Szaha Pahlawiego w 1941 roku, powrócił na stanowisko dyrektora Konserwatorium i, wspólnie z Ruhollahem Khaleqim, założył Orkiestrę Nowin przy Radiu Iran, gdzie objął kierownictwo działu muzycznego.
W 1946 roku, po zmianie rządu, ponownie został zwolniony, a następnie poświęcił się pracy akademickiej aż do emerytury w 1965 roku. Wśród jego uczniów byli Ruhollah Chaleghi, Abolhassan Saba, Musa Marufi oraz Dżawad Marufi.
Ali-Naghi Waziri zmarł 9 września 1979 roku. Do jego osiągnięć należy opracowanie perskiego zapisu dźwięków unikalnych dla irańskiej tradycji muzycznej, przetłumaczenie zachodniej terminologii muzycznej na język perski, wynalezienie nowych instrumentów oraz napisanie pierwszego podręcznika muzyki irańskiej z zapisem nutowym.
Publikacje
- Dastur-e tar, Berlin, 1922
- Dar alam-e musighi wa sanat, 1925
- Dastur-e dżadid-e tar, Teheran, 1936
- Dastur-e wijolon, Teheran, 1933–37
- Musighi-je nazari, Teheran, 1934
- Sorudha-je madares, Teheran, 1933
- Ziba-szenasi dar honar wa tabiʿat, Teheran, 1950
- Tarich-e omumi-je honarha-je mosawwar, ghabl az tarich ta Eslam, Teheran, 1961
