Algis Uzdila
Algis Uzdila (urodzony 25 kwietnia 1937 roku w wiosce Krejwiany, gmina Puńsk, województwo podlaskie) to nauczyciel lituanista, poeta, tłumacz, eseista, a także badacz spuścizny językowej Litwinów oraz Jaćwingów na Suwalszczyźnie. Jest aktywnym działaczem kulturowym i społecznym Litwinów w Polsce, autorem wielu podręczników do języka litewskiego i literatury przeznaczonych dla litewskich szkół w Polsce oraz programów nauczania dla litewskiej mniejszości narodowej.
Życiorys
Algis Uzdila przyszedł na świat w 1937 roku w Krejwianach (Kreivėnai), w gminie Puńsk. Ukończył studia z zakresu lituanistyki na Uniwersytecie Wileńskim, a po zdobyciu dyplomu rozpoczął pracę jako nauczyciel w Liceum Ogólnokształcącym w Sejnach. Po roku przeniósł się do litewskojęzycznego liceum w Puńsku, gdzie pełnił funkcję dyrektora oraz nauczyciela języka litewskiego i niemieckiego. Zatrudniony był także w Wojewódzkim Ośrodku Metodycznym Kształcenia Nauczycieli w Suwałkach. Przez długi czas pełnił rolę redaktora stylistycznego w dwutygodniku „Aušra”, gdzie publikował artykuły i nadal to robi. Obecnie Algis Uzdila jest na emeryturze, prowadząc życie pomiędzy Krejwianami, Wilnem a Lizboną. Kontynuuje pisanie i tłumaczenie, a także jest członkiem zespołu etnograficznego „Jotva” w Puńsku, w grupie seniorów.
Twórczość literacka
Algis Uzdila może pochwalić się bogatym dorobkiem literackim. Wśród jego większych publikacji wyróżniają się trzy zbiory wierszy: Žiemkenčių giesmės (Zimowe pieśni zbóż), Žydintys linai (Kwitnące lny), Širdies virpsniai (Drgania serca). Zbiór wierszy Džiaugsmai ir negandos (Uciechy i klęski) został wydany przez niego samodzielnie, z autorskim przekładem na język polski. Ponadto opublikował wiele mniejszych zbiorów poezji, takich jak Smulkeiliai (Małe formy poetyckie) oraz Minčių lėksniai (Myśli ulotne). Wiele jego wierszy znalazło się w polskich i litewskich antologiach poezji, czasopismach i almanachach, jak np. w zbiorze „Miejsce w sercu”, w „Aušra“, „Almanach Sejneński“, „Jaćwież“, „Gaładuś / Galadusis” i innych. Tematyka jego wierszy oscyluje wokół poszukiwania głębszego sensu życia, podziwu dla przyrody i miłości do ojczyzny.
Z okazji 1000-lecia Litwy napisał dramat historyczno-muzyczny Pelenų žiedai (Kwiaty z popiołu), oparty na legendach, podaniach i historycznych wzmiankach o dramatycznym upadku siedziby jaćwieskich przywódców na górze Šiurpilis oraz o walkach Jaćwingów z Krzyżakami, w tym o legendarnym wodzu Komoncie (Komantas). Niektóre jego wiersze stały się pieśniami, a na podstawie poematu „Pelenų žiedai” z muzyką Dainiusa Povilionisa, choreograficzna grupa „Jotva” z Puńska wystawia improwizację taneczno-poetycką „Jotvingio rauda” (Płacz Kaćwinga). Algis Uzdila jest członkiem Litewskiego Związku Pisarzy Niezależnych oraz Litewskiego Stowarzyszenia Twórczego „Menų sodas” (Ogród Sztuk). W latach 2016–2019, nakładem wydawnictw „Eglė” w Kłajpedzie oraz „Aušra” w Puńsku, opublikował obszerną powieść „Užutėky verda vanduo” (W zatoce wrze woda) w trzech częściach: I. Šalnos nekanda (Mrozy niestraszne), II. Miške byra uogos (W lesie sypią się jagody), III. Varpos linksta žemyn (Kłosy kłonią się ku ziemi). Powieść, opowiadana głosem młodego nauczyciela Aidisa Ragysa, przedstawia historię spadkobierców legendarnych Jaćwingów – mieszkańców okolic Puńska i Sejn. Autor barwnie opisuje ich codzienne życie, pracę, obyczaje oraz relacje z władzami w trudnych latach sześćdziesiątych, podkreślając ich wytrwałość i miłość do ojczyzny. Powieść charakteryzuje się bogatym językiem oraz licznymi dialogami, które są typowe dla regionu.
Działalność naukowa i translatorska
Algis Uzdila prezentuje swoje badania dotyczące litewskiego i bałtyckiego nazewnictwa (jaćwieskiego) na konferencjach naukowych, organizowanych przez Związek Litwinów Polskich oraz Wydawnictwo „Aušra” w Puńsku. Materiały pokonferencyjne są publikowane w periodyku „Terra Jatwezenorum”.
Warto także podkreślić jego znaczący dorobek translatorski. Algis Uzdila przetłumaczył na język polski wiele utworów znanych litewskich poetów, takich jak Salomėja Nėris, Vincas Mykolaitis-Putinas, Antanas Baranauskas oraz Vincas Kudirka. Opublikował także monografie tych autorów w języku polskim oraz tłumaczenia polskich, rosyjskich i niemieckich poetów na język litewski.
Działalność pedagogiczna i społeczna
Algis Uzdila zdobywał również wiedzę z zakresu muzyki i tańca ludowego w Kretyndze. Przez ponad 30 lat prowadził zespół choreograficzno-taneczny „Jotva” (Jaćwież, obecnie „Jotvos aidai” – Echa Jaćwieży) w Domu Kultury w Puńsku. Zespół brał udział w Litewskim Święcie Tańca w Kanadzie w latach 1988 i 2000. Jako nauczyciel i redaktor, Algis Uzdila kładzie duży nacisk na staranność w formułowaniu wypowiedzi w języku litewskim. Sprzeciwia się przejawom „niechlujstwa językowego”, takim jak używanie polskich słów z litewskimi końcówkami przez polskich Litwinów, oraz krytykuje współczesne tendencje językowe na Litwie, takie jak przyjmowanie anglicyzmów i rusycyzmów. Jest zwolennikiem oraz wirtuozem tworzenia neologizmów z rodzimych formantów litewskich, w tym dla nowych elementów rzeczywistości. Przykładowo, zaproponował nowe terminy komputerowe, takie jak skleislis (skaner, od litewskiego skleisti – roznosić) oraz ep (e-mail, jako skrót od litewskiego elektroninis paštas). Mimo różnic w poglądach z Państwową Komisją Języka Litewskiego, popiera tworzenie funkcjonalnych neologizmów, które są krótkie i łatwe do zapamiętania. Krytykuje także praktykę fonetycznego zapisywania obcych nazwisk i nazw geograficznych, argumentując, że powinno się pisać Johnson, a nie Džonsonas. Dodatkowo, zaproponował innowacyjny sposób pisania SMS-ów i tekstów komputerowych, który obejmuje używanie zbitek (dwugrafów) z literą h dla liter z diakrytykami, takich jak ė, ū, š, ž, oraz tzw. liter „nosowych” w alfabecie litewskim: ą, ę, į, ų.
Bibliografia
- Būki mums motina – iš Lenkijos lietuvių poezijos, Lietuvos rašytojų sąjungos leidykla, Wilno 1995, str. 106-107.
- Algis Uzdila, 'Kalbos spindėsiai ir ūksmės, Aušra 01/2005.
- Uzdila A., Širdies virpsniai, s. 3-5 Miejsce w sercu. Lenkijos lietuvių poetų rinktinė, Punskas 2009.
- Uzdila A., Širdies virpsniai, Toronto 2000.
- Uzdila A., Smulkeiliai, Punskas 2004.
- Uzdila A., Žiemkenčių giesmės, Puńsk 2006.
- Uzdila A., Minčių lėksniai, Punskas 2007.
- Uzdila A., Džiaugsmai ir negandos (Uciechy i klęski), [Bez wskaz. Wyd.] 2008.
- Uzdila A., Pelenų žiedai. Istorinė muzikinė drama, Puńsk 2010.
- Uzdila A., Užutėky verda vanduo (W zatoce woda wrze). Powieść w trzech częściach: I. Šalnos nekanda (Mrozy nie straszą), II. Miške byra uogos (W lesie osypają się jagody), III. Varpos linksta žemyn (Kłosy kłonią się ku ziemi), Kłajpeda-Puńsk 2016, 2017, 2019.
- Uzdila A., Žydintys linai (Kwitnące lny). Zbiór wierszy, Puńsk-Kłajpeda 2020.
