Ali Bunsch

Ali Bunsch

Ali Bunsch, właściwie Alojzy Józef Bunsch (urodzony 17 lutego 1925 w Bielsku, zmarły 16 lutego 1985 w Gdańsku) był polskim scenografem, reżyserem oraz dyrektorem teatrów. Jego działalność scenograficzna koncentrowała się głównie na teatrze lalek, co miało istotny wpływ na rozwój polskiej scenografii lalkowej po II wojnie światowej. Współpracował także z teatrami dramatycznymi, zwłaszcza z Teatrem Wybrzeże w Gdańsku oraz Teatrem Dramatycznym w Warszawie. Był synem malarza Adama Bunscha oraz starszym bratem grafika Franciszka Bunscha.

Życiorys

Ali Bunsch uczęszczał do szkoły średniej w Bielsku, a następnie, w czasie niemieckiej okupacji, kontynuował naukę w Kunstgewerbeschule w Krakowie (Szkole Rzemiosła Artystycznego, która w ograniczonym zakresie realizowała program ASP i została zamknięta na początku 1943). Współpracował z podziemnym Teatrem Niezależnym Tadeusza Kantora, biorąc udział w spektaklach takich jak Balladyna (1943) oraz Powrót Odysa (1944).

Po wojnie, w latach 1945–1949, studiował malarstwo w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie pod kierownictwem Eugeniusza Eibischa oraz scenografię u Karola Frycza. Dyplom z zakresu scenografii uzyskał w 1952 roku. Uczył się także w pracowni Andrzeja Pronaszki w Studiu przy Teatrze Starym w Krakowie.

Wczesne scenografie projektował wspólnie z A. Cybulskim do przedstawień warsztatowych Studia przy Starym Teatrze, takich jak Beksy (1945) w reżyserii M. Billiżanki, oraz Niespodzianka (1945) na scenie Starego Teatru. W czasie studiów rozpoczął współpracę z Teatrem Lalek Groteska, gdzie zaprojektował dekoracje do m.in.: Szewczyka Dratewki (1945, z M. Borowiejską), Kolorowych piosenek (1946, z A. Cybulskim) oraz Cudownej lampy Aladyna (1948). W latach 1948–1951 współpracował z reżyserem H. Rylem w Teatrze Lalek Arlekin w Łodzi, gdzie od 1949 roku pełnił funkcję kierownika plastycznego, projektując dekoracje i lalki do przedstawień takich jak Wesoła maskarada, Samba i lew.

W 1952 roku objął stanowisko kierownika artystycznego Teatru Lalek (od 1957 roku Teatr Miniatura) w Gdańsku, a w latach 1956–1961 był dyrektorem tej sceny. Następnie współpracował z teatrem jako scenograf do 1968 roku. Wraz z reżyserką N. Gołębską stworzył szereg ważnych artystycznie widowisk lalkowych, w tym: Dumna legenda (1954), Żart olszowiecki (1956), Pastorałka (1957), Piękna Parysada (1958), Biwak z przyśpiewkami (1958), Flisak i Przydróżka (1960, nagrodzone na II Ogólnopolskim Festiwalu Teatrów Lalkowych w Warszawie oraz Międzynarodowym Festiwalu Teatrów Lalek w Bukareszcie), Bo w Mazurze taka dusza (1962, Laska Mistrzowska na III Festiwalu Teatrów Lalkowych Polski Północnej w Toruniu) oraz Piast i Popiel (1963, Laska Mistrzowska na IV Festiwalu Teatrów Lalkowych Polski Północnej w Toruniu).

Jego przedstawienie Bo w Mazurze taka dusza zdobyło międzynarodowe uznanie, prezentowane m.in. na Festiwalach Teatrów Lalkowych w Brunszwiku (1970), Beirucie (1970) oraz w Finlandii i Niemczech. Wystawiona w 1957 roku Pastorałka wprowadziła motyw szopki krakowskiej, który pojawiał się w wielu jego późniejszych scenografiach. Podczas jego dyrekcji Teatr Miniatura zyskał wyrazisty styl artystyczny, łącząc folklor i tradycję narodową z nowoczesną plastyką.

W latach 1954–1958 był równocześnie kierownikiem plastycznym Teatru Lalki i Aktora Baj w Warszawie, gdzie opracowywał scenografię do Aszar-Kari (Cudowny skarb) oraz Trzech braci Czing. W 1968 roku zaprojektował dekoracje do odnoszącego sukcesy Pana Twardowskiego w reżyserii M. Snarskiej w Teatrze Lalek Guliwer w Warszawie, z którym związał się na stałe, projektując scenografie do ponad dwudziestu spektakli, takich jak Tajemnicza szuflada (1969), Trzej muszkieterowie (1971), Słowo o wyprawie Igora (1973, nagrodzone na Ogólnopolskim Przeglądzie Sztuk Rosyjskich i Radzieckich w Teatrze Lalek w Łodzi w 1977), Rozbójnicy z Kardamonu (1975), Porwanie w Tiutiurlistanie (1977), Złote jabłko i dziewięć pawi (1981) oraz Baśń o pięknej Parysadzie (1984). Wiele lat pracował również w Teatrze Lalki Tęcza w Słupsku, a od sezonu 1972/73 aż do końca życia był stałym scenografem, kontynuując estetykę wypracowaną w gdańskiej Miniaturze. Współpracując z Z. Miklińską, dyrektorką teatru i reżyserką, stworzył m.in. takie przedstawienia jak: Od Polski śpiewanie (1970, Grand Prix na VII Międzynarodowym Festiwalu Teatrów Lalkowych w Zagrzebiu), Kaszubi pod Wiedniem (1972), Panienka z okienka (1977, wyróżnienie za scenografię na VIII Ogólnopolskim Festiwalu Teatrów Lalkowych w Opolu), Bajka o żołnierzu i śmierci (1977), Po kolędzie (1981) oraz Zima, zima (1984).

Ali Bunsch współpracował z wieloma teatrami lalek w całej Polsce, w tym w Lublinie, Wrocławiu, Wałbrzychu, Szczecinie, Olsztynie, Białymstoku, Toruniu i Łodzi.

Równocześnie projektował scenografie i kostiumy dla teatrów dramatycznych. Najdłużej związany był z Teatrem Wybrzeże w Gdańsku, gdzie w latach 1958–1977 był stałym scenografem, a w sezonie 1962/63 pełnił funkcję dyrektora artystycznego. Najważniejsze osiągnięcia przypadają na czas dyrekcji Zygmunta Hübnera. Dla Teatru Wybrzeże przygotował scenografie do takich przedstawień jak: Ptak (1956), Zbrodnia i kara (1958), Kajus Cezar Kaligula (1959), Opera za trzy grosze i Wesele (1960), jednoaktówki Mrożka: Karol, Strip-tease, Na pełnym morzu (1961), Sen srebrny Salomei (1962), Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale (1964), Zawisza Czarny i Tango (1965), Noc listopadowa (1967), Ryszard III (wspólnie z J. Pożakowską), Dwa teatry (1968), Zemsta (1970), Janosik, czyli na szkle malowane (1971), Thermidor, Gra miłości i przypadku, a także Nasze miasto (1972), Lato (1973) oraz Śluby panieńskie (1974) i Kondukt (1975).

Krytyka doceniła także jego kostiumy zaprojektowane dla Teatru Dramatycznego w Warszawie, głównie do przedstawień w reżyserii Ludwika René, gdzie współpracował ze scenografem Janem Kosińskim. Powstały wówczas kostiumy do m.in. Romulusa Wielkiego (1966), Anabaptystów (1967), Kronik królewskich (1968) oraz Życia snem (1969), a także scenografia i kostiumy do Marchołta grubego, a sprośnego (1970).

Projektował dekoracje i kostiumy także w wielu innych teatrach dramatycznych, w tym przede wszystkim dla: Teatru Śląskiego w Katowicach, Teatru im. W. Horzycy w Toruniu, Teatru na Targówku w Warszawie, Teatru Zagłębia w Sosnowcu oraz Teatru Współczesnego we Wrocławiu.

W latach 1975–1980 był związany z Teatrem Muzycznym w Gdyni, gdzie pod kierownictwem Danuty Baduszkowej realizował scenografie do m.in.: Szwejka (1977), Chłopca z gwiazd (1979) oraz Nowego Don Kichota, czyli stu szaleństw (1979).

Ali Bunsch zajmował się również malarstwem, grafiką oraz ilustracją książkową.

W kontekście historii XX-wiecznego teatru lalek w Polsce podkreśla się oryginalne formy jego lalek, charakteryzujących się prostym geometrycznym kształtem i barwnymi kostiumami, a także dynamiczny styl scenograficzny, nawiązujący do narodowej tradycji. Opracował scenografie do ponad trzystu spektakli, z czego ponad połowę w teatrach lalek, około stu w dramatycznych oraz ponad dwadzieścia w teatrach muzycznych i estradowych.

Niestety, zmarł nagle w wyniku wylewu w przeddzień ukończenia 60 lat, podczas przygotowań do premiery spektaklu Lodoiska (1985) w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku. Został pochowany na Cmentarzu Salwatorskim w Krakowie.

Otrzymał wiele nagród, w tym dwukrotnie Nagrodę Prezesa Rady Ministrów za twórczość artystyczną dla dzieci i młodzieży (1953 i 1977), a także został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (15 lipca 1954) oraz Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1959).

Przypisy

Bibliografia

  • Z. Strzelecki, Polska plastyka teatralna, t. 1-3, Warszawa 1965, s. 529-531
  • H. Jurkowski, Teatr Miniatura. Tezy do monografii, Gdańsk 1979.
  • H. Jurkowski, Dzieje teatru lalek. Od wielkiej reformy do współczesności, Warszawa 1984, s. 173-178.
  • N. Gołębska, Od szopki do horyzontu, „Teatr Lalek” 1985, nr 9-10.
  • J. Hofman, Muszkieter, „Scena” 1986 nr 6.
  • M. Pinińska, Przypominanie Alego Bunscha, „Teatr Lalek” 1992, nr 3.
  • Ali Bunsch [w:] Słownik scenografów teatru lalek 1945-1995, pod red. M. Waszkiela, „Teatr Lalek” 1995, nr 1-2.
  • Ali Bunsch, oprac. H. Sych. Seria: Lalkarze – materiały do biografii, pod red. M. Waszkiela, Łódź 2001. ISBN 83-86127-86-4
  • H. Jurkowski, Moje pokolenie. Twórcy polskiego teatru lalek drugiej połowy XX wieku, Łódź 2006, s. 99-109, 111-116.
  • Honorata H. Sych, Tajemnice teatru lalek, Łódź: Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi, 2010, s. 107-112, ISBN 978-83-61293-06-4, OCLC 751091656.
  • M.M. Waszkiel, Dzieje teatru lalek w Polsce 1944-2000, Warszawa: Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza, 2012, s. 105-107, ISBN 978-83-927763-4-5, OCLC 804652135.
  • Ali Bunsch. Od szopki do horyzontu. Katalog wystawy 2013–2014, Monika M. Chudzikowska (red.), Jolanta J. Żukowska (red.), Warszawa: Teatr Wielki – Opera Narodowa. Muzeum Teatralne, 2013, ISBN 978-83-63432-41-6, OCLC 890401393. Brak numerów stron w książce
  • G. Pewińska, Gdańsk: Wystawa „Od szopki do horyzontu” poświęcona Alemu Bunschowi w Pałacu Opatów, „Dziennik Bałtycki”, 17.10.2013.
  • J. Hrk, Jedność sztuki – jedność teatru, Teatr Arlekin w Łodzi, Łódź 2014, s. 73-84. ISBN 978-83-63158-39-2
  • H. Jurkowski, Dzieje teatru lalek. Tom 2. Od modernizmu do współczesności, Lublin 2014, s. 280-285, 294-296. ISBN 978-83-912706-8-4
  • Sygnowano: Bunsch – malarstwo, grafika, rzeźba, teatr, literatura, (katalog), Szczecin 2016, s.19-21.
  • J. Bończa-Szabłowski, Wielka planeta Bunsch, „Rzeczpospolita”, 22.04.2016. [dostęp 2017-10-30]
  • Bunsch Ali [w:] Słownik biograficzny teatru polskiego, tom III: 1910-2000, vol.1 (A-Ł), Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017, s. 131-132. ISBN 978-83-63877-95-8
  • M. Waszkiel, Bunsch – lalkarz, „Dziennik Teatralny”, 11.02.2020. [dostęp 2020-03-04]

Linki zewnętrzne

Przeczytaj u przyjaciół: