Algieria

Algieria

Algieria (arab. ‏الجزائر‎, trl. Al-Jazā’ir, trb. Al-Dżaza’ir, tamazight ⴷⵣⴰⵢⴻⵔ), oficjalnie nazywana Algierską Republiką Ludowo-Demokratyczną (arab. ‏الجمهورية الجزائرية الديمقراطية الشعبية‎, trl. Al-Jumhūriyyah al-Jazā’iriyyah ad-Dīmuqrāţiyyah ash-Sha‘biyyah, trb. Al-Dżumhurijja al-Dżaza’irijja ad-Dimukratijja asz-Szabijja), to dziesiąte co do wielkości państwo na świecie i największe w Afryce. Znajduje się w północnej Afryce nad Morzem Śródziemnym i jest członkiem Unii Afrykańskiej. Dużą część jej terytorium zajmują pustynie oraz półpustynie Sahary.

Podział administracyjny

Algieria dzieli się na 48 wilajetów.

Geografia

Algieria leży w północnej Afryce nad Morzem Śródziemnym, granicząc z Marokiem, Libią i Tunezją. Jej stolica, Algier, ma 1,6 miliona mieszkańców, a w zespole miejskim mieszka 3,8 miliona ludzi.

Położenie: 28°N, 1°E.

Powierzchnia całkowita wynosi 2 381 740 km², z czego powierzchnia wód śródlądowych jest znikoma.

Granice lądowe Algierii wynoszą 6343 km, w tym:

• Maroko – 1559 km
• Mali – 1376 km
• Libia – 982 km
• Tunezja – 965 km
• Niger – 956 km
• Mauretania – 463 km
• Sahara Zachodnia – 42 km

Długość linii brzegowej wynosi 998 km.

Morskie akweny:

• powierzchnia połowów: 32-52 mil morskich od brzegu
• wody należące do kraju: 12 mil morskich od brzegu

Historia

W starożytności terytorium dzisiejszej Algierii zamieszkiwały ludy berberyjskie. Od XII wieku p.n.e. na wybrzeżach zaczęły powstawać fenickie osady handlowe, które od IX wieku p.n.e. były częścią Kartaginy. W III wieku p.n.e. utworzono państwo Numidii, które w I wieku p.n.e. dołączyło do Imperium Rzymskiego. W okresie rzymskim Algieria stała się jednym z głównych spichlerzy imperium, co przyczyniło się do jej rozwoju kulturalnego i gospodarczego. W V wieku n.e. wybrzeże zajęli Wandalowie, a w 533 roku Bizancjum, natomiast w drugiej połowie VII wieku Arabowie, którzy przeprowadzili proces islamizacji i arabizacji berberyjskich ludów. W średniowieczu terytorium często zmieniało władców, a wybrzeża były kontrolowane przez piratów berberyjskich.

Pod koniec XV wieku do Algierii przybyli muzułmańscy uchodźcy z Hiszpanii, którzy wzmocnili osady pirackie. Częste ataki piratów na hiszpańskie terytoria doprowadziły do zajęcia przez Hiszpanów portu w Oranie w 1509 roku (który znajdował się pod ich kontrolą do 1708 roku) oraz Algieru w 1510 roku. W obliczu hiszpańskiej ekspansji piraci zwrócili się o pomoc do Imperium Osmańskiego, przyjmując zwierzchnictwo tureckie w 1519 roku. W ten sposób obecna Algieria stała się częścią Imperium Osmańskiego, znana pod arabską nazwą Al-Dżazair. Od XVIII wieku rządy przejmowali lokalni władcy.

W 1830 roku Algier został zdobyty przez Francję, a w kolejnych latach Francuzi rozpoczęli systematyczny podbój kraju, napotykając na opór ze strony algierskich plemion. Po 1847 roku siły francuskie opanowały wnętrze Algierii, rozbijając wojska emira Abd al-Kadira. Rząd francuski nadał Algierii status terytorium osadniczego, prowadząc akcję osadniczą od lat 40. XIX wieku. Miejscowa ludność wielokrotnie organizowała antyfrancuskie powstania (między innymi w latach 1857, 1864-66, 1870-71). W 1881 roku Francuzi wprowadzili kodeks tubylczy, który zabraniał lokalnej ludności przynależności do partii politycznych i związków zawodowych. Po I wojnie światowej część represyjnych przepisów została zniesiona, a w okresie międzywojennym zaczęły powstawać lokalne partie broniące interesów narodowych.

Podczas II wojny światowej Algieria stała się polem walki między aliantami a siłami rządu Vichy. Po zakończeniu wojny nasiliły się tendencje antykolonialne. W 1946 roku powstał Ruch na rzecz Triumfu Wolności Demokratycznych (MTLD), który w 1947 roku utworzył konspiracyjną Organizację Specjalną. Na jej podstawie powstał Komitet Rewolucyjny Jedności i Akcji, który w 1954 roku zorganizował antyfrancuskie powstanie, przekształcając się w Front Wyzwolenia Narodowego. Powstanie objęło cały kraj, a Francuzi wprowadzili rządy terroru i odpowiedzialności zbiorowej wobec cywilów, co wiązało się z powszechnymi torturami oraz ekspedycjami karnymi. W 1958 roku w Kairze utworzono Tymczasowy Rząd Republiki Algierskiej, a w 1962 roku Front Wyzwolenia Narodowego oraz rząd Francji podpisały układ w Évian-les-Bains, proklamując niepodległość Algierii.

W okresie po uzyskaniu niepodległości nasiliły się zamachy terrorystyczne ze strony Organizacji Tajnej Armii (OAS), skupiającej francuskich osadników. Terroryzm oraz reakcje władz spowodowały masowy exodus ludności francuskiej; do połowy 1962 roku Algierię opuściło 80% osadników. W 1963 roku przyjęto pierwszą konstytucję algierską, a premierem i pierwszym prezydentem republiki został Ahmad Ben Bella. W październiku 1963 roku Maroko zakwestionowało suwerenność Algierii, co doprowadziło do tzw. wojny piaskowej, w której wojska algierskie pokonały armię marokańską. W 1964 roku w Algierskiej Karcie Narodowej przedstawiono socjalistyczny program rozwoju państwa, a w 1965 roku doszło do zamachu stanu, w wyniku którego władzę przejął Huari Bumedien, który przeprowadził reformy rolne oraz nacjonalizację części przemysłu.

W 1979 roku, po śmierci Bumediena, prezydentem został Szadli Bendżedid. Nowa, demokratyczna konstytucja uchwalona w 1989 roku wprowadziła chaos polityczny. Duże poparcie społeczne zdobył islamistyczny Islamski Front Ocalenia, który w 1990 roku wygrał wybory komunalne i regionalne. Po wygranej pierwszej turze wyborów parlamentarnych w 1991 roku doszło do reakcji wojska oraz zwolenników państwa laickiego; Islamski Front Ocalenia został zdelegalizowany, a wybory unieważnione. W latach 90. XX wieku w Algierii toczyła się wojna domowa. W styczniu 2000 roku rozwiązano Islamską Armię Ocalenia, zbrojne skrzydło FIS, a wielu jej bojowników poddało się w zamian za amnestię. W XXI wieku Algieria znalazła się w czołówce najlepiej rozwiniętych państw kontynentu. Na przełomie 2010 i 2011 roku w kraju wybuchły ogólnokrajowe protesty, a w kwietniu 2019 roku na skutek masowych protestów, wywołanych przez rosnące koszty życia i bezrobocie, do dymisji podał się wieloletni prezydent Abd al-Aziz Buteflika.

Demografia

Podobnie jak w Maroku, ludność Algierii w przeważającej części ma mieszane pochodzenie arabskie i berberyjskie, przy czym większość identyfikuje się jako Arabowie. Wyraźnie odrębną grupą są berberyjscy Kabylowie, którzy mają swój własny język i tradycje. Zamieszkują głównie północno-wschodni region zwany Kabylią, gdzie stanowią większość. Ich liczebność szacuje się na 3 000 000 do 6 000 000 osób, a ich dążenia do autonomii, zwłaszcza językowej, są często tłumione przez władze algierskie.

Na obszarach pustyń i oaz w centralnej oraz południowej części kraju żyją również inne grupy posługujące się językami berberyjskimi, w tym Tuaregowie.

Największe miasta według liczby ludności (dane szacunkowe z 2009 roku):

• Algier – 2 203 698
• Oran – 679 877
• Konstantyna – 462 779
• Batina – 297 835
• Dżilfa – 261 026

Przyrost naturalny wynosi 1,19% (2009), a wskaźnik śmiertelności niemowląt to 27,73 na 1000 żywych narodzin. Średnia długość życia wynosi 74 lata, a wskaźnik analfabetyzmu to 30%.

W 2016 roku Algieria miała 40 376 000 mieszkańców, w tym:

• Arabowie (Algierczycy) – 67,9%
• Berberowie – 23,8% (w tym Kabylowie – 13,8%, Shawiya – 5,3%, Imazighen – 3,8%)
• Beduini – 6,3% (w tym Tajakant – 4,1%)
• Pozostali – 2,0% (w tym Sahrawi, Arabowie – Marokańczycy, Tuaregowie i Chińczycy)

Religia

Struktura religijna w 2024 roku, według World Christian Database, przedstawia się następująco:

• Muzułmanie – 98,23%
• Brak religii – 1,4%
• Chrześcijanie – 0,31%:
• ewangelikalni, zielonoświątkowcy oraz niezależne kościoły (125 tys.)
• protestanci (11,5 tys.)
• katolicy (6,8 tys.)
• prawosławni (1,3 tys.)
• Inne religie – 0,06%, w tym:
• buddyści (7,4 tys.)
• bahaiści (4,2 tys.)

Siły zbrojne

Algieria dysponuje trzema rodzajami sił zbrojnych: siłami lądowymi, marynarką wojenną oraz siłami powietrznymi. W 2014 roku uzbrojenie sił lądowych obejmowało: 1050 czołgów, 1748 opancerzonych pojazdów bojowych, 180 dział samobieżnych, 148 wieloprowadnicowych wyrzutni rakietowych oraz 300 zestawów artylerii holowanej. Marynarka wojenna w tym samym roku posiadała 12 korwet, 6 okrętów podwodnych oraz trzy fregaty.

W 2023 roku wojska algierskie liczyły 512 tysięcy żołnierzy służby czynnej oraz 465 tysięcy rezerwistów. Według rankingu Global Firepower (2023) algierskie siły zbrojne są 26. na świecie, z rocznym budżetem obronnym wynoszącym 10 miliardów dolarów.

Ustrój polityczny

Zgodnie z konstytucją z 19 listopada 1976 roku (wielokrotnie nowelizowaną), Algieria jest republiką, w której prezydent jest wybierany w wyborach powszechnych na 5-letnią kadencję. Prezydent mianuje premiera, który stoi na czele rządu. Dwuizbowy parlament składa się z izb: niższej – Narodowego Zgromadzenia Ludowego z 462 członkami wybieranymi w wyborach powszechnych na 5 lat oraz wyższej – Rady Narodu, liczącej 144 członków, z których 96 wybieranych jest przez kolegium elektorów, a 48 powoływanych przez prezydenta na 6 lat.

Gospodarka

PKB wynosi 3815,25 USD na osobę (2020), a wskaźnik bezrobocia to 11,4% (2019). Około 23% ludności żyje poniżej poziomu ubóstwa.

Na osobę przypada 713 kilowatogodzin energii elektrycznej, a wskaźnik telefonów wynosi 114 na 1000 osób. Użytkowników Internetu jest 16 na 1000 osób. W systemie opieki zdrowotnej przypada 1000 osób na 1 lekarza oraz 513 osób na łóżko szpitalne.

Algieria jest jednym z eksporterów ropy naftowej i gazu ziemnego, które są wydobywane na Saharze i transportowane rurociągami do portów Arziw, Dżidżal i Bidżaja. Dodatkowo prowadzi się wydobycie fosforytów, rud cynku, ołowiu, miedzi, węgla kamiennego, soli kamiennej, gipsu, a także rud rtęci (4. miejsce na świecie), uranu i żelaza. Elektrownie w Algierii są zasilane ropą i gazem ziemnym.

Transport drogowy oraz kolejowy, a także żegluga kabotażowa są rozwinięte. Główne kierunki handlowe to Francja, Włochy, Niemcy, Hiszpania oraz Stany Zjednoczone.

Rolnictwo

W Algierii uprawia się zboża, oliwki, winogrona, pomarańcze, mandarynki oraz pomidory. W hodowli dominują owce, kozy, wielbłądy i bydło; rozwija się także rybołówstwo.

Zobacz też

• Pomnik Chwały i Męczeństwa w Algierze
• Lista światowego dziedzictwa UNESCO w Algierii

Przypisy

Bibliografia

• Eligiusz Dworaczyński (red.): Algieria: badania 1987-1988. Wykopaliska archeologiczne-Algieria. Materiały Pracowni Archeologiczno-Konserwatorskiej. Kraków Biblioteka Międzynarodowego Centrum Kultury. Pracownia Archeologiczno-Konserwatorska PKZ 1988
• Barska Anna: Konflikt kulturowy w społeczeństwie algierskim w drugiej połowie XX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego 1998
• Dobosiewicz Zbigniew: Algieria dnia dzisiejszego, Wydawnictwo Wiedza Powszechna Warszawa 1971
• Égretaud Marcel: Algieria, Wydawnictwo Książka i Wiedza Warszawa 1958
• Frazik Józef Tomasz: Arabska architektura Tunezji, Algierii, Maroka oraz mauretańskiej Hiszpanii, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej 1993
• Jałowiecki Bohdan: Procesy rozwoju społecznego współczesnej Algierii, Państwowe Wydawnictwa Naukowe Warszawa 1978
• Kasznik-Christian Aleksandra: Między Francją a Algierią, Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wrocław 1977
• Kasznik-Christian Aleksandra: Algieria, Wydawnictwo TRIO Warszawa 2006
• Kasznik-Christian Aleksandra: Wojna algierska 1954-1962, Wydawnictwo Ibidem Łódź 2001
• Krasicki Ignacy: Współczesna Algieria, Krajowa Agencja Wydawnicza Warszawa 1978
• Matosek Stanisław: Algieria, Wydawnictwo Książka i Wiedza Warszawa 1976
• Nostitz-Jackowska Anna: Algierska Republika Ludowo-Demokratyczna, Krajowa Agencja Wydawnicza Warszawa 1979
• Rekłajtis Elżbieta: Rozwój szkolnictwa w Algierii, Państwowe Wydawnictwa Naukowe Warszawa 1968
• Rostafiński Józef: Świat i ludzie Algieru, nakł. Księgarni G. Gebethnera i Sp. Kraków 1896
• Roy Jules: Wojna w Algierii, Wydawnictwo Książka i Wiedza Warszawa 1961
• Szafar Tadeusz: Algierii droga do niepodległości, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych Warszawa 1972